استانا قالاسىنداعى تانىمال ءارى قويىلىمدارىن بالالار ءسۇيىپ تاماشالايتىن تەاترلاردىڭ ءبىرى – قۋىرشاق تەاترى. قويىلىم مازمۇنىن تولىق جەتكىزۋ ءۇشىن ساحنانىڭ كوركىن دەكوراتسيا مەن بۋتافوريا ارلەپ تۇرادى. كوبىمىز دەكوراتسيانىڭ نە ەكەنىن بىلسەك تە, بۋتافوريا ءسوزى بىزگە تاڭسىق. 14 جىلدىق تاريحى بار تەاتردىڭ وسى سالاعا بايلانىستى بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگىمەن تانىسىپ قايتتىق.
ەڭ الدىمەن, ءبىزدى تەاتر ۇجىمى بۋتافور تسەحىنا الىپ باردى. كىرگەن بەتتە ءارتۇرلى ادەمى ۇزىن ماتالارعا كوزىمىز ءتۇستى. قۇرال-سايماندار تسەح قابىرعاسىنداعى قوبديشالاردا ءتىزىلىپ تۇر. تسەح شاعىن ءارى ءارتۇرلى قۋىرشاقتار جيىنتىعىنا تولى. ءبىزدى بۋتافور تسەحىنىڭ جۇمىسى قالاي باستالاتىنى قىزىقتىردى. ءبىرىنشى, رەجيسسەر جاڭا قويىلىم العاننان كەيىن سۋرەتشىنى شاقىرتادى. رەجيسسەر سپەكتاكلدى سۋرەتشىمەن بىرگە تالقىلاپ, قويىلىمعا بايلانىستى ءوز تالاپتارىن ايتادى. سۋرەتشى سۋرەت سالىپ, ەسكيز جاساۋعا كىرىسەدى. قۋىرشاق كوزىن اشا ما, جابا ما, سويلەيتىن نەمەسە ۇشاتىن ءتۇرى مە, ساحنادا تەك ۇستەل ۇستىندە تۇرا ما, سونىڭ ءبارىن انىقتاپ العاننان كەيىن رەجيسسەر جۇمىستى جالعاستىرۋعا ءوز كەلىسىمىن بەرەدى. سودان كەيىن عانا بۋتافورلار قويىلىمعا كەرەك زاتتاردى ىستەۋدى باستايدى. دەكوراتسيا – كورەرمەن كورەتىن كوركەم قابىرعا, ۇستەل سەكىلدى زاتتار بولسا, بۋتافوريا دەپ ساحنا بارىسىندا قولعا ۇستايتىن بارلىق دۇنيەنى ايتامىز. مىسالى: الما, قۇمىرا, بەتپەردە ت. ب. بۇيىمدار. ونى بىرنەشە ادام بىرىگىپ جاسايدى جانە جاساۋ ۇزاقتىعى قويىلىمنىڭ قيىندىعىنا بايلانىستى ءارتۇرلى بولادى.
– بۋتافوريا – قولدان ءتۇرلى بۇيىمدار ىستەيتىن جۇمىس. قويىلىمعا كەرەك بولسا قالقاندى دا, قىلىشتى تا, اشەكەيدى دە ءبارىن جاسايمىز. ماتەريالدى ءار جاقتان الىپ, بار زاتتان جاساي بەرەمىز. مىسالى, قىلىشتى جاساۋ ءۇشىن فانەرا ماتەريالىن كەسىپ, وتكىر بولماس ءۇشىن شەت جاعىن ەگەپ, بوياساق دايىن زات شىعادى. جۇمىس بولعان سوڭ ءار نارسەنىڭ ءوز قيىندىعى بار. قىلىشتى ءدال سۋرەتتەگىدەي جاساۋعا دا ۇلكەن ونەر قاجەت. بۋتافور مامانى بارلىعىن جاساي ءبىلۋى كەرەك, سەبەبى بۇل دا ماماندىق, – دەيدى قويۋشى سۋرەتشى شىنار ەلەمباەۆا.
بۋتافوريا جاساۋ ءادىسىنىڭ ءبىرى – پاپە-ماشە. مىسالى, قۋىرشاقتىڭ باسىن جاساۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن بالشىقتان بەت-كەلبەتتى بەينەلەيتىن فورما ىستەپ الۋى شارت. سودان كەيىن سۋ مەن ۇندى قايناتۋ ارقىلى بۇيىمعا كەرەك كلەيستەر جاسالادى. ەكى ەلەمەنت دايىن بولعان سوڭ, كلەيستەرگە باتىرىلعان قاعاز نەمەسە ماتا ماتەريالىمەن كەپكەن بالشىق فورماسىنا جابىستىرۋ پروتسەسى باستالادى. قۋىرشاقتىڭ باسىن ءتىپتى اعاشتان دا, گيپستەن دە جاساۋعا بولادى, كىشكەنتاي فورما ءۇشىن پلاستيلين قولدانىلادى. الايدا, ءار زاتتى ءارتۇرلى ماتەريالدان جاساۋ ءۇشىن دە يكەم مەن كوپ جىلدىق تاجىريبە قاجەت ەكەنىن ەسكەرگەن ءجون.
