ترانسپلانتتاۋدى جانە جوعارى تەحنولوگيالىق مەديتسينالىق قىزمەتتى ۇيلەستىرۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق ورتالىعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا ترانسپلانتتاۋ قىزمەتىن قولداۋعا, دامىتۋعا جانە ناقتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن قۇرىلعان. ترانسپلانتتاۋ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋ تاۋلىك بويى رەجيمىندە جۇزەگە اسادى. ونىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وبلىس ورتالىقتارىندا, رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار استانا جانە الماتى قالالارىندا وكىلدىكتەر قۇرىلعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ترانسپلانتتاۋدى جانە جوعارى تەحنولوگيالىق مەديتسينالىق قىزمەتتى ۇيلەستىرۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق ورتالىق ديرەكتورى ايدار سيتكازينوۆ وسى ماسەلەگە قاتىستى سۇراقتارىمىزعا جاۋاپ بەرگەن ەدى.
– ايدار كەنجەتايۇلى, اعزالاردى ترانسپلانتاتسيالاۋ ءۇشىن الدىمەن زاڭدىق بازاسى مىقتى بولۋى كەرەك شىعار. قولدانىستاعى زاڭناماعا شولۋ جاساپ, قاي تۇسى قولبايلاۋ بولىپ تۇرعانىن تۇسىندىرسەڭىز. سوڭعى كەزدە قولدانىستاعى زاڭعا وزگەرتۋلەر ەنگىزۋ تۋرالى پارلامەنتتە ايتىلدى. وسى جوباعا قاتىستى وزگەرىستەر قانشالىقتى ماڭىزدى؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى زاڭناماسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا نەگىزدەلەدى. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2020 جىلعى 7 شىلدەدەگى №360-VI «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكسى ازاماتتارىمىزدىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋىنا, كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا جۇمىس ىستەيدى. سول سەبەپتەن ترانسپلانتولوگيا سالاسىنىڭ قارقىندى دامۋىنا وسى كودەكستىڭ 212-بابىنىڭ 3-تارماقشاسى توسقاۋىل بولادى.
قازاقستان بۇگىندە اعزالاردى ترانسپلانتتاۋ بويىنشا جوعارى تەحنولوگيالىق وپەراتسيالاردى جۇرگىزۋ ءۇشىن بارلىق زاماناۋي ينفراقۇرىلىمعا يە. قازىرگى ۋاقىتتا مايىتتىك دونورلىقتى دامىتۋ ءۇشىن ەلىمىزدە 7 ترانسپلانتتاۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى, 40 دونورلىق ستاتسيونار, 4 يممۋنولوگيالىق تيپتەۋ زەرتحاناسى ۇيىمداستىرىلعان. دونورلىق پروتسەستى ۇيلەستىرۋدى, انىقتاۋدى جانە ۇيىمداستىرۋدى قامتاماسىز ەتەتىن رەسپۋبليكالىق, وڭىرلىك جانە ستاتسيونارلىق ۇيلەستىرۋشىلەر جەلىسى قۇرىلدى. 