دۇنيەجۇزىلىك مامانداردىڭ زەرتتەۋى بويىنشا الەمدە بەدەۋلىك كورسەتكىشى جوعارىلاپ بارادى. ءاربىر بەسىنشى جانە التىنشى وتباسى وسى ماسەلەمەن بەتپە-بەت كەزدەسەدى ەكەن. سەبەبى ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتى, تاماقتانۋى, ومىردە كەزدەسەتىن ءتۇرلى جاعدايلار (سترەسس, دەپرەسسيا), ەكولوگيانىڭ ناشارلاۋى جانە تاعى باسقا ماسەلەلەر تىكەلەي اسەر ەتەدى. دەگەنمەن, مەديتسينا سالاسىنداعى جەتىستىك بەدەۋلىك ماسەلەسىن قولدان ۇرىقتاندىرۋ ارقىلى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرۋدە. وسى رەتتە انا مەن بالا ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ جوعارعى ساناتتى رەپرودۋكتولوگ دارىگەرى, «رەپرودۋكتيۆتى دەنساۋلىق» باعدارلاماسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى كيم ۆلاديمير ۆيكتوروۆيچپەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.
– ۆلاديمير ۆيكتوروۆيچ, ءسابي سۇيگىسى كەلگەن اتا-اناعا قۋانىش سىيلاپ جۇرگەن جانسىز. جالپى, قۇتىداعى بالانى قۇرساققا سالىپ بەرۋ پروتسەسى قالاي جۇرەدى؟
– ەكو پروتسەدۋرا, نەگىزىنەن, 6 كەزەڭ بويىنشا جۇرگىزىلەدى. ءبىرىنشى كەزەڭدە انالىق بەزدى گورمونالدى ستيمۋلياتورلارمەن بىرنەشە جۇمىرتقانىڭ جەتىلۋىن ىنتالاندىرامىز. ياعني, 6-دان 15-كە دەيىن جۇمىرتقانىڭ جەتىلۋى جەتكىلىكتى. ەكىنشى كەزەڭ انالىق بەزدەن جۇمىرتقا الۋ, بۇل انالىق بەزدەردىڭ ترانسۆاگينالدى پۋنكتسياسىنا وپەراتسيا جاساۋ ارقىلى جاسالادى. ال ءۇشىنشى كەزەڭدە جۇمىرتقانى ۇرىقتاندىرامىز. ول كلاسسيكالىق نەمەسە ICSI ادىسىمەن جاسالادى. ءتورتىنشى كەزەڭدە بەلگىلى ءبىر تەمپەراتۋرالىق رەجيمدە ارنايى ينكۋباتورلار جاعدايىندا ەمبريونداردى وسىرەمىز. سونىمەن قاتار, ەمبريونداردى ىرىكتەۋ جۇرگىزىلەدى. ونىڭ ساپاسى جاعىنان ەڭ جاقسىسى الىنادى. سوڭعى بەسىنشى كەزەڭ – ەمبريونداردى تاسىمالداۋ. ارنايى كاتەتەردىڭ كومەگىمەن تاڭدالعان ەڭ جاقسى ەمبريوندار جاتىر قۋىسىنا ەنگىزىلەدى.
– باعدارلاماعا شەتەلدىكتەر دە قاتىسا الا ما؟
– سوڭعى 4 جىلدا ەكو باعدارلامالارى تەك قازاقستان ازاماتتارىنا عانا جۇرگىزىلدى.
– قولدان ۇرىقتاندىرۋ ءۇشىن ايەلدىڭ جاسىنا شەكتەۋ بار ما؟
– ونداي شەكتەۋ جوق. بىراق ەگدە جاستاعى ايەل دەنەسىنىڭ فۋنكتسيونالدىق مۇمكىندىكتەرىنىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى رەپرودۋكتيۆتى فۋنكتسيالار تاۋسىلادى نەمەسە جۇكتىلىك انا مەن بالانىڭ دەنساۋلىعىنا قاۋىپ ءتوندىرۋى مۇمكىن. وسى جاعدايدا عانا ەكو پروتسەدۋراسىنان باس تارتىلادى.
– ەركەك بەدەۋ بولسا ۇرىق دونورى كومەككە كەلەتىنى بەلگىلى. قازىرگى تاڭدا دونور قانداي كريتەريلەر بويىنشا تاڭدالادى؟
– ۇرىق دونورىن جاسىرىن نەمەسە جاسىرىن ەمەس تاڭداۋعا بولادى. ولارعا قويىلاتىن تالاپ دەنساۋلىق تۋرالى كودەكستىڭ 148-بابىندا ايقىندالعان. ياعني, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ون سەگىز جاستان وتىز بەس جاسقا دەيىنگى, فيزيكالىق جانە پسيحيكالىق ساۋ, مەديتسينالىق-گەنەتيكالىق تەكسەرۋدەن وتكەن ازاماتتاردىڭ دونور بولۋعا قۇقى بار. نەگىزىنەن, جاقىن تۋىستارى بۇل – جىنىس جاسۋشالارىنىڭ دونورلىعىنا ەڭ جاقسى ۇمىتكەرلەر.
– وسى سالادا قانداي زاماناۋي تەحنولوگيالار سۇرانىسقا يە؟
– قازىر ەكو ءادىسىنىڭ ءوزى بەدەۋلىكتى ەمدەۋدە جوعارى سۇرانىسقا يە تەحنولوگيا بولىپ وتىر. قازىرگى تەحنولوگيالاردىڭ ىشىندە جىنىس جاسۋشالارى مەن ەمبريوندارعا قاتىستى كريوتەحنولوگيانى قولدانۋ كەڭەيدى. سونداي-اق ەمبريونداردى گەنەتيكالىق تەستىلەۋ ارقىلى تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋلارى بار بالالاردىڭ تۋىلۋىن بولدىرماۋعا بولادى.
– قولدان ۇرىقتاندىرۋ كەزىندە قانداي اسقىنۋلار نەمەسە قاۋىپتەر بولۋى مۇمكىن؟
– ەكو پروتسەدۋراسىنىڭ ەڭ قاۋىپتى اسقىنۋى – انالىق بەزدىڭ گيپەرستيمۋلياتسيا سيندرومى. دەگەنمەن, گيپەرستيمۋلياتسيانىڭ اۋىر تۇرلەرىنىڭ سانى ايتارلىقتاي تومەندەدى. بۇعان زاماناۋي گورمونالدى پرەپاراتتاردى قولدانۋ, ەكو پروتسەسىندە الىنعان بارلىق ەمبريونداردى كريوكونسەرۆاتسيالاۋ, سودان كەيىن ىنتالاندىرىلعان انالىق بەزدەر ازايعان كەزدە وسى ەمبريونداردى الىس تسيكلدەرگە اۋىستىرۋ ارقىلى قول جەتكىزىلەدى. سونداي-اق بىرنەشە جانە ەكتوپيالىق جۇكتىلىكتىڭ پايدا بولۋ قاۋپى بار. مۇنداي جۇكتىلىكتىڭ سانىن ازايتۋ ءۇشىن ءبىز تەك ءبىر ەمبريوندى تاسىمالداۋعا جانە ەمبريوندى تاسىمالداۋ تەحنيكاسىن جەتىلدىرۋگە تىرىسامىز.
– ايەلدەردى وسى پروتسەسكە دايىنداۋ كەزىندە پسيحولوگيالىق قولداۋ بولا ما؟
– «بەدەۋلىك» دياگنوزى ەرلى-زايىپتىلاردى سوزىلمالى كۇيزەلىسكە اكەپ سوقتىرادى. سوندىقتان ولارعا كەڭەس بەرۋ جانە ەمدەۋ پروتسەسىندە باقىلاۋ جۇرگىزىلەدى. ەگەر پسيحولوگيالىق بۇزىلۋلار ارنايى ەمدەۋدى قاجەت ەتسە, ءبىز پسيحوتەراپەۆتىڭ كومەگىنە جۇگىنەمىز.
– قولدان ۇرىقتاندىرۋ كەزىندە ەتيكالىق جانە قۇقىقتىق اسپەكتىلەر قانداي, پروتسەدۋرا بارىسىندا قانشالىقتى ەسكەرىلەدى؟
– ءبىزدىڭ ەلدەگى كومەكشى رەپرودۋكتيۆتى تەحنولوگيالاردىڭ بارلىق ادىستەرى رەسمي تۇردە تانىلعان جانە رۇقسات ەتىلگەن. تەحنولوگيالاردى قولدانۋ حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى, نەكە جانە وتباسى تۋرالى كودەكستەرمەن, دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىقتارىمەن رەتتەلەدى.
– الداعى ۋاقىتتا ەكو سالاسىنداعى تەحنولوگيالاردى دامىتۋدىڭ بولاشاعى قانداي بولۋى مۇمكىن؟
– الداعى ۋاقىتتا ەمبريولوگيادا ەمبريوندى ستاندارتتالعان تاڭبالاۋ, ەمبريونداردىڭ گەنەتيكالىق جىكتەلۋى ءۇشىن جاساندى ينتەللەكتتى قولدانادى. ال بولاشاقتا ەمبريونداردى يمپلانتاتسيالاۋ جانە جاساندى جاتىردى قۇرۋ كەزىندە جاتىر قۋىسىندا بولاتىن پروتسەستەردى بىلۋگە بولادى.
– قازاقستاندا قولدان ۇرىقتاندىرۋدىڭ قۇنى باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا قولجەتىمدى دەيدى. بۇعان قانداي فاكتورلار اسەر ەتۋ مۇمكىن؟
– ارينە, تومەن. مۇنى باسقا ەلدەرگە قاراعاندا مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىنىڭ تومەندىگىمەن بايلانىستى دەۋگە بولادى.
– ادەتتە ەكو پروتسەدۋراسىنا دايىندالۋ, ەمدەۋدىڭ ءوزى جانە باقىلاۋ قانشا ۋاقىتتى الادى؟
– ەرلى-زايىپتىلاردى تەكسەرۋگە جانە دايىنداۋعا ستاندارتتى تۇردە 1-2 اي كەتەدى. ال شەتەلدىك پاتسيەنتتەر ءۇشىن قاشىقتىقتان كەڭەس بەرۋ ادىستەرى قولجەتىمدى. ەگەر ولار تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا تەكسەرۋدەن وتسە, وندا بىزدە 1 ايمەن شەكتەلەدى.
– ەكو-نىڭ ءساتتى وتۋىنە قانشالىقتى كەپىلدىك بەرە الاسىزدار؟
– كوپتەگەن مەديتسينالىق پاتولوگيالار سياقتى, ەكو پروتسەدۋراسى ءجۇز پايىز كەپىلدىك بەرە المايدى. كوبىنە, تەرىس ناتيجەنى بولجاي الامىز. جالپى, ءبىزدىڭ ورتالىقتا كونسۋلتاتسيالىق-دياگنوستيكالىق شارالاردان باستاپ بوسانۋعا دەيىن جوعارى قىزمەت كورسەتەدى.
گۇلميرا ايماعانبەت