– بۋتافور تسەحىندا 3 ادام جۇمىس ىستەيمىز جانە ءبىز بۇيىمداردى وزىندىك تالاپتارعا سايكەس جاسايمىز. مىسالى, پىشاق جاساعاندا, ول قولدى كەسپەۋ قاجەت, زاتتار جەڭىل بولۋى كەرەك, الما بولسا, سول ءدال الما سەكىلدى كورىنۋى ءتيىس. قازىر جەمىستەردى ساتىپ الا سالۋعا بولادى. ارينە, ول قويىلىمعا بايلانىستى. ەگەر ول ۇستەل ۇستىندە تۇرسا ساتىپ الامىز. ال دەكوراتسيادا ءىلىنىپ تۇرسا, قولدان جاساۋىمىز قاجەت. بۇرىن ۇنەمى قولدان جاسايتىنبىز. قازىر ءتىپتى قۋىرشاقتاردى ساتىپ الۋعا بولادى. الايدا ءبىز وندايعا ءالى جەتپەدىك, – دەيدى مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى ش.ەلەمباەۆا.
بۋتافوريانىڭ جارقىن مىسالى دەپ قۋىرشاق تەاترىنداعى «ەلۆين جانە جۇمباق ورماننىڭ تۇرعىندارى» قويىلىمىن ايتا الامىز. سپەكتاكلدەگى قۋىرشاقتار, ۇلكەن اعاشتار, گۇلدەر, بارلىعى – دەكوراتسيا مەن بۋتافوريا ەلەمەنتتەرى. بۇل زاتتاردى جاساۋ ءۇشىن ءبىر اي ۋاقىت كەتكەن. بۋتافورلاردى ويلاستىرۋ ءۇشىن ونى جاسايتىن ادامنىڭ كوكجيەگى كەڭ, قيالى شەكسىز بولۋى قاجەت. توپتىق جۇمىستىڭ جەمىسى قويىلىمدا كورىنەدى. ەگەر ۋاقىت وتە كەلە سپەكتاكل اكتۋالدى بولماي قالسا, بۋتافورلار قوقىسقا كەتپەيدى. ويتكەنى ونى قايتادان وڭدەپ, جاڭا قويىلىمعا دايىندايدى.
جاساندى ينتەللەكت پەن قازىرگى ۋاقىتتاعى قولجەتىمدىلىك بارلىق سالاعا اسەر ەتەدى. دايىن زاتتار بۇگىنگى دامىعان زاماندا قولجەتىمدى بولسا دا, بۋتافور ماماندىعى ارقاشان سۇرانىسقا يە بولارى انىق. ويتكەنى بۇگىنگى تالاپقا سايكەس بۋتافور ءبىر زاتتى ۇزاق جاسامايدى, جاڭا تەندەنتسيالار ارقىلى ولاردىڭ قولى ۇزاردى. جاساندى ينتەللەكت پەن ادام قيالى وزگەشە. دامۋشى فاكتورلاردىڭ كوپ بولۋى سۋرەتشىلەردىڭ شابىتىنىڭ ويانۋىنا, جاڭا تۋىندىنىڭ دۇنيەگە كەلۋىنە سەبەپشى بولۋدا. سەبەبى دايىن تەحنيكانىڭ كوبى عالامتوردا بار. بۇرىنعى جۇمىس داعدىسىمەن سالىستىرساق, كوپ ۋاقىت جوعالتپاۋعا بۇل زور كەپىلدىك بولادى.
ءار ساحنالىق قويىلىم ءۇشىن بۋتافوردىڭ ءرولى ەرەكشە. سەبەبى قويىلىمدى سومداۋشىلار وسى ارقىلى كورەرمەنگە ءوز ويىن, سپەكتاكل اتموسفەراسىن سەزدىرەدى. ساحنادا وينالمايتىن زات تۇرمايدى. سوندىقتان ءار جاسالعان بۋتافور ەرەكشە مانگە يە. بۋتافور الەمدىك ارەنادا بولەك ماماندىق رەتىندە قاراستىرىلادى. قازاقستاندا دا وسى سالاعا بايلانىستى وقۋ ورىندارى بار. بۇل مامان يەلەرى كەز كەلگەن تەاتردا, كينويندۋستريادا جۇمىس ىستەي الادى. بارلىعىمىز بىلەتىندەي, ونەر سالاسى كۇننەن كۇنگە دامۋ ۇستىندە جانە بۋتافوريا دا سول ساناتتا. ءبىز تسەحتان كەرەمەت اسەرمەن شىقتىق. بۇل سالانىڭ بيىكتەن كورىنەتىنىنە سەنىمىمىز مول.
گۇلناز مۇحانجان,
ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا
ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى
