«ادام بالاسىن سىيلاپ كورمەگەن» دەگەن اۋىر ءسوزدىڭ بارىن بىلەمىز. جالپى ادام سىيلاۋ دەگەن نە؟ ول – شىن جۇرەكتەن شىعاتىن ۇلى ۇعىم, ىرىلىك پەن كىسىلىك جانە جاننىڭ مەيىرىمى.
سىمە تويلىبەك دەگەن ادامنىڭ وقيعاسىنان باسقا نارسەنى تۇسىرە المادىم. ەستۋىمشە, مۇنداي ادام سىر بويىندا وتكەن ەكەن. وتكەن عاسىردىڭ باسىندا بولعان قۋعىن-سۇرگىن كەزىندە قىزىل بەلسەندىلەردىڭ ءبىرى بولىپتى. بىراق جاقسى بەلسەندى. قاي بايدى اتىپ, قاي جاقسىنى جەر اۋدارۋ كەرەك دەگەن ۇكىم شىعىسىمەن تۇندەلەتىپ سول ادامدى ەلدەن قاشىرىپ جىبەرۋدىڭ امالىن جاساپتى. ەرتەسىنە ءوزى سول اۋىلعا كەلىپ, الگى ادامدى ىزدەگەن بولىپ, ءوزى سىلتەگەن جاعىنان باسقا جاققا ىزدەپ كەتەدى ەكەن. قيىن-قىستاۋدا قايمىقپاي, ادامشىلىقتىڭ جولىمەن جۇرگەن ۇلكەن جۇرەك يەسى بەرتىنگە دەيىن ءومىر سۇرگەن. بەيبىت زاماندا اۋىلدىڭ ءبىر ادامى ولسە, تۋعان باۋىرى ولگەننەن بەتەر «باۋىرىمداپ», قارالى ۇيگە الدىمەن بارىپ كوڭىل ايتادى ەكەن. جانازاسىندا قاتاردىڭ باسىندا تۇرعان. بۇل قانداي زامان بولسا دا ادام ءسۇيۋدىڭ ۇلگىسى – وزگەگە دە, وزىنە دە, قۇرمەتىنە دە سىزات تۇسىرمەي وتكەن ناعىز ادام ەمەس پە؟!
ادام بالاسى ءبىر قاۋىمدا, اينالاسىنداعى ادامدارمەن بىرگە ءومىر سۇرەدى. تۋعانىنان باستاپ سول ورتادا ەرجەتىپ, ادامداردىڭ ورتاسىندا ومىردەن وتەدى. ءوز ومىرىندە مىڭداعان اداممەن كەزدەسىپ, تانىس-ءبىلىس بولىپ, ءومىر ساباعىنان شىڭدالىپ, كەمەلدەنە تۇسەدى. قۇردىمعا دا سول ورتادا كەتەدى. قوعامعا ءسىڭىپ, قاتار جۇرگەن ادامداردىڭ جاقسىسىمەن ءتىل تابىسىپ, جامانىمەن الىستان سىيلاسۋعا اقىلى جەتۋى كەرەك. سونىمەن قاتار ءوز قاۋىمىنىڭ جازىلعان, جازىلماعان زاڭدىلىعىن ۇستانىپ, سول قوعامنىڭ تولىققاندى مۇشەسى بولۋ ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ارقالاپ وتەمىز. ونسىز بولمايدى.
