الەمدى تەك قانا ءتول ونەرىمىزبەن تاڭعالدىرا الامىز. ەلىمىزگە تۋريستەردى تارتۋدىڭ دا بىردەن-ءبىر تەتىگى – تاريحى تەرەڭ, مايەكتى مادەنيەتى بار ۇلت ەكەنىمىزدى تانىتاتىن نىسانداردى سالۋ. اسىرەسە, مۇنداي نىساندار ەل جۇرەگى سانالاتىن ەلوردادا بولعانى ءلازىم. جۋىردا استانا قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ تۋريزم ماسەلەلەرى تالقىلانعان وتىرىسىندا كەڭەس مۇشەسى تولەگەن قۋانىشەۆ ەلوردا ىرگەسىندەگى قوسشى قالاسىنداعى ۇلتتىق اسپاپتار مۋزەيىن باس قالاعا كوشىرۋ ماسەلەسىن كوتەردى. بۇل ۇسىنىستى ارىپتەستەرى قولدادى.
– قازىر قوسشى قالاسىندا قولىندا 1500 ۇلتتىق اسپاپ ۇستاپ وتىرعان ءىنىمىز بار. سونى الاقانداي, قۋىقتاي جەردە ساقتاپ وتىر. «اstana» الەۋمەتتىك-كاسىپكەرلىك كورپوراتسياسى ارقىلى باس قالادان ادەمى جەردى تاۋىپ, سول اسپاپتاردى ورنالاستىرىپ, نەگە تۋريستىك ورتالىققا اينالدىرماسقا؟ – دەيدى تولەگەن قۋانىشەۆ.
الماتى قالاسىندا ىقىلاس اتىنداعى حالىق مۋزىكالىق اسپاپتار مۋزەيى بار. بۇل مادەني وشاقتىڭ نەگىزىن كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى وزبەكالى جانىبەكوۆ قالادى. سونى ەسكە سالعان استانا قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى زۋلفۋحار عايىپوۆ وسى ۇلگىمەن ەلوردادا دا مۋزەي اشىلسا, تۋريستەردى تارتۋعا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ ەسەپتەيدى.
جيىندا استانا قالاسى ينۆەستيتسيالار جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قۋانىش ساپاروۆ بۇل ماسەلەنى قاراستىرۋعا ۋادە بەردى. ايتقانداي, «استانا اقشامى» گازەتى ەلوردادا ولكەتانۋ مۋزەيىن اشۋ ماسەلەسىن بىرنەشە رەت كوتەردى. قۋانىش ساپاروۆتىڭ ايتۋىنشا, بۇل ماسەلە قازىر ءتيىستى ورگانداردا جان-جاقتى تالقىلانىپ جاتىر.
– شىنىمەن استانا قالاسىنىڭ تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيى بولۋى كەرەك. بۇل نىسان قالانىڭ كەشەگىسىنەن سىر شەرتىپ, بۇگىنىن تانىستىرادى. وسى ماسەلە ءبىر جاقتى بولعاننان كەيىن قالانىڭ قوعامدىق كەڭەسىنىڭ تالقىلاۋىنا شىعارامىز, – دەيدى باسقارما باسشىسىنىڭ ورىنباسارى.
ەكسپەديتسيالىق زەرتتەۋلەر ارقىلى تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ مۋزىكالىق اسپاپتارىن قازاقتىڭ مۋزىكالىق اسپاپتارىمەن بايلانىستىرا وتىرىپ, عىلىمي جۇمىستار جۇرگىزىپ, جيناقتاۋدا. جەكە قورىندا 1600-دەن استام اسپاپ جيناقتالىپ, قوسشى قالاسىندا اشىلعان ۇلتتىق مۋزىكالىق ينتەراكتيۆتى مۋزەيىندە ساقتالۋدا
استانا قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى تولەگەن قۋانىشەۆتىڭ پىكىرىنشە, كىرمە مادەنيەتتى كوپ ناسيحاتتايمىز. ۇلتتىق مۇرانى دارىپتەۋ جاعى جەتكىلىكسىز بولىپ وتىر.
