بۇل ماسەلەگە كەلگەندە تاپ باسىپ, مىناداي بولادى دەپ بىرجاقتى پىكىر ايتۋ ورىنسىز. ويتكەنى مەديانىڭ دامۋ ۇدەرىسى تەز وزگەرۋدە. كۇن سايىن جاڭا ءبىر مەديا فورمات پايدا بولۋدا. اقپارات تۇتىنۋشىنىڭ ادەبى مەن تاڭداۋى جىلدام وزگەرگەن زاماندا باعالى, ساپالى حاباردان گورى جەڭىل, ءمان-ماعىناسى جوق دەرەككە دەگەن سۇرانىس ارتتى. ادامدار ءوزىنىڭ وي-ساناسىنا قاجەتتى, دۇنيەتانىمىن قاناعاتتاندىراتىن اقپاراتتى ىزدەيتىن بولدى. قوش دەلىك.
«كەم اقىلعا» توسقاۋىل ويا الامىز با؟
قازىرگى كەزدە «كەم اقىل» («تسيفروۆوە سلابوۋميە») دەگەن ءسوز تىركەسى ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. بىلايشا ايتقاندا, برەند. ەۆوليۋتسيا ادامزات بالاسىنا زيانىن تيگىزەتىن كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرسىز. ادامنىڭ ميى اينالاسىنان كوبىرەك اقپارات جيناي الاتىنداي ەتىپ جاراتىلعان. بۇعان دەيىن «كوپ وقىساڭ كوپ بىلەسىڭ, جۇرتتان وزاسىڭ» دەگەن قاعيدات بولعان. ال تسيفرلىق تەحنولوگيالار مۇنى وزگەرتتى. قازىر جاڭاشا اقپارات (پايدالى جانە زياندى) ءبىزدىڭ وي-سانامىزدى قورشاپ الدى. «كەم اقىل» دەگەن وسىدان شىقتى. زياندى اقپاراتتى كۇن, ساعات, مينۋت سايىن ساناسىنا سىڭىرگەن ۇرپاقتىڭ اقىلى كەمىدى, ميى شارشادى, ساناسى ۋلاندى. كەي-كەيدە مۇنى «كليپتىك سانا» («كليپوۆوە مىشلەنيە») دەپ اتاپ ءجۇرمىز. ياعني كەز كەلگەن اقپاراتتى ءۇستىرت, نەمقۇرايدى قابىلدايتىن ادام. ول ءبىر اقپاردان ەكىنشىسىنە «سەكىرەدى», ەشقايسىسىنا ناقتى قۇلىعى جوق. وزىنە نە كەرەگىن بىلمەيدى, جەلىدەگى اقپاراتتى ساپىرىپ قاراپ, ۋاقىتىن «ولتىرەدى». دەمەك, باقىلاۋدىڭ جوعى ادامداردىڭ ساناسىنا قاۋىپ توندىرە باستادى. مۇنى الدىن الا ءبىلىپ, زەرتتەگەن وركەنيەتتى ەلدەر جاس ۇرپاقتى زياندى اقپاراتتان قورعايتىن زاڭ شىعارىپ, «كەم اقىلعا» توسقاۋىل قويۋدىڭ جولىن ىزدەۋدە. ءبىزدىڭ قوعامدا بۇل ماسەلەگە قاتىستى وتكىر, باتىل پىكىر ايتىلۋدا. الايدا ازىرشە بارلىعى ءسوز جۇزىندە عانا. بۇدان ءبىزدى كىم قۇتقارادى؟ البەتتە, ءداستۇرلى باق-قا ارقا سۇيەگەن قوعام مۇنداي ماسەلەمەن كۇرەستە ناقتى ناتيجەگە جەتەتىنى انىق. ويتكەنى ول سەنىمدى اقپارات تاراتادى.
جاساندى ينتەللەكتتەن قاۋىپ بار ما؟
قازىر بۇكىل الەم جاساندى ينتەللەكتكە ەلەڭدەپ وتىر. ەلەڭدەمەگەندە قايتسىن, ادامزات بالاسى اشپاعان عىلىمي جاڭالىقتى جاساندى ينتەللەكت اشىپ بەرۋدە. دەمەك, عىلىمداعى توڭكەرىستىڭ تابالدىرىعىندا تۇرمىز دەگەن ءسوز. وسىنى ءاۋ باستان-اق اڭعارعان اقش پەن قىتاي جاساندى ينتەللەكتتى وتە قارقىندى دامىتىپ, تريلليونداعان اقشا قۇيىپ جاتىر. مىسالى, Google جاساعان ءبىر كەرەمەت الگوريتم بار. ءبىر عانا ءسوزدى جازساڭ, سول سوزگە 1 مينۋتتىڭ ىشىندە روليك ءتۇسىرىپ بەرەدى. مۇنداي جاڭالىق بۇرىن-سوڭدى بولىپ پا ەدى؟! جوعارى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ساياسات نۇربەك قازاقستان قازىر جاساندى ينتەللەكت توڭكەرىسىنىڭ الدىندا وسى تەحنولوگيانى تۇسىنەتىن جانە تۇسىنبەيتىن ەلدەردىڭ اراسىندا تۇرعانىن ايتادى.