ەندى اركىم ءوز جۇرەگىنە ءۇڭىلسىنشى. ادام سۇيمەك تۇگىل, سىيلاستىق, قۇرمەتتەن جۇرداي بولىپ بارا جاتقان جوقپىز با؟ مۇمكىن تۋعانىمىزدىڭ جولىندا جانىمىز قۇربان دەرمىز. سوندا دا بوتەن بىرەۋدىڭ پىكىرى مەن ۇستانىمى, ارەكەتى ءوز دەگەنىمىزدەي بولماسا, قابىلداي الامىز با؟ بىرەۋدى سىيلاۋ وزگەنىڭ دارالىعىن ەسكەرۋ دەپ تە اتالادى. ونىڭ دارالىعىن ءوزىڭىزدىڭ قالپىڭىزبەن ولشەپ, وزىڭىزدەي ويلاپ, وزىڭىزدەي بولماعانى ءۇشىن سىناپ-مىنەمەي, تالاپ ەتپەۋ – وسى سىيلاستىقتىڭ باسى. ەگەر ادامي نورمالاردان اسىپ كەتپەسە, سول قالپىندا قابىلداۋ دەپ تە ايتىپ جاتادى. ولاردىڭ ءوز پىكىرىن نەمەسە مىنەز-قۇلقىن ءوز قالاۋىڭىزشا وزگەرتۋدى تالاپ ەتپەۋ. ەگەر بىرەۋ قۇزدان قۇلاعالى تۇرسا, ونى اياعىنان تارتىپ بولسا دا قۇتقارىپ قالۋعا بولادى, بىراق مىناداي جولمەن ءجۇر دەپ ايتا الامىز با؟ مەنىڭشە, قاجەتى جوق نارسە, اركىم ءوز جولىن ءوزى تابۋى كەرەك. بىراق تىعىرىققا تىرەلگەن سول ادامداردىڭ جاقسى قاسيەتتەردى وياتىپ, ونى جارقىراتىپ الىپ شىعىپ, سول جاقسىلىقتىڭ شۋاعىنا ءوزىنىڭ دە, وزگەنىڭ دە قۋانۋىنا قولدان كەلگەنشە سەبەپشى بولسا شە؟!
جاسىراتىنى جوق, سوڭعى كەزدەرى وسى ورتا نىلدەي بۇزىلدى. الدىمەن «شالا قازاقتان» باستالدى, وعان سوپىلار, ۋاحابتار, تاڭىرشىلدەر, تاعى باسقا ءدىني اعىم وكىلدەرى قوسىلدى, سوندىقتان ولاردان بويىمىزدى اۋلاق ۇستايمىز. اينالىپ كەلگەندە, ءبىر قازاق ەمەس پە, نەگە ءبىر-بىرىمىزگە مەيىرىمسىز, اداسقانى بار, اداسپاعانى بار, جاۋ كورگەندەي بولدىق. ارعى جاعىندا وزىمشىلدىك جاتقان جوق پا؟!
جىبەك بولتانوۆا, گەرالديكالىق زەرتتەۋ ورتالىعى
زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى:
«اتا زاڭىمىزدىڭ 1-بابىندا «ەلىمىزدىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى, قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» دەپ جازىلعان. مىنا زاماندا سول ادام قارا باسىنىڭ قادىر-قاسيەتىنەن ايىرىلىپ, قۇندىلىق بولماي قالعانداي. وسى مەملەكەتتىڭ, ەلدىڭ ءبىرىنشى قۇندىلىعى ادام بولسا, قازىرگى قوعام ءۇشىن ادامدار ەشكىم دە ەمەس. وسىنىڭ ءبارى – اتا سالتىمىزدان اجىراپ, جاھاندانىپ بارا جاتقانىمىزدىڭ العاشقى كورىنىسى. ادامدار ءوزىمشىل, تاكاپپار, داۋلەتى تاسىسا استامشىل بولىپ بارادى. سولار العا شىققاندا, قاراپايىم حالىق سولارعا قاراپ جەرىنىپ بارادى. ءوزى ءۇشىن عانا ءومىر ءسۇرۋ دەگەن قورقىنىشتى نارسە ەدى. قازاق تانىمىندا كوپتەن اجىراماعان. «كوپپەن كورگەن ۇلى توي», «جالعىزدىق قۇدايعا عانا جاراسقان» دەيدى. جالعىز ءجۇرىپ جول تاپقانشا, كوپپەن بىرگە اداسۋعا دايىن حالىق جالعىزدىڭ ارتى قوعامنان وقشاۋلانۋ, تۇيىققا تىرەلۋ ەكەنىن بىلگەن سوڭ ايتقان بولار. ادام تۇيىقتالعاندا ءومىردىڭ مانىنەن ايىرىلادى, وزىنە دەگەن سەنىمنەن ايىرىلعاندا تۇڭىلەدى. ادامدى سونداي حالگە اكەلەدى. ورتادا ءومىر سۇرگەن ادام, مىسالى, مەكتەپتىڭ ءوزىن الايىق, ۇستازىمىزدىڭ, قالا بەردى اۋىل ادامدارىنىڭ بىزگە دەگەن سەنىمى, ىقىلاسى ارقىلى وزىمىزگە دەگەن سەنىم مەن قۇرمەت قالىپتاسىپ, بوتەن ويعا بوي الدىرمادىق. ءبىزدىڭ قازاق بالاسىن كوپشىل ەتىپ وسىرەدى عوي, اركىمنىڭ كوڭىلىنە قاراپ قامقور بولۋدى قالايدى. كوپ بالالى بولاتىنىمىز دا سودان عوي. ەگويزمگە جول بەرگەن سايىن ءوزىن-ءوزى جوعارى كوتەرىپ, ەڭ جامان قاسيەتتەردى ءسىڭىرىپ, بوتەن جولعا تۇسەدى. ۇلىق بولعان سايىن كىشىك بولۋ – قازاقى بولمىسىمىزدىڭ باستى قاسيەتى. سول قاسيەت قالماعاندا, ادام بيىك قالپىندا قالمايدى».