– وتىز جىلدا تالاي ەلدىڭ مادەنيەتىن دارىپتەپ, مادەني وشاقتاردى سالىپ جاتىرمىز. ەلوردادا «استانا وپەرا», «استانا بالەت» تەاترلارى اشىلدى. كەزىندە ۇلتتىق ناقىشتا تەاتر ءتارىزدى «تىلەپ قوبىز» سارايى سالىندى. بىراق قازىر بۇل نىسان ءوزىنىڭ ناقتى فۋنكتسياسىن اتقارماي وتىرعان سەكىلدى. ەندى ۇلتتىق ناقىشتاعى مادەنيەت ورتالىعىن اشاتىن كەز كەلدى. بۇل ماسەلە شەگىنە جەتتى. باسقا ۇلتتاردى قاراساق, مىسالى, ازەربايجان ەلىڭدەگى ۇلتتىق ورتالىق كورگەن ادامدى تاڭعالدىرادى. بىزدەر نەگە وسى جولمەن جۇرمەيمىز؟ وڭىرلەر استاناعا قاراپ بوي تۇزەيدى. بىزدەر باستاساق, بۇل ەل بويىنشا قارقىن الىپ كەتەدى, – دەيدى تولەگەن قۋانىشەۆ.
قوسشى قالاسىنداعى ۇلتتىق مۋزىكالىق ينتەراكتيۆتى مۋزەيىنە كەلسەك, بۇل مادەني وشاق بىلتىرعى جازدا اتالمىش شاھار اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن جەرگىلىكتى مادەنيەت ءۇيىنىڭ جانىنان اشىلدى. وندا ۇلتتىق اسپاپتاردى جاسايتىن شەبەرحانا دا جۇمىس ىستەيدى. مۋزەيدىڭ جەتەكشىسى ازامات باقيانى كەشەگى بولات سارىباەۆتىڭ ءىزباسارى دەپ اتاساق تا بولادى. سەبەبى ول – قازاقتىڭ ۇمىت قالعان اسپاپتارىن زەرتتەپ, قايتا جاڭعىرتىپ وتىرعان ازامات. كاسىبي مۋزىكالىق ءبىلىم الىپ, قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىن «فولكلورلىق اسپاپتار» ماماندىعى بويىنشا ءتامامدادى, ونەر باكالاۆرى دارەجەسى بار. ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ ماقساتىندا الماتى قۇرىلىس جانە كاسىپتىك كوللەدجىندە «اسپاپ جاساۋشى شەبەر» ماماندىعى بويىنشا وقىدى.
ەكسپەديتسيالىق زەرتتەۋلەر ارقىلى تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ مۋزىكالىق اسپاپتارىن قازاقتىڭ مۋزىكالىق اسپاپتارىمەن بايلانىستىرا وتىرىپ, عىلىمي جۇمىستار جۇرگىزىپ, جيناقتاۋدا. جەكە قورىندا 1600-دەن استام اسپاپ جيناقتالىپ, قوسشى قالاسىندا اشىلعان ۇلتتىق مۋزىكالىق ينتەراكتيۆتى مۋزەيىندە ساقتالۋدا. اسپاپتار قاتارىندا شەرتپەلى ىشەكتى اسپاپتار: شەرتەر, ءۇش ىشەكتى دومبىرا, شىڭكىلدەك. ۇرلەمەلى اسپاپتار: ۋىلدەك, تاستاۋىق, ۇسكىرىك, قوسسايراۋىق, سازسىرناي. شايقاس كەزىندە جانە اڭشىلىقتا قولدانىلاتىن اسپاپتار: كەرنەي, ۇرا, بۇعىشاق, ءمۇيىز سىرناي. سىبىزعى تۇرلەرى: جەز سىبىزعى, قۋراي سىبىزعى, اعاش سىبىزعى, قىلقوبىز, ورتەكە باسقا دا كوپتەگەن اسپاپتار بار.
مۋزەي اشىلعان كۇننەن قوسشى قالاسىنىڭ تۋريستىك الەۋەتىنىڭ ارتۋىنا ۇلكەن ۇلەسىن قوسىپ وتىر دەسەك, قاتەلەسە قويماسپىز. ەلوردادان زيالى قاۋىم وكىلدەرى اتالمىش مۋزەيگە ءجيى بارادى. ماسەلەن, كۇنى كەشە عانا مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى اليحان بايمەنوۆ بارىپ كوردى. «عاجاپ اسەر الىپ قايتتىق. قوردا بەلگىلى, تانىمال اسپاپتاردىڭ الۋان تۇرىمەن قاتار قولدانىستان شىعىپ, ۇمىتىلