باياندى باستامالار جىلى

بيىل ەلىمىز ءۇشىن وزگەرىستەرگە تولى جىل بولدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن ساياسي-ەكونوميكالىق رەفورمالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. ونىڭ العاشقى ناتيجەلەرى دە جوق ەمەس. وسى ورايدا 2023 جىل تاريح بەتتەرىندە قانداي وقيعالارمەن ەستە قالادى؟ پرەزيدەنت قانداي ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلدادى, نەندەي تىڭ باستامالار كوتەردى؟ وسى جانە باسقا دا ساۋالدار توڭىرەگىندە «قازاقپارات» اگەنتتىگىنىڭ قر پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى – ءباسپاسوز حاتشىسى بەرىك ۋاليمەن سۇحباتىن جاريالاپ وتىرمىز.

– بەرىك ءۋاليۇلى, بيىل پرەزيدەنت حالىققا ارناعان جولداۋىندا ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارىن ايقىنداپ بەردى. جالپى, مەملەكەت باسشىسى قانداي ماسەلەلەرگە باسا نازار اۋداردى؟

– ەڭ الدىمەن, بارشاڭىزدى كەلە جاتقان جاڭا جىل مەرەكەسىمەن قۇتتىقتايمىن! وسى مەرەكە قارساڭىندا جىلدى قورىتىندىلاپ, بىزبەن سۇحباتتاسساق دەگەن ويىڭىزدى قۇپتايمىن. شىن مانىندە, ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ جولىندا ماڭىزدى ساياسي-­ەكونوميكالىق رەفورمالار جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. وسى ورايدا بيىل مەملەكەت باسشىسى قوعامدا زاڭ مەن ءتارتىپ ۇستەمدىگىن ورناتۋعا, ادىلدىككە نەگىزدەلگەن جاڭا ەكونوميكالىق ۇلگىگە كوشۋگە, حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋعا, باسەكەگە قابىلەتتى ەل بولۋعا, ساپالى ۇلت قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان كوپتەگەن باستاما كوتەردى. مىسالى, قاسىم-جومارت كەمەلۇلى بيىلعى جولداۋىندا جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ نەگىزگى باعىت-باعدارىن ايقىنداپ, ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىككە ەل ەكونوميكاسىنىڭ جىل سايىنعى تۇراقتى ءوسىمىن 6-7 پايىزعا جەتكىزۋ, 2029 جىلعا قاراي ۇلتتىق ەكونوميكا كولەمىن ەكى ەسە ۇلعايتۋ, ەلىمىزدىڭ بايلىعى مەن تابىسىن حالقىمىزدىڭ اراسىندا ءادىل ءبولۋ مىندەتتەرىن جۇكتەدى. ەلىمىزدىڭ 5-6 جىلداعى دامۋ تراەكتورياسىن ايقىندايتىن بۇل جولداۋ مىندەتتەرىنىڭ ءساتتى ورىندالۋىنا تەك بيلىك قانا ەمەس, جالپى حالىق تا, ىسكەرلىك ورتا دا مۇددەلى بولۋعا ءتيىس. وسى سەبەپتى تاياۋدا عانا پرەزيدەنت وتاندىق بيزنەس وكىلدەرىن جيناپ, ولاردىڭ ۇسىنىس-پىكىرلەرىن تىڭدادى. ەلىمىزدىڭ ماكروەكونوميكالىق ساياساتى, ونىڭ ىشىندە جاڭادان ازىرلەنىپ جاتقان سالىق كودەكسى, ەكونوميكانىڭ شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورلارىن دامىتۋ جونىندە مازمۇندى دا سىندارلى پىكىر الماسۋ بولدى.

– وسى مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن, الدىمەن, نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەر قابىلدانۋعا ءتيىس ەكەنى بەلگىلى. بيىل پرەزيدەنت قانداي ماڭىز­دى زاڭدارعا, جارلىقتارعا قول قويدى؟

– قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ تاپسىرماسىمەن بىرقاتار ماڭىزدى زاڭدار ازىرلەنىپ, كۇشىنە ەندى. مەملەكەت باسشىسى بيىل جالپى 98 زاڭعا, 344 جارلىققا, 91 وكىمگە قول قويدى. ءبىر قىزىق فاكتىمەن بولىسە كەتەيىن. پرەزيدەنت جىلدىڭ العاشقى كۇنى دە جۇمىسقا شىعىپ, «اگلومەراتسيالاردى دامىتۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويعان ەكەن. استانا, الماتى, شىمكەنت, اقتوبە سياقتى حالقىنىڭ سانى 500 مىڭنان اساتىن شاھارلاردىڭ اينالاسىنداعى ەلدى مەكەندەردى دامىتۋ ءۇشىن بۇل زاڭنىڭ ءمان-ماڭىزى زور.

