استانا ءبىر كۇندە سالىنعان جوق. سوناۋ 1997 جىلى ەل استاناسىن الماتىدان ارقاعا كوشىرۋ جايلى شەشىم قابىلدانىپ, كوش ەسىل جاعاسىنا بۇرىلعان كەزدە, بۇل ولكەدە بۇگىنگىدەي جايناعان الىپ قالا دا, قاپتاعان قازاق تا جوق ەدى. قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارى دا جوقتىڭ قاسى بولاتىن. بىراق ەلوردا ەسىل جاعاسىنا ىرگە تىرەگەن سوڭ كوپ نارسە بىرتىندەپ وزگەردى. سول وزگەرىستەردىڭ كۋاگەرى – جامال قاسىمبەك. حالىقارالىق ايەلدەر كۇنى مەرەكەسىنە وراي, ءبىز «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى, قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى جامال بازارقۇلقىزىن سۇحباتقا شاقىرىپ, وتكەن كۇندەردەن ەستەلىك ايتقىزدىق. ءبىلىم سالاسىندا قالىپتاسقان ماسەلەلەردى دە تىلگە تيەك ەتتىك.
– جامال بازارقۇلقىزى, استانا كوشىپ كەلگەننەن كەيىن باس قالاداعى ەڭ العاشقى قازاق مەكتەبى قالاي اشىلدى؟ سول كۇندەر ەسىڭىزدە مە؟
– ول كۇندەر قالاي ۇمىت بولسىن؟! №38 مەكتەپ-ليتسەيىنىڭ دە, استانانىڭ ءاربىر عيماراتىنىڭ قالاي قالانىپ, ەلوردا ىرگەسىنىڭ قالاي كەڭەيگەنى كوز الدىمىزدان كەتپەيدى, كوڭىلدەن وشپەيدى. ويتكەنى بۇل قازاق ەلىنىڭ جاڭا استاناسى عوي, ءبىز سول تاريحي ءداۋىردىڭ كۋاگەرى بولدىق.
استانا قالاسىمەن بىرگە بوي كوتەرگەن №38 مەكتەپ-ليتسەي 1999 جىلى 1 قىركۇيەكتە ەلورداداعى تۇڭعىش قازاق مەكتەپ-ليتسەيى بولىپ اشىلدى. بىراق ونىڭ دا وزىندىك تاريحى بار. تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ جارلىعىمەن استانا الماتىدان ارقاعا كوشكەندە, قىزمەت جاعدايىنا بايلانىستى ءبىز دە وتباسىمىزبەن 1997 جىلى وسى قالاعا كوشىپ كەلدىك. العاشىندا قالاداعى №27 مەكتەپتە ديرەكتوردىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت ىستەدىم. از ۋاقىتتان كەيىن استاناعا كوشىپ كەلگەن شەندى-شەكپەندىلەردىڭ, قىزمەتكەرلەردىڭ بالاسى وقيتىن مەكتەپ سالۋ كەرەك دەگەن تاپسىرما بەرىلدى. سونىمەن ءال-فارابي شاعىن اۋدانىنان مەكتەپ سالىنا باستادى. بۇل اۋماق ول كەزدە بۇكىل قۇزىرلى مەكەمەلەردىڭ شوعىرلانعان جەرى ەدى. مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى باستالعان كەزدە مەنى ءالى سالىنىپ بولماعان مەكتەپكە ديرەكتور رەتىندە جۇمىسقا الدى. شىن مانىندە, مەن قۇرىلىس جۇمىسىن باقىلاۋعا جاۋاپتى ادام ەدىم. ءسويتىپ, №27 مەكتەپتەگى جۇمىسىمدى ىستەي ءجۇرىپ, باسىما كاسكا كيىپ, قاسىما قۇرىلىس جۇمىسىن جاقسى بىلەتىن ءبىر ازاماتتى ەرتىپ الىپ قۇرىلىس باسىندا ءجۇردىم. مەكتەپ 10 ايدا سالىنىپ ءبىتتى, وتە ساپالى سالىندى, قۇرىلىس جوباسى دا وزگەشە بولاتىن. 1999 جىلى 1 قىركۇيەك كۇنى ەلوردا ارقاعا كوشىپ كەلگەننەن كەيىن سالىنعان العاشقى مەكتەپتى تۇڭعىش پرەزيدەنت ءوزى كەلىپ اشتى.