2020 جىلى 7 شىلدەدە قابىلدانعان «حالىق دەنساۋلىعى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى» تۋرالى زاڭناماعا, ونىڭ ىشىندە 212-باپتىڭ 3-تارماقشاسى, ياعني «قايتىس بولعاننان كەيىنگى دونوردان اعزالارىن (اعزاسىنىڭ بولiگىن) جانە (نەمەسە) تiندەرiن ء(تىنىنىڭ بولىگىن) ترانسپلانتتاۋ ءۇشىن الۋعا, ەگەر الۋ كەزىندە مەديتسينالىق ۇيىم وسى ادام ءتىرى كەزىندە نە ول قايتىس بولعاننان كەيىن وسى تارماقتىڭ ەكىنشى بولىگىندە اتالعان وزگە ادامدار ونىڭ اعزالارىن (اعزاسىنىڭ بولiگىن) جانە (نەمەسە) تiندەرىن ء(تىنىنىڭ بولىگىن) الۋعا ءوزىنىڭ كەلىسپەيتىنى تۋرالى ءمالىمدەگەنىنەن حاباردار بولسا, جول بەرىلمەيدى» دەلىنگەن. وسى اتالعان باپقا جاڭا رەداكتسيامەن, ياعني «قايتىس بولعاننان كەيىنگى دونوردان اعزالارىن (اعزاسىنىڭ بولiگىن) جانە (نەمەسە) تiندەرiن ء(تىنىنىڭ بولىگىن) ترانسپلانتتاۋ ءۇشىن الۋعا, ەگەر ازامات ءتىرى كەزىندە ەرىكتى تۇردە جازباشا نىساندا باس تارتپاسا وندا كەلىسىلدى دەپ ەسەپتەلەدى, وزگە ادامدار ونىڭ اعزالارىن (اعزاسىنىڭ بولiگىن) جانە (نەمەسە) تiندەرىن ء(تىنىنىڭ بولىگىن) الۋعا نە الماۋعا ءوزىنىڭ كەلىسپەيتىنى تۋرالى مالىمدەمەنىڭ كۇشى بولمايدى» دەپ وزگەرىس ەنگىزىلسە, مۇقتاج ادامداردىڭ «كۇتۋ پاراعى» ازايار ەدى. جوعارىدا ايتىلعان زاڭناماداعى وزگەرىستەر ەنگىزىلسە, ولىمنەن كەيىنگى دونورلىق ترانسپلانتتاۋدى قارقىندى دامىتا الار ەدىك.
– ەلىمىزدە دونورلىق باعدارلاما بار ما؟ ەگەر بار بولسا, ونى ىلگەرىلەتۋ بويىنشا اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىنىڭ بارىسىنا توقتالساڭىز.
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا دونورلىق پەن ترانسپلانتاتسيانى دامىتۋدىڭ كەلەشەگى مەن پروبلەمالارىن شەشۋ جولدارى تۋرالى ماسەلەلەرگە كەلسەك, دونورلىق جانە ترانسپلانتاتسيا بويىنشا كودەكس جانە باسقا دا زاڭنامالاردى ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارمەن حالىقتى مايىتتىك دونورلىق جانە ترانسپلانتاتسيالاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا اعارتۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ تۋرالى ايتۋ كەرەك.
رەسپۋبليكالىق اۋقىمدا بۇل ماسەلەلەردى شەشۋگە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى, تسيفرلاندىرۋ مينيسترلىگى, قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى سياقتى باسقا دا مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردى حالىق اراسىندا جۇيەلى ءارى اۋقىمدى اقپاراتتىق جۇمىس جۇرگىزۋ ءۇشىن تارتۋ قاجەت. سونداي-اق سايلاۋشىلارمەن جۇمىس ىستەۋگە, قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قايتىس بولعاننان كەيىن ورگانداردىڭ دونورلىعى مەن ترانسپلانتاتسياسىن دامىتۋ ماسەلەلەرىن جەدەل شەشۋ ءۇشىن زاڭنامانى وزگەرتۋ ماسەلەسى بويىنشا بارلىق دەڭگەيدەگى دەپۋتاتتاردىڭ قوسىلعانى قاجەت. قازىرگى تاڭدا دونور بولۋ ازاماتتاردىڭ اسىل نيەتىنە نەگىزدەلگەن, قانداي دا بولماسىن رەسمي ماتەريالدىق كومەك كورسەتۋ, ت.س.س. ماسەلەلەر قاراستىرىلماعان.