پىكىر يەسى ايتقانداي, كوپشىل حالىقتىڭ ورتاسى ءومىر سۇرۋگە قولايلى, ۇل-قىزىنىڭ بولاشاعىنا دا جايلى بولۋى ءتيىس. ال مىنا دۇنيە كوكپار سياقتى. اسىرەسە الەۋمەتتىك جەلى. ءمان بەرمەس پە ەدىك, بىراق بۇل دا حالىق مادەنيەتى ورەسىنىڭ ءبىر كورسەتكىشى بولماسا. ەگەر الەۋمەتتىك جەلىدە ايتارىم بار دەيتىندەر وتىرماسا. ەڭ الدىمەن سىيلاستىق, ادامعا قۇرمەت وسى جەردەن كەتىپ بارا جاتقان سياقتى. بەيتانىس ادامدار ءبىرىن-ءبىرى قارالاعاندا, ورتادا ايتىلمايتىن نارسەلەردى تالداعاندا جەلىنى الاقۇيىن ەتەدى. كەلەلى اڭگىمەنى ايتا دا ءبىلۋ كەرەك, ونى تالداي دا ءبىلۋ كەرەك. پىكىر ايتقاندا قازاقى ويلاۋ ءداستۇرىمىزدىڭ, قازاقى مادەنيەتىمىزدىڭ شەگىنەن اسپاعان جاقسى. كوپ قازاقتىڭ بالاسى قوسىلعان جەردى قاتىگەز ورتاعا اينالدىرۋدىڭ قانشالىقتى قاجەتى بار؟ اۋقىمدى الەۋمەتتىك جەلىنى اۋىزدىقتاۋ قيىن بولسا, وسى كۇنى تولعان چات بار. ەڭ بولماسا سىيلاستىقتى ساقتاۋ سول شاعىن ورتادا قولدان كەلەتىن شارۋا ەمەس پە؟! ونىڭ دا ءسوز ساپتاۋىن تۇزەپ كورەيىك, جاقسى نارسەلەرگە ۇمتىلىپ, سوزبەن بولسا دا تاربيەلەۋگە كوشەلىك.
ادامنىڭ ومىرگە كوزقاراسىن جاقسارتىپ, ادامي قۇندىلىقتار مەن يدەالداردى جاڭعىرتا ءتۇسۋ اسا ماڭىزدى. بۇل جەردە ءوزىن-ءوزى قۇرمەتتەۋ, باسقالاردى سىيلاۋ, سانالى, پاراساتتى ارەكەت پەن سەزىم بولۋى كەرەك. ياعني ءبىز ادامگەرشىلىگىمىزدى, قادىر-قاسيەتىمىزدى قازاقتىڭ بالاسى رەتىندە ءوسۋدى, وركەندەۋدى تاڭداۋ كەرەك. وتكەننىڭ كەگىن, وزگەنىڭ سانامىزدا قالدىرعان تابىن ءوز جەتىستىكتەرىمىزبەن ارشىپ الامىز, ءوزىمىزدى قۇرمەتتەيتىن قاسيەتىمىزبەن قارسى تۇرامىز. ونى قالپىنا كەلتىرۋدە تاباندىلىق تانىتا وتىرىپ, ايانباي ەڭبەك ەتۋگە ءماجبۇر ەتەدى. ارانداتۋشىلاردىڭ, نيەتى بۇزىقتاردىڭ ايتاعىنا ەرمەي, قازاقى قاسيەتىمىزدىڭ تۇنىعىن شايقاماي, قازاقى بولمىسىمىزبەن عانا جاھاندانۋدىڭ ارانداي اۋزىنا قاقپاق بولا الارمىز, كىم بىلەدى؟!