– «نەگە ورىسشا مەكتەپ بولمايدى؟» دەگەندەر شىققان جوق پا؟
– قايدان بولماسىن, شىقتى عوي. ول ماسەلە دە كۇرەسپەن شەشىلدى. مەكتەپتىڭ قۇرىلىس جۇمىسى سوڭىنا جەتىپ قالعان كەزدە داۋ تۋدى. الماتىدان كەلگەن شەنەۋنىكتەر «بۇل ورىس مەكتەبى بولسىن نەمەسە ارالاس مەكتەپ بولسىن» دەگەن تالاپ قويىپ, «ءبىزدىڭ بالالارىمىز الماتىدان ورىسشا وقىپ كەلگەن» دەگەن ماسەلەنى كولدەنەڭ تارتتى. ال ءبىز «بۇل ءبىلىم وشاعىن تازا قازاق مەكتەبى ەتىپ جاسايمىز» دەگەن ويدا بولدىق. سەبەبى ول كەزدە استانادا №4 مەكتەپ قانا جالعىز قازاق ءبىلىم ورداسى ەدى. ونىڭ ءوزى يەسىز, باسشىسىز, ديرەكتورسىز تۇردى. ءسويتىپ اڭگىمە باسقا جاقتان ەمەس, ءوزىمىزدىڭ ات ۇستىندەگى ازاماتتاردان شىقتى. سونىمەن مەن سەرىك تۇرعىنبەكوۆ, ءابىش كەكىلباەۆ جانە باسقا دا كوزى قاراقتى اعالارعا حابارلاسىپ, «استانا كوشىپ كەلگەلى العاش سالىنعان مەكتەپتى قازاقشا اشپاساق, ىرىمى دا جامان عوي» دەپ ءوز ءوتىنىشىمدى ايتتىم. ول كىسىلەر دە ارا ءتۇستى. سودان «قازاق مەكتەپ بولعانمەن وعان بالا جينالمايدى, 1200 ورىندى قالاي تولتىرادى؟» دەگەن ءسوز شىقتى. نەسىن ايتاسىڭ, ءالى پايدالانۋعا بەرىلمەگەن مەكتەپتىڭ اۋلاسىندا كۇندە جيىن, كۇندە توي, داۋلاستىق تا جۇردىك. ال مەن «بۇل قالاي دا قازاق مەكتەبى بولۋى كەرەك» دەگەن ماقساتپەن ءۇي-ءۇيدى ارالاپ, ەسىگىن قاعىپ, كەرەك دەسەڭىز, قاسىما بالامدى ەرتىپ الىپ, استانا ماڭىنداعى ەلدى مەكەندەرگە دەيىن بارىپ, «وسىنداي قازاق مەكتەبى اشىلدى, بالالارىڭىزدى سول مەكتەپتە وقىتىڭىزدار» دەگەن حابارلاندىرۋ قاعازىن دا تاراتتىم. «استانا اقشامى» گازەتىنە دە بارىپ, «قازاق مەكتەبى اشىلدى» دەپ حابارلاندىرۋ بەرەيىن دەسەم, سول كەزدەگى باس رەداكتورى «حابارلاما بەرۋ ءۇشىن 17 مىڭ تەڭگە تولەيسىز» دەدى. ول مەنىڭ سول كەزدەگى ءبىر ايلىق جالاقىم ەدى. وعان شامام كەلمەدى. سونىمەن, مەكتەپتىڭ قۇرىلىس جۇمىسىن اتقارعان قازاقتارعا «بالالارىڭدى وسى مەكتەپتە وقىتىڭدار» دەگەن ءوتىنىش ايتىپ ءجۇرىپ, ولارعا «بالامدى وسى مەكتەپكە قابىلداسا» دەگەن ءوتىنىش جازدىرىپ الىپ, قالانىڭ سول كەزدەگى اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆكە باردىم. «مىنە, از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە قازاق تىلىندە وقيتىن 1200 بالا جينالدى» دەپ اتا-انالاردىڭ ءوتىنىشىن كورسەتتىم. ءسويتىپ جاڭا مەكتەپ قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن №38 مەكتەپ-ليتسەي بولىپ اشىلدى. مەكتەپ باستالعان كۇنى 1290 بالا جينالعانى ءالى كۇنگە دەيىن ەسىمدە. سول ءىسىم ءۇشىن, سوعان كەتكەن ۋاقىتىما ەش وكىنبەيمىن, كەرىسىنشە, قۋانامىن. ۇلتىم ءۇشىن, ءتىلىمىز ءۇشىن بۇل مەنىڭ وتەۋگە ءتيىستى بورىشىم عوي.
– ينتەرنەتتەن قاراپ كورسەم, مەكتەپ اشىلا سالا ءبىراز ماراپاتقا دا يە بولىپتى.