بۇدان بولەك, «ۇلتتىق قور – بالالارعا» باستاماسىن ىسكە اسىراتىن ءتيىستى زاڭعا قول قويدى. كەلەسى جىلدان باستاپ ۇلتتىق قوردىڭ جىل سايىنعى ينۆەستيتسيالىق كىرىسىنىڭ 50 پايىزى ەلىمىزدىڭ كامەلەتكە تولماعان ازاماتتارىنىڭ بارىنە تەڭدەي بولىنەتىن بولدى. پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي باستاماسىمەن ازىرلەنىپ, كۇشىنە ەنگەن نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ ءبىرى – «زاڭسىز يەمدەنىلگەن اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ تۋرالى» زاڭ. مۇنىڭ ءبارى ەلىمىزدىڭ بايلىعىن حالىق اراسىندا ءادىل بولۋگە نەگىزدەلگەن ماڭىزدى قادامدار دەپ ايتۋعا بولادى. سەبەبى قايتارىلعان اكتيۆتەردىڭ ەسەبىنەن ەل وڭىرلەرىندە الەۋمەتتىك, ينفراقۇرىلىمدىق نىساندار سالىنىپ جاتىر, ياعني قارجى حالىقتىڭ مۇقتاجدىعىنا جۇمسالادى. سونىمەن قاتار قۇقىق قورعاۋ سالاسىن, سونىڭ ىشىندە پروكۋراتۋرا مەن سوت جۇيەسىن كۇشەيتۋگە, كونستيتۋتسيالىق سوت ورگانىن قۇرۋعا باعىتتالعان بىرقاتار زاڭ قابىلداندى.

بۇدان بولەك, پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن جاڭادان سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگى, ونەركاسىپ جانە قۇرىلىس مينيسترلىگى, كولىك مينيسترلىگى, مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى, تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگى سياقتى جاڭا ۆەدومستۆولار قۇرىلعانى ءمالىم. مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىن ودان ءارى جەتىلدىرۋ جولىنداعى بۇل شەشىمدەر ناقتى قاجەتتىلىكتەن تۋىنداعانى ءسوزسىز. تۇپتەپ كەلگەندە, ءاربىر قۇجاتتىڭ مازمۇنىندا مەملەكەت مۇددەسىن كوزدەيتىن ماڭىزدى شەشىمدەر, تۇتاس سالانى رەتتەيتىن زاڭنامالىق وزگەرىستەر جاتىر.

– بيىل پرەزيدەنت بىرقاتار وبلىسقا باردى. البەتتە, وبلىس اكىمدەرى مەملەكەت باسشىسىنا وڭىرلەردىڭ الەۋ­مەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ بارىسىن جاقسى جاعىنان كورسەتۋگە تىرىسادى. ايتسە دە ايماقتاردا قوردالانعان ماسەلەلەر بارشىلىق. ماسەلەن, جىلىتۋ ماۋسىمى كەزىندە بولعان اپاتتار كوممۋنالدىق ينفراقۇرىلىمنىڭ ابدەن توزىعى جەتكەنىن كورسەتتى. جالپى, پرەزيدەنتكە ايماقتاعى شىنايى احۋال بۇركەمەسىز جەتكىزىلە مە؟

– دۇرىس ايتاسىز, ءاربىر اكىم ءوزى باسقاراتىن وبلىستاعى جەتىستىكتەردى بارىنشا جەتكىزۋگە تىرىساتىنى بەلگىلى. ايتسە دە, پرەزيدەنت ەلىمىزدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن ۇدايى باقىلاۋىندا ۇستاپ وتىر. ەل ىشىندەگى شىنايى احۋالمەن جاقسى تانىس. ونىڭ ۇستىنە, پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ قۇرىلىمدىق بولىمشەلەرى كۇندەلىكتى قاجەتتى اقپاراتتى جەتكىزىپ وتىرادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى دە الەۋمەتتىك جەلىلەردى, بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىن شولىپ, ءتيىستى تاپسىرمالار بەرەدى.

قاسىم-جومارت كەمەلۇلى بيىل ەلىمىزدىڭ 14 وڭىرىنە جۇمىس ساپارىمەن باردى. ساپار بارىسىندا وبلىستارداعى وندىرىستىك, الەۋمەتتىك نىسانداردى ارالاپ قانا قويماي, جەرگىلىكتى تۇرعىندارمەن, كاسىپكەرلەرمەن, زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن جۇزدەستى.