– ترانسپلانتاتسيا جانە دونورلىق تۋرالى قالاي ايتىپ, قالاي ناسيحاتتاۋ كەرەك؟ بۇل جونىندە دارىگەرلەر اراسىندا بەلگىلى ءبىر قاعيدا نەمەسە ەرەجە بار ما؟ الەۋمەتتىك جارناما دەگەن نارسە بۇل سالاعا جۇرە مە؟
– قر دسم ترانسپلانتاتسيا جانە جوعارى تەحنولوگيالىق مەديتسينالىق قىزمەتتەردى ۇيلەستىرۋ رەسپۋبليكالىق ورتالىعىنىڭ قۇرىلىمىندا وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى مەن فۋنكتسيونالدىق مۇمكىندىكتەرى بار رەسپۋبليكالىق, ايماقتىق جانە اۋرۋحانالىق ۇيلەستىرۋشىلەرى بار. ۇيلەستىرۋشىلەر دونورلىق ۇيىمدارمەن تۇراقتى بايلانىستا بولىپ, دونورلاردى انىقتاۋدا, مي ءولىمىن دياگنوستيكالاۋدا پراكتيكالىق كومەك كورسەتۋدە, الەۋەتتى دونورلاردىڭ تۋىستارىمەن اڭگىمەلەسۋدە, سونداي-اق ولار دونورلىق پروتسەستىڭ دەرەكتەرىن جيناۋ جانە لوگيستيكا ماسەلەلەرى بويىنشا باسقا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن ءوزارا ارەكەتتەسەدى. سونىمەن قاتار ۇيلەستىرۋشىلەر دونورلىق ۇدەرىستى جەتىلدىرۋدىڭ الگوريتمى مەن مەحانيزمىن قۇرۋ بويىنشا ادىستەمەلىك جۇمىس جۇرگىزۋدە.
دونورلىق پروتسەسكە قاتىسۋشىلاردىڭ بارلىعىنا, ونىڭ ىشىندە العاشقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك كورسەتۋشىلەرگە كەزەككە قويۋ جانە ەرىك ءبىلدىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا حالىقپەن جۇمىس ىستەۋ بويىنشا جۇيەلى وقىتۋ جۇرگىزىلەدى. ورتالىقتىڭ قۇرىلىمىندا باق, الەۋمەتتىك جەلىلەردە اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىمەن اينالىساتىن ءبولىم دە بار, ول ۇجىمدارمەن, ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرىمەن, دارىگەرلەرمەن, ءدىن وكىلدەرىمەن جانە پاتسيەنتتەرمەن تۇراقتى تۇردە كەزدەسۋ وتكىزەدى. بۇل ورتالىق ءوز ەرىك-جىگەرىن ءبىلدىرۋ, كەزەككە قويۋ جانە زاڭناما ماسەلەلەرى بويىنشا حالىققا تاراتۋ ءۇشىن اقپاراتتىق ماتەريالدار مەن بەينەروليكتەر جاساۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋدە. حالىقتىڭ حاباردارلىعىن ارتتىرۋ, وسى تاجىريبەنىڭ پروتسەسى مەن ارتىقشىلىعىن تۇسىندىرەتىن اقپاراتتىق ناۋقاندار مەن اعارتۋ ءىس-شارالارى جۇيەلى تۇردە وتكىزىلەدى. دەگەنمەن دونورلىق تاقىرىبى توڭىرەگىندە كوپتەگەن دوگما, ءدىني نانىم-سەنىم جانە ت. ب. كەزدەسەدى.
رەسپۋبليكالىق دەنگەيدە بۇل ماسەلەلەردى شەشۋگە مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى, تسيفرلاندىرۋ مينيسترلىگى, قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگى سياقتى باسقا دا مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولارى اقپاراتتاندىرۋ جۇمىسىن جۇيەلى ءارى اۋقىمدى جۇرگىزۋ ءۇشىن قوسىلعانى وڭ ىقپالىن تيگىزەر ەدى. وسى ماقساتتاردى قارجىلاندىرۋ كولەمىن ارتتىرۋ دا ارتىق بولماس. سونداي-اق ءوز ەلەكتوراتىمەن ءتيىمدى اقپاراتتىق جۇمىس ىستەۋگە بارلىق دەڭگەيدەگى دەپۋتاتتار دا قوسىلىپ, قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا مايىتتىك دونورلىق پەن ترانسپلانتاتسيانى دامىتۋ ماسەلەلەرىن جەدەل شەشۋ ءۇشىن زاڭنامانى وزگەرتۋگە اتسالىسقانى ماڭىزدى.