– ءيا, ءبىراز ماراپات الدىق. ونى دا بىزگە جايدان-جاي بەرە سالعان جوق. ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا, بۇل ءبىلىم ورداسى سول كەزدەگى ەلىمىزدىڭ وقۋ-وقىتۋ ءىسىنىڭ ماڭىزدى تاجىريبە الاڭىنا اينالدى. كوپتەگەن جاڭا وقۋلىق, وقىتۋ ءادىسى ءبىزدىڭ مەكتەپتە سىناقتان ءوتتى. ءبىز دە ءورشىل رۋحپەن ىسكە كىرىستىك. مەكتەپ اشىلعانىنا 60 كۇن تولماي جاتىپ الماتىدان جانە باسقا وڭىرلەردەن سىيلى قوناقتاردى شاقىردىق. ايتۋلى ادامداردىڭ ىقىلاسىن الدىق. جىل سوڭىنا دەيىن, ياعني 3 ايعا جەتپەيتىن ۋاقىتتا مينيسترلەردى شاقىرىپ, ماتەماتيكادان رەسپۋبليكالىق سەمينار وتكىزدىك. مەكتەبىمىزدىڭ مۇعالىمدەر قوسىنى دا وتە مىقتى بولدى. ولارعا قاتاڭ تالاپ قويىلدى. جۇمىس تالابىنا شىداي الماي, 50 شاقتى مۇعالىم ءبىر ۋاقىتتا جۇمىستان كەتىپ قالعان كەزى دە بولدى. مامان تولىقتانعانشا ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنەن كومەك سۇراعان كەزىمىز دە بولدى. بىراق ماڭداي تەرىمىز وتەۋسىز كەتكەن جوق, كوپ سۇبەلى سىيلىق الدىق. ايتالىق, 2001-2002 وقۋ جىلىندا رەسپۋبليكا بويىنشا «تاڭداۋلى مەكتەپ» اتانسا, ودان كەيىن ءۇش وقۋ جىلىندا قاتارىنان «ۇزدىك مەكتەپ-2007, 2008, 2009» بولىپ باعالانىپ, قالا اكىمىنىڭ گرانتىنا يە بولدى. 2011-2012 وقۋ جىلىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا استانا قالاسى مەكتەپتەرىنىڭ اراسىنان «كوشباسشى مەكتەپ» اتاعىن يەلەندى. جەتىستىكتەرىمىزدىڭ ىشىندەگى ەڭ سۇبەلىسى – 2013 جىلى ۇلىبريتانيا ەلىنىڭ استاناسىندا وتكەن حالىقارالىق ءۆىD ساپاسى بويىنشا «لوندون-2013» كونۆەنتسياسىندا التىن كاتەگوريا جۇلدەسىنىڭ التىن ءتاجىن يەلەنگەنىمىز دەپ ايتار ەدىم.
– lQC جۇلدەسى, ياعني International Quality Crown جۇلدەسى №38 مەكتەپ-ليتسەيىنە قالاي بەرىلدى؟ شالعايداعى قازاق مەكتەبىن ولار قانداي نەگىزدە باعالادى دەگەنىم عوي.
– ءبىزدىڭ مەكتەپتە «الەمدى شارلاعان شاكىرتتەر» دەگەن كارتا جاسالدى. سول كارتادا ەلىمىزدىڭ «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندە وقىپ جاتقان تۇلەكتەرىمىزدى كورسەتتىك. ماقتاعانىم ەمەس, سول كارتانىڭ بەتى تولعان ءبىزدىڭ تۇلەكتەر ەدى. ويتكەنى «بولاشاققا» ءبىزدىڭ تۇلەكتەردىڭ ءتۇسۋ سالىستىرماسى وتە جوعارى بولدى. سول كەزەڭدە يسپانيادا الەمدەگى كوشباسشى وقۋ ورىندارىن باعالايتىن تاۋەلسىز ساراپشىلار ورتالىعى بار ەكەن. ءبىزدىڭ «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن وقۋعا بارعان تۇلەكتەرىمىز سول ورتالىق ساراپشىلارىنىڭ نازارىن اۋدارىپ, ولار ءبىزدى سىرتتاي 7 جىل باقىلاعان. كەيىن مەكتەبىمىزگە ارناۋلى دەلەگاتسيا دا كەلىپ كەتتى. قىسقارتىپ ايتقاندا, سول ۇيىم باعالاۋىنىڭ ناتيجەسىندە ءبىز حالىقارالىق دەڭگەيدەگى جۇلدەنى الدىق.