وزىڭىزگە ءمالىم, ەكىباستۇز, رۋدنىي, ريددەر, اقتاۋ قالالارىندا كوممۋنالدىق جەلىلەر ىستەن شىعىپ, تۇرعىندار قيىن جاعدايعا تاپ بولدى. وسى جاعدايلاردىڭ ءبارىن پرەزيدەنت ءجىتى باقىلاۋىنا الىپ, ۇكىمەتكە شۇعىل تاپسىرما بەردى. تامىز ايىندا ەكىباستۇز جىلۋ ەلەكتر ورتالىعىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان جوندەۋ جۇمىستارىمەن ارنايى بارىپ تانىستى. جالپى, توتەنشە جاعدايلار كەزىندە مەملەكەت باسشىسى جۇمىس كەستەسىن بۇزىپ, وقيعا ورنىنا شۇعىل اتتانىپ كەتەدى. ماسەلەن, اباي وبلىسىندا بولعان ورتكە بايلانىستى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ۆەتنامعا رەسمي ساپارىن كەيىنگە شەگەردى. قاراعاندى وبلىسىنداعى كومىر شاحتاسىندا بولعان اپات كەزىندە دە وقيعا ورنىندا جەدەل شتاب وتىرىسىن وتكىزدى. جاقىندارىنان ايىرىلعان وتباسىلارمەن كەزدەسىپ, ولاردىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن تىڭدادى. ازاماتتارعا قاجەتتى كومەك كورسەتۋگە پارمەن بەردى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايماقتارعا جۇمىس ساپارى ناتيجەسىندە وبلىستارداعى قوردالانعان ماسەلەلەرگە تالداۋ جاسالادى, كەيىن سونىڭ نەگىزىندە ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنا ىقپال ەتەتىن ءتيىستى شەشىمدەر قابىلدانادى.

– حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىن ارتتىرۋ ماسەلەسىن مەملەكەت باسشىسى ۇدايى نازارىندا ۇستايدى دەپ ايتىپ قالدىڭىز. وسى باعىتتا قانداي شارالار اتقارىلدى؟ ناقتى ناتيجە بار ما؟

– بيىلعى پرەزيدەنت جولداۋى «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى» دەپ اتالۋى كەزدەيسوق ەمەس. بۇل اسا ماڭىزدى قۇجاتتا ورتا مەرزىمدەگى ەكونوميكالىق ساياساتىمىز ايقىندالدى, سونىڭ ىشىندە حالىقتىڭ تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋعا باسا ءمان بەرىلدى. قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ تاپسىرماسىمەن «حالىقتىڭ تابىسىن ارتتىرۋدىڭ 2029 جىلعا دەيىنگى باعدارلاماسى» بەكىتىلدى. وسى باعدارلامانىڭ ءبىر باعىتى – بيۋدجەتتەن قامتاماسىز ەتىلەتىن ۇيىم قىزمەتكەرلەرىنىڭ ەڭبەكاقىسىن جۇيەلى تۇردە ءوسىرۋ. ماسەلەن, مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا جۇمىس ىستەيتىن پەداگوگتەردىڭ ەڭبەك­اقىسى 2020 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ جىل سايىن 25 پايىزعا ءوسىپ كەلەدى. وسىلايشا, بيىل پەداگوگتەردىڭ لاۋازىمدىق جالاقىسى 100 پايىز كوبەيدى. مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى پەداگوگتەرىنىڭ دە لاۋازىمدىق جالاقىسى 2023 جىلعى 1 قىر­كۇيەكتەن باستاپ 30 پايىزعا ءوستى. جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ پروفەسسور-­وقىتۋشىلار قۇرامىنىڭ جالاقىسى 2023 جىلى 26 پايىزعا ارتتى. ستۋدەنتتەردىڭ ستيپەندياسى 2023 جىلعى 1 قىركۇيەكتەن باستاپ 20 پايىزعا, ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتاردىڭ ستيپەندياسى 15 پايىزعا كوبەيدى.

مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى دا جىل سايىن جوعارىلاپ كەلەدى. اتاپ ايتقاندا, دارىگەرلەردىڭ ەڭبەكاقىسى 30 پايىزعا, ورتا مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى 20 پايىزعا ءوستى. سونىمەن قاتار 2025 جىلعا دەيىن مادەنيەت جانە مۇراعات ۇيىمدارى قىز­مەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسىن ارتتىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. جالپى, بۇل – وتە اۋقىمدى باعدارلاما. اۋىل حالقىنا 2,5% جەڭىلدىكپەن نەسيە الىپ, كاسىپ اشۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن «اۋىل اماناتى» باعدارلاماسى, سونداي-اق ەكونوميكانىڭ ناقتى سەكتورلارىندا جۇمىس ورىندارىن كوبەيتۋ, مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك قولداۋ شارالارى وسى كەشەندى قۇجات اياسىندا جۇزەگە اسىرىلادى.

– ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى ءۇشىن ينۆەستيتسيانىڭ ءمانى زور. وسى رەتتە قازاقستان ەكونوميكاسىنا تارتىلعان ينۆەستيتسيانىڭ كولەمى قانداي؟

– پرەزيدەنت ەكونوميكامىزعا, اسىرەسە وڭدەۋ ونەركاسىبى مەن شيكىزاتتىق ەمەس سەكتورلارعا ينۆەستورلار تارتۋعا ەرەكشە ءمان بەرەدى. كەز كەلگەن شەتەل ساپارىندا سول مەملەكەتتىڭ ءىرى بيزنەس وكىلدەرىمەن كەزدەسىپ, قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق الەۋەتى مەن ارتىقشىلىقتارىن تانىستىرادى. ەلىمىزدە ين­ۆەستورلارعا بارىنشا جاعداي جاسالىپ وتىر. تاياۋدا پرەزيدەنت جارلىعىمەن ينۆەستيتسيالىق شتاب قۇرىلدى. ەندى اتالعان شتاب شىعارعان شەشىمدەردى ورتالىق جانە جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگاندار, سونداي-اق كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەك­تىلەرى ورىنداۋعا مىندەتتى. دەمەك, جوعارى لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەردىڭ جۇمىس تيىمدىلىگى ولاردىڭ قانشا ينۆەستيتسيا تارتقانىنا, ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى ناتيجەلى جۇزەگە اسىرعانىنا قاراي باعالانادى. جالپى, بيىلعى ءى جارتىجىلدىقتىڭ قورىتىندىسى بويىنشا شەتەلدەن 13,3 ميلليارد دوللار كولەمىندە تىكەلەي ينۆەستيتسيا تارتىلعان ەكەن. ونىڭ ىشىندە نيدەرلاند – 3 ميلليارد دوللار, اقش – 1,9 ميلليارد دوللار, شۆەيتساريا – 1,7 ميلليارد دوللار, رەسەي – 1,1 ميلليارد دوللار, قىتاي – 748,3 ميلليون دوللار, وڭتۇستىك كورەيا – 717 ميلليون دوللار, بەلگيا – 585,3 ميلليون دوللار, فرانتسيا – 458,4 ميلليون دوللار, ءباا – 408,7 ميلليون دوللار, ليۋكسەمبۋرگ 238, 5 ميلليون دوللار ين­ۆەستيتسيا سالعان.

– ال وتاندىق كاسىپكەرلەردى قولداۋعا قاتىستى قانداي جۇمىستار اتقارىلىپ جاتىر؟

– وتاندىق كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ماسەلەسى پرەزيدەنتتىڭ ايرىقشا نازارىندا. سەبەبى شاعىن جانە ورتا بيزنەس – ەل ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزگى تىرەگى. قاسىم-جومارت كەمەلۇلى مەملەكەتتىڭ كاسىپكەرلەرگە بارىنشا كومەك كورسەتۋى قاجەت ەكەنىن ۇدايى ايتىپ كەلەدى. كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ماقساتىندا بيزنەستى قاتاڭ رەتتەۋدەن ونى پرواكتيۆتى ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان جاڭا نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازا قالىپتاستى. ناتيجەسىندە كاسىپكەرلىك بەلسەندىلىكتىڭ ۇلەسى 10 پايىزعا ارتتى; اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلعان بيزنەس وكىلدەرىنىڭ سانى 50 پايىزعا ازايدى; مەملەكەتتىڭ بيزنەس-پروتسەستەرگە ارالاسۋ كورسەتكىشى تومەندەدى.

– مەملەكەت باسشىسى كەلەلى جيىنداردا ۇنەمى ماڭىزدى باستامالار كوتەرەدى. سونىڭ ىشىندە بيىل جۇزەگە اسىرىلعان باستامالاردى اتاپ وتەسىز بە؟

– ارينە, اتاپ وتۋگە بولادى. قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ باستامالارى دايەكتى تۇردە جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقانىنا وزدەرىڭىز دە كۋا بولدىڭىزدار دەپ ويلايمىن. ايتالىق, جاقىندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ باستاماسىمەن 2026 جىلدى حالىقارالىق ۆولونتەرلەر جىلى دەپ جاريالادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا «ۇلتتىق قور – بالالارعا» جوباسىمەن ۇشتاستىرۋ ماقساتىندا بەس جاستان اسقان جەتكىنشەكتەرگە ارنالعان «كەلەشەك» اتتى بىرىڭعاي ەرىكتى جيناقتاۋ جۇيەسىن ەنگىزۋ ماسەلەسى قولعا الىندى. بالا كۇتىمىنە جاردەم­اقى بەرۋ مەرزىمى 1 جىلدان 1,5 جىلعا ۇزارتىلدى. «اۋىلداعى دەنساۋلىق ساقتاۋدى جاڭعىرتۋ» جوباسى جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. اۋىلدىق اۋماقتاردى دامىتۋدىڭ 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان تۇجىرىمداماسى قابىلداندى.

پرەزيدەنت حالىقارالىق جيىنداردا دا ەلىمىزگە پايدالى باستامالار كوتەرىپ ءجۇر. بايقاساڭىز, مەملەكەت باسشىسى ەلىمىزدىڭ ورتالىق ازيا ايماعىنداعى كوشباسشىلىعىن ساقتاپ, قازاقستاندى سەنىمدى ترانزيتتىك حاب رەتىندە دامىتۋ ماسەلەسىنە باسا ءمان بەرەدى. «ءبىر بەلدەۋ, ءبىر جول» باستاماسى اياسىندا ليانيۋنگان پورتىندا قازاق-قىتاي لوگيستيكا ورتالىعى قۇرىلدى; «قورعاس» قۇرعاق پورتى ىسكە قوسىلدى; «باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» ترانزيتتىك ماگيسترالى جۇمىس ىستەپ تۇر; قىتايدان يرانعا اپاراتىن جاڭا تەمىرجول ءدالىزى تارتىلدى. بۇعان قوسا, دوستىق – مويىنتى, باقتى – اياگوز, ماقتاارال – داربازا تەمىرجول جوبالارىن جۇزەگە اسىرۋ قولعا الىندى. سونىمەن قاتار قىتاي تاراپىمەن «اياگوز – تاچەن» تەمىرجولى قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلدى. مەملەكەت باسشىسى ۇسىنعان بارلىق باستاما ەل يگىلىگىنە قىزمەت ەتەدى.

– ەندى حالىقارالىق قاتى­ناستار سالاسىنا ويىسساق. وسى باعىتتا اتقارىلعان جۇمىس­تاردى تۇيىندەي كەتسەڭىز…

– بيىل ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتىنا قاتىستى جۇمىستار وتە بەلسەندى جۇرگىزىلدى. جالپى, پرەزيدەنتتىڭ قاتىسۋىمەن كوپجاقتى جانە ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستار اياسىندا 268 ءىس-شارا ءوتتى. ونىڭ ىشىندە قاسىم-جومارت كەمەلۇلى شەتەلدەرگە 19 رەت ساپار جاسادى. 27 حالىق­ارالىق فورۋم مەن سامميتكە قاتىستى. اتاپ ايتقاندا, شەت مەملەكەتتەردىڭ پرەزيدەنتتەرىمەن 30, شەتەل ۇكىمەتتەرى باسشىلارىمەن, حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ جەتەكشىلەرىمەن, ىسكەر توپتار وكىلدەرىمەن 106 كەزدەسۋ وتكىزىلدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساپارلارى شەڭبەرىندە 18 ەكىجاقتى قۇجاتقا قول قويىلدى. سونىمەن قاتار 27 مەملەكەتتىڭ ەلشىلەرىنەن سەنىم گراموتالارىن قابىلدادى. 41 ەلدىڭ باسشىلارىمەن تەلەفون ارقىلى سويلەستى.

تەڭگەرىمدى جانە كونسترۋكتيۆتى سىرتقى ساياسات ەلىمىزدىڭ ۇستاناتىن باستى باعىتى سانالادى. وسى ورايدا ۇلتتىق مۇددەنى قورعاۋ, ايماقتىق جانە حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتى ساقتاۋ ماسەلەسى باستى نازاردا بولدى. بيىل مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ حالىقارالىق بەدەلىن ودان ءارى ارتتىرۋ ماقساتىندا ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلدادى. مىسالى, سولتۇستىك ماكەدونيادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگىن, سونداي-اق قىتايدىڭ سيان, رەسەيدىڭ ەكاتەرينبۋرگ جانە گەرمانيانىڭ گامبۋرگ قالالارىندا قازاقستاننىڭ باس كونسۋلدىعىن اشۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.

– كەشىرىڭىز, ءسوزىڭىزدى بولە­يىن, مەملەكەت باسشىسى بيىل كوپتەگەن ەلگە ساپارمەن باردى. سول ساپارلاردىڭ ءمان-ماڭىزىنا توقتالا كەتسەڭىز.

– قاسىم-جومارت كەمەلۇلى بيىل قىتايعا مەملەكەتتىك, بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنە, ۆەتنامعا, گەرمانياعا, قىتايعا رەسمي, بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنە, رەسەيگە, قىرعىزستانعا, تۇركياعا, ساۋد ارابياسىنا, تاجىكستانعا, اقش-قا, بەلارۋسكە, ازەربايجانعا جۇمىس ساپارىمەن باردى. قاسىم-جومارت كەمەلۇلى قىتايعا مەملەكەتتىك ساپارى بارىسىندا توراعا سي تسزينپينمەن كەزدەسىپ, ماڭىزدى كەلىسسوز جۇرگىزدى. كەزدەسۋ بارىسىندا ەكى ەلدىڭ ساۋدا-ەكونوميكا, مۇناي-گاز, مۇناي حيمياسى, ەنەرگەتيكا, ءبىلىم جانە عىلىم, قارجى سالالارىنداعى جان-جاقتى ىنتىماقتاستىعىن دامىتۋ, كولىك-ترانزيت الەۋەتىن ارتتىرۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى. سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسى JD.com ەلەكتروندى كوممەرتسيا الاڭىندا قازاقستاننىڭ ۇلتتىق پاۆيلونىن سالتاناتتى تۇردە اشۋ جانە سيان قالاسىنداعى قۇرعاق پورتتا قازاقستاننىڭ لوگيستيكا ورتالىعىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋ راسىمىنە قاتىستى.