– مايىتتىك دونور ماسەلەسىندە شەتەلدىڭ قانداي تاجىريبەسى تۋرالى ايتا الاسىز؟
– دونورلىق قىزمەت بويىنشا كوشباسشىلار – اقش پەن يسپانيا, وندا ميلليون تۇرعىنعا 41,6 جانە 40,8 قايتىس بولعاننان كەيىن دونور كەلەدى.
ەۋروپادا دونورلىق ازاماتتىق – جاۋاپكەرشىلىكتىڭ اجىراماس بولىگى. مىسالى, ولار دونور اتانىپ, وزگەلەردىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالعان ناعىز قاھارماندار تۋرالى باياندايتىن دەرەكتى فيلمدەردى ۇزدىكسىز كورسەتەدى. وتكەن جىلى ەلىمىز العاشقى ءساتتى جۇرەك ترانسپلانتاتسياسىنىڭ 10 جىلدىعىن اتاپ ءوتتى. رەتسيپيەنت دونوردىڭ ۇلىمەن كەزدەسە العانى تاڭعالدىرادى. جاس جىگىت اناسىنىڭ جۇرەگى ءالى دە قاسىندا جۇرگەندەي سەزىنەتىنىن ايتتى. بۇل وقيعا – دونور بولۋ تۋرالى شەشىمنىڭ ءومىرىن قالاي وزگەرتەتىنى جانە ادامدار اراسىندا تاڭعاجايىپ بايلانىس تۋدىرۋى تۋرالى دالەلدىڭ ءبىرى. وسىنداي باعدارلامالار, باسىلىمدار كوبىرەك بولسا, وڭ ىقپالىن تيگىزەر ەدى.
– مىسالى, ەۋروپادا ميلليون ادامعا 60-70 وتا جاسالادى ەكەن. بۇل سالانىڭ دامىعانىن كورسەتەتىن شىعار. ءبىزدىڭ ستاتيستيكا بويىنشا قانشا ادامعا جىلىنا وتا جاسالادى؟ ونىڭ قانشاسى ءساتتى بولىپ, ءومىرىنىڭ قانشالىقتى ۇزارعانى جونىندە ارنايى ستاتيستيكا جۇرگىزەدى مە؟
– 2023 جىلدىڭ 10 جەلتوقسانىنا بەرىلگەن كورسەتكىش بويىنشا «كۇتۋ پاراعىندا» 3961 ناۋقاس بار. بۇيرەك اۋىستىرۋدى قاجەت ەتەتىن 3528 ەرەسەك, 87 بالا بار. باۋىرى اۋىراتىن 171 ادام بولسا, 10 بالاعا دا جىلدام كومەك قاجەت. وكپە-جۇرەك كەشەنى جانە وكپەدەن اۋىستىراتىن 15 ادام, 138 ادامنىڭ جۇرەك اۋرۋىنىڭ ەمى دە دونورلىققا مۇقتاج.
2012 جىلدان باستاپ 2023 جىلدىڭ قىركۇيەگىنە دەيىن بارلىعى 2458 ترانسپلانتاتسيا جاسالدى. ونىڭ تۋىستىق دونورلاردان 85 پايىزى جانە مايىتتىك دونورلاردان 15 پايىزىن قۇرادى. ولاردىڭ ىشىندە بۇيرەك – 1822, باۋىر – 466, جۇرەك – 90, وكپە – 19, ۇيقى بەزى – 2, كوزدىڭ قاساڭ قابىعى 59 وتانى قۇرايدى. وتالاردىڭ ەڭ كوپ سانى بۇيرەك ترانسپلانتاتسياسى بويىنشا جاسالدى.