– №82 «دارىن» مامانداندىرىلعان ليتسەيى قالاي قۇرىلدى؟
– 2017 جىلى استانادا ەXPO كورمەسى ءوتتى. سول كەزدە كورمە وتەتىن اۋماقتان جاڭا مەكتەپ سالۋ قاجەت بولدى. 2016 جىلى قالا اكىمى ماعان ءبىر جىل ىشىندە №38 مەكتەپ سياقتى مەكتەپ جاساقتاپ شىقسىن دەگەن تالاپ قويىپ, قازىرگى №82 «دارىن» مامانداندىرىلعان ليتسەيىنە ديرەكتور بولىپ كەلدىم. تاعى دا سالىنباعان مەكتەپكە ديرەكتور بولدىم. ول زەينەتكە شىعۋعا 2 جىلىم قالعان كەز ەدى. كەلگىم كەلمەي جالتاقتاپ ەدىم, ەركىمە قويمادى. تاعى دا ەكى مەكتەپكە ديرەكتور بولىپ ءبىراز ۋاقىت جۇمىس ىستەدىم. كەيىن №38 مەكتەپ-ليتسەيىنە جاڭا ديرەكتور تاعايىندادى. جانتالاسىپ ءجۇرىپ ەXPO وتكەنگە دەيىن جاڭا مەكتەپتى دە پايدالانۋعا بەردىك. ونى «دارىن» مەكتەبى ەتىپ اشتىق. قازىر بۇل دا ەلورداداعى ىرگەلى ءبىلىم ورداسىنا اينالدى. قازىر زەينەتكەرمىن, قالانىڭ سول كەزدەگى اكىمى التاي كولگىنوۆ «زەينەتكە شىقساڭىز دا, وسى مەكتەپكە كەڭەسشى بولىپ ءجۇرىڭىز» دەپ ءوتىنىش ايتقاننان كەيىن ءالى وسى مەكتەپتىڭ ءبىر شەتىندە ءجۇرمىن.
– ول كەزدەگى مەكتەپ وقۋلىقتارىنىڭ ساپاسى قانداي ەدى؟ وقۋلىقتارداعى ولقىلىقتاردى قالاي تۇزەتۋگە بولادى؟
– ول كەزدە دە وقۋلىقتاعى ولقىلىقتار كوپ بولدى. ول كەمشىلىكتەر ۇلكەن جيىنداردا دا ايتىلعان. ءبىزدىڭ مەكتەپتە سىناق رەتىندە وقىتىلعاندا ءبىز دە كورسەتتىك كەمشىلىكتەرىن. بىراق ءبارى ءبىزدىڭ ايتقانىمىزداي بولا بەرمەيدى عوي, سونىڭ كوبى تۇزەتىلگەن جوق. مەن سول كەزدە ايتقان ەدىم وقۋلىق قۇراستىراتىن ۇجىمنىڭ قۇرامىندا تاجىريبەلى مەكتەپ مۇعالىمدەرى بولسىن, ولار وقۋشىعا قالاي ۇيرەتۋدىڭ جولىن, ەبىن بىلەدى. وقۋلىقتى تەك قانا عىلىمي قىزمەتكەر جازسا, ونىڭ كەمشىلىگى كوپ بولادى دەگەن ۇسىنىسىمدى ايتقانمىن. مەن ءالى دە سول پىكىردەمىن. وقۋلىق ساپاسى وڭالماي, ساپالى ءبىلىم بەرە المايمىز. قازىرگى وقۋلىقتاردىڭ ساپاسىزدىعىنان ءبىز دە نەمەرەلەرىمىزبەن بىرگە وقۋعا ءماجبۇرمىز. ءبىلىم سالاسىن بيزنەستىڭ كوزىنە اينالدىرۋ جاقسىلىققا اپارمايدى.
وقۋ-اعارتۋ ىسىندە ءبىز ەلدىك سانانى نەگىزگە الۋىمىز كەرەك. ەلدىك سانا العا وزعاندا ءبىزدىڭ قوعامدا ارالاس مەكتەپتەر اشىلسىن دەگەن تالاپ قوياتىن, بالاسىن باسقا ۇلت تىلىندەگى مەكتەپتەرگە سۇيرەيتىن اتا-انالار دا ازايار ەدى. ۇلت ۇستازى احمەت بايتۇرسىنوۆ «ءتىلى جوعالعان ۇلتتىڭ ءوزى دە جوعالادى» دەپ تەككە ايتقان جوق. بيلىكتە جۇرگەن ءاربىر ازامات انا تىلىمىزگە قۇرمەتپەن قاراسا, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ كوسەگەسى كوگەرەدى. مەن ديرەكتور بولعان كەزەڭدەردە ەشقاشان ورىسشا حات جازدىرعان ەمەسپىن. «نەگە ورىسشا جىبەرمەيسىز؟» دەگەندەرگە «وزدەرىڭ اۋدارتىپ الىڭدار» دەپ قىسقا قايىرىپ كەلدىم. ول مەنىڭ مەملەكەتتىك تىلگە دەگەن قۇرمەتىم دەپ بىلەمىن.