سونىمەن قاتار قاسىم-­جومارت كەمەلۇلى 17-18 قازاندا سي ءتسزينپيننىڭ شاقىرۋىمەن «ءبىر بەلدەۋ, ءبىر جول» حالىقارالىق ىنتىماقتاس­تىعىنىڭ III فورۋمىنا قاتىستى. اتالعان جيىنعا الەمنىڭ 20-دان استام ەلىنىڭ پرەزيدەنتتەرى, 130-دان استام مەملەكەتتىڭ وكىلدەرى كەلدى. وسى فورۋمدا قازاقستان پرەزيدەنتى توراعا سي تسزينپين مەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتيننەن كەيىن ءۇشىنشى بولىپ ءسوز سويلەدى.

سودان كەيىن پرەزيدەنت ءوزى ءبىلىم العان بەيجىڭ ءتىل جانە مادەنيەت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اۋماعىندا ورتاعاسىرلىق فيلوسوف, عالىم ءابۋ ناسىر ءال-فارابيگە ارنالعان بيۋست­تى سالتاناتتى تۇردە اشتى. بۇل قاسىم-­جومارت كەمەلۇلىنىڭ قىتايعا ساپارىنىڭ ەڭ ءبىر كوڭىل تولقىتار تۇسى بولدى. ال مەملەكەت باسشىسىنىڭ شىڭجاڭ ۇيعىر اۆتونوميالىق ولكەسىنە بارۋىن تاريحي ساپار رەتىندە باعالاۋعا بولادى.

مەملەكەت باسشىسى بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنە رەسمي ساپارى بارىسىندا ءباا پرەزيدەنتى شەيح مۇحاممەد بەن زايد ءال ناحايانمەن كەلىسسوز جۇرگىزىپ, ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە ينۆەستيتسيالىق ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋدىڭ باسىم باعىتتارىن تالقىلادى. سونداي-اق امىرلىكتەردىڭ ىسكەر توپتارىنىڭ وكىلدەرىمەن بىرقاتار كەزدەسۋ وتكىزدى. ۆەتنامعا رەسمي ساپارىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ۆەتنام پرەزيدەنتى ۆو ۆان تحىونگپەن كەلىسسوز جۇرگىزدى. تاراپتار ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق, ينۆەستيتسيالىق, ەنەرگەتيكالىق, كولىك-لوگيستيكالىق, اگروونەركاسىپتىك جانە مادەني-گۋمانيتارلىق سالالارداعى ىنتىماقتاس­تىقتى دامىتۋ پەرسپەكتيۆالارىن تالقىلادى. سونداي-اق مەملەكەت باسشىسى بيىل 28-29 قىركۇيەك كۇندەرى گەرمانيا فەدەراتيۆتىك رەسپۋبليكاسىنا رەسمي ساپارمەن باردى. قاسىم-جومارت توقاەۆ بەرليندە فەدەرالدىق كانتسلەر ولاف شولتسپەن جانە فەدەرالدىق پرەزيدەنت فرانك-ۆالتەر شتاينمايەرمەن كەلىسسوز جۇرگىزدى. سونىمەن قاتار پرەزيدەنت ورتالىق ازيا جانە گەرمانيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋىنە قاتىستى. گەرمانيانىڭ ىسكەرلىك قوعامداستىعى وكىلدەرىمەن بىرقاتار كەزدەسۋ وتكىزدى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى, بيىل س5+ فورماتىندا دا كوپتەگەن كەزدەسۋ ءوتتى. سونىڭ ىشىندە قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ امەريكا پرەزيدەنتى دجو بايدەنمەن جولىققانى بارشاعا بەلگىلى. بۇدان بولەك, مەملەكەت باسشىسى 14 رەت شەتەلگە جۇمىس ساپارىمەن باردى.

بيىل شەت مەملەكەتتەر باسشىلارى ەلىمىزگە 19 رەت ءتۇرلى دەڭگەيدەگى ساپارمەن كەلدى. ەكىجاقتى كەزدەسۋلەر بارىسىندا ساياسي, ساۋدا-ەكونوميكالىق, كولىك-ترانزيتتىك, مادەني-گۋمانيتارلىق سالالارداعى ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى.