«ەگەر الەمدىك عىلىمداعى شىنايى باسەكەدەن قالىپ قويمايمىز دەسەك, وندا جاساندى ينتەللەكتكە قاراجات سالىپ, وسى سالادا وزىق تاجىريبەسى بار ەلدەرمەن قارىم-قاتىناس جاساپ, مامان دايارلاساق, وندا ورتاداعى ەلدەر توبىنا قوسىلامىز» دەيدى ول.
جاڭا زاماندا ادامداردىڭ ءوزىنىڭ قولىمەن جاسالعان روبوتتار وزدەرىنە قارسى شىعۋى مۇمكىن بە؟ مۇنداي ساۋال دا عالىمداردى ويلاندىرا باستادى. جۋرناليستەر بولاشاقتا قاجەتتىلىك بولمايتىن ماماندىقتاردىڭ قاتارىنا كىرىپ كەتپەي مە؟ مەنىڭ ويىمشا, قانداي جاساندى ينتەللەكت بولسا دا, ءجۋرناليستىڭ اقىل-ويىن, ۇشقىرلىعى مەن تاپقىرلىعىن تاپ باسىپ, كوشىرە المايدى. دەمەك, جۇمىسسىز قالامىن دەپ قورقاتىنداردىڭ قاتارىندا تىلشىلەر جوق. ازىرگە روبوتتار شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىن ادامنىڭ سۋپەرحاتشىسى, مىقتى كەڭەسشىسى نەمەسە بىلىكتى اسسيستەنتى بولىپ قالا بەرەدى. كەرىسىنشە, پروگراممالانعان روبوتتاردى ادامدارعا قارسى پايدالاناتىن قارا نيەتتى جانداردان قاۋىپ كوپ. بۇل جەردە ءبىر انىق نارسە بار, قانداي روبوت بولسا دا ءجۋرناليستىڭ زەردەسىن كوشىرىپ الا المايدى.
ينتەرنەتتە جالعان مالىمەت كوبەيدى
قازىر ءبىز ينتەرنەت زامانىندا ءومىر سۇرەمىز. الايدا ول جۇرتتىڭ بارىنە بىردەي اقپارات تاراتپايدى. پايدالى, قاجەتتى, سەنىمدى اقپاراتتى ايتىپ وتىرمىن. قاراپ وتىرساق, قازىر جاھانتوردا جالعان مالىمەت تە, پولياريزاتسيا مەن ءبولىنۋدى ۇلعايتاتىن اقپارات تا كوپ. وسىنى قاپەرىنە ۇستاعان بىلىكتى, ساپالى جۋرناليست تۇتىنۋشىسىنا وبەكتيۆتى, شىنايى, وزەكتى اقپارات ۇسىنىپ وتىرۋى ءتيىس. بۇل جەردە جۋرناليستەر ءبىر ورىندا تۇرىپ قالماي, جاڭا زامانعا بەيىمدەلىپ, مەديايندۋسترياداعى وزگەرىستەرگە بولجام جاساپ وتىرسا عانا ۇتادى. وسى بەتىمەن كەتە بەرسەك, كوپ ۇزاماي ينتەرنەتتىڭ جىلدامدىعى تەز ءوسىپ, قۇنى ارزاندايدى. ياعني تەحنولوگيالار دامىعان سايىن ينتەرنەت جاڭا سالالاردى قامتيدى. ءموبيلدى تەحنولوگيالار ءومىرىمىزدى وزگەرتىپ قانا قويماي, كەز كەلگەن ۋاقىتتا زياندى اقپاراتتى دا تىقپالاپ وتىر. جالعان اقپارات ادامدى اداستىرىپ, قوعامدى ءبۇلدىرىپ, اقپاراتتىق تەڭسىزدىكتىڭ كولەمىن ۇلعايتۋدا. مىنە, ءبىز وسىعان نازار اۋدارماساق, سان سوعىپ قالامىز. سوندىقتان مەملەكەت كاسىبي جۋرناليستيكانى جالعان اقپاراتپەن كۇرەسكە پايدالانۋى كەرەك. ءداستۇرلى باق-تىڭ ارتىقشىلىعى سول, قانداي دا بولسىن اقپاراتتىڭ شىنايىلىعى, زياندى نەمەسە پايدالى جاعى ابدەن تەكسەرىلىپ, سۇزگىدەن ءوتىپ بارىپ, تۇتىنۋشىسىنا ۇسىنىلادى. قوعامنىڭ سۇرانىسىنا ساي كەلەتىن اقپاراتتى دا كاسىبي جۋرناليستيكا وكىلدەرى دايىنداپ, جازاتىنىن تۇتىنۋشى وقىپ, ەستىپ-ءبىلىپ وتىر. ەندەشە جاڭاشىل, ىزدەنىمپاز, مەملەكەتشىل ءجۋرناليسى بار قوعام عانا العا باساتىنىن تۇسىنەتىن كەز كەلدى.