قورىتا ايتقاندا, مەملەكەت باسشىسى وسى جىلى شەتەل ساپارىنا 33, ال ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىن ارالاۋعا 17 كۇنىن ارنادى. قاسىم-جومارت كەمەلۇلى شەتەلگە جانە ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىنە ساپارلارى كەزىندە 152921 شاقىرىم جول ءجۇرىپ, 243 ساعات 46 مينۋتىن ۇشاقتا جانە تىكۇشاقتا وتكىزدى. بۇل جەر شارىن شامامەن 4 رەت اينالىپ شىققانمەن تەڭ.

– وزىڭىزگە ءمالىم, ەل ازاماتتارى وزدەرىن مازالاعان سۇراقتار جەرگىلىكتى دەڭگەيدە شەشىلمەسە, پرەزيدەنتكە شاعىمدانادى. جالپى, مەملەكەت باسشىسى كەرى بايلانىسقا قانشالىقتى ءمان بەرەدى؟

– پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە وتىنىشتەردى قاراۋدى باقىلاۋ ءبولىمى جۇمىس ىستەيدى. جالپى ءارتۇرلى ماسەلە بويىنشا وتىنىشتەر وتە كوپ كەلەدى. وسى جىلى جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ 53237 ءوتىنىشى قارالدى. ولاردىڭ بارىنە ۋاقىتىلى ءارى ءتيىستى جاۋاپ بەرىلدى. اتاپ ايتار بولساق, پرەزيدەنتكە قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى مەرەكە قۇلكەنوۆ «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» اتاعىن قايتارۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادى. ناتيجەسىندە بيىل رەسپۋبليكا كۇنى قارساڭىندا اراعا 24 جىل سالىپ, 6 جازۋشىعا «قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى» اتاعى بەرىلدى.

تۇركىستاندا 5 جاسار ءبۇلدىرشىن قىزدىڭ جانە استانا قالاسىندا سالتانات نۇكەنوۆانىڭ ولىمىنە قاتىستى رەزونانس تۋدىرعان ىستەردى جەكە باقىلاۋىنا الىپ, قۇقىق ورگاندارىنا ناقتى تاپسىرما جۇكتەدى. ىشكى ىستەر ءمينيسترى ەرجان سادەنوۆكە, باس پروكۋرور بەرىك اسىلوۆقا, جوعارعى سوت توراعاسى اسلامبەك مەرعاليەۆكە ايەلدەر مەن بالالارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرىنىڭ الدىن الۋ كەرەك ەكەنىن قاتاڭ ەسكەرتتى. وسى ورايدا ايتا كەتەيىك, پرەزيدەنت 8 جەلتوقساندا «ادام قۇقىقتارى مەن زاڭ ۇستەمدىگى سالاسىنداعى ءىس-قيمىل جوسپارى تۋرالى» جارلىققا قول قويدى. بۇل جوسپاردا گەندەرلىك تەڭدىكتى كۇشەيتۋگە, تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەسكە, قىلمىستىق سوت تورەلىگى سالاسىندا ازاماتتاردى قورعاۋعا, ازاپتاۋ مەن قاتىگەزدىكتىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان جان-جاقتى شارالار قاراستىرىلعان. پرەزيدەنت ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ىرگەسى ءسوز جۇزىندە ەمەس, ءىس جۇزىندە, ياعني ناقتى قادامدار ارقىلى بەكي تۇسكەنىن قالايدى ءارى سوعان ناقتى جاعداي جاسايدى.

مەملەكەت باسشىسى ەكىباستۇز قالاسىنا جۇمىس ساپارى كەزىندە قالالىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى سامات رامازانوۆ پرەزيدەنتتەن «شاحتەر» ساياباعىن جوندەۋ تۋرالى ءوتىنىش جاسادى. قاسىم-جومارت كەمەلۇلى جەرگىلىكتى اكىمدىككە قالانى اباتتاندىرۋ, ودان دا باسقا ماسەلەلەردى شەشۋ جونىندە تاپسىرما بەرەتىنىن جەتكىزدى. وسىنداي مىسالدار كوپ. مۇنىڭ ءبارى پرەزيدەنت ايتقان «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىنىڭ ورىندالىپ جاتقانىن كورسەتەدى.

– بۇرىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ قىزمەتىن www.akorda.kz سايتى عانا جاريالاپ كورسەتەتىن ەدى. قازىرگى ۋاقىتتا رەسمي Aqorda Telegram-ارناسى وتە بەلسەندى جۇمىس ىستەپ جاتىر. اقپاراتتاردىڭ كوبى وسى ارنا ارقىلى تارالۋدا. سونداي-اق ءباسپاسوز قىزمەتىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى Facebook, ح (Twitter), Instagram, TikTok پاراقشالارى ارقىلى دا مالىمەت بەرىلەدى. وعان قوسا پرەزيدەنتتىڭ ح (Twitter), Instagram الەۋمەتتىك جەلىلەرىندە پاراقشالارى بار. جالپى وسى باعىتتاعى جۇمىستار تۋرالى ايتىپ وتسەڭىز.

– ارينە, مەملەكەت باسشىسىنىڭ رەسمي www.akorda.kz سايتى باستى اقپارات كوزى سانالادى. پرەزيدەنتتىڭ قىزمەتىن حالىققا جاريالاپ كورسەتەتىن بۇل اقپارات رەسۋرسىندا بيىل 977 ماتەريال, سونىڭ ىشىندە پرەزيدەنتتىڭ ءتۇرلى ءىس-شارالاردا سويلەگەن سوزدەرى مەن ۇندەۋلەرىنىڭ ءماتىنى جانە قازاقستان حالقىنا جولداۋى جاريالاندى.

ال Aqorda Telegram-ارناسى تۋرالى ايتار بولساق, زامان تالابى مەن قازىرگى اۋديتوريانىڭ الەۋمەتتىك جەلىگە جاپپاي بەت بۇرۋىن ەسكەرە وتىرىپ, وسىنداي ارنا اشۋ جونىندە 2022 جىلدىڭ 1 ناۋرىز كۇنى شەشىم قابىلداعان ەدىك. سودان بەرى Aqorda Telegram-ارناسىندا 13931, سونىڭ ىشىندە بيىل 8022 اقپارات جاريا­لاندى. Telegram-ارناعا 44428 وقىرمان جازىلعان.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ ح (Twitter) الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى پاراقشاسى 2011 جىلدان بەرى بەلسەندى جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بۇگىندە پرەزيدەنتتىڭ ح پاراقشاسىندا 391786 وقىرمان بار. ال Instagram پاراقشاسىنا 2,6 ميلليون جازىلۋشى تىركەلگەن.

پرەزيدەنت ح (Twitter) پاراقشاسى ارقىلى ەلىمىزدەگى قوعامدىق, الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق, ساياسي ماسەلەلەرگە نەمەسە وقيعالارعا قاتىستى جەدەل ءۇن قاتادى. ۋاقىت ۇنەمدەۋ تۇرعىسىنان مۇنداي جۇمىس ءستيلى ءتيىمدى. جالپى, قاسىم-جومارت كەمەلۇلى ەلىمىزدەگى وزەكتى ماسەلەلەرگە, قوعامدا بولىپ جاتقان ءتۇرلى وقيعالارعا قاتىستى بيىل 56 تۆيت جاريالادى. ال Instagram-دا 63 جازبا جارىق كوردى.

– «پرەزيدەنت بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا سۇحباتتى سيرەك بەرەدى» دەگەن پىكىر بار. ارىپتەس­تەرىمىز تاراپىنان وسىعان قاتىستى سىن دا ايتىلىپ جاتادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ كەڭەسشىسى ءارى ءباسپاسوز حاتشىسى رەتىندە بۇعان قالاي جاۋاپ بەرەر ەدىڭىز؟

– شىنىمدى ايتايىن, مۇنداي پىكىرمەن كەلىسە المايمىن. پرەزيدەنتتىڭ جۇمىس كەستەسىنىڭ قانشالىقتى تىعىز ەكەنىن وسى اڭگىمەمىزدىڭ بارىسىندا كەلتىرگەن دەرەكتەر مەن اقپاراتتاردان انىق اڭعارۋعا بولادى. قاسىم-جومارت كەمەلۇلى شەت مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارىمەن جۇرگىزىلگەن كەلىسسوزدەر قورىتىندىسى بويىنشا 8 بريفينگ وتكىزدى. وعان قوسا جىل باسىنان بەرى شەتەلدىك جانە وتاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا 4 رەت, سونىڭ ىشىندە سوڭعى ەكى ايدا «يزۆەستيا» باسىلىمىنا جانە ەuronews تەلەارناسىنا سۇحبات بەردى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ 3 ماقالاسى جارىق كوردى. ورايلى ءساتتى پايدالانا وتىرىپ ايتا كەتەيىن, قازاقستان پرەزيدەنتى كەلەسى جىلى قاڭتار ايىنىڭ باسىندا رەس­پۋبليكالىق باسىلىمداردىڭ بىرىنە ەلىمىزدىڭ ىشكى-سىرتقى ­ساياساتىن تولىق قامتيتىن كولەمدى سۇحبات بەرۋدى جوسپارلاپ وتىر.

– پرەزيدەنت جاڭا جىلدى قايدا, قالاي قارسى الادى؟

– مەملەكەت باسشىسى ءوزىنىڭ تۋعان كۇنىن دە اتاپ وتپەيتىنىن بىلەسىزدەر. بيىل مەرەيلى جاسى بولسا دا, قىتايدا مەملەكەتتىك ساپارمەن ءجۇردى. ال جاڭا جىلدى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى دا ءبارىمىز سياقتى ءوزىنىڭ ۇيىندە, داستارقان باسىندا اۋلەتىمەن بىرگە قارسى الادى.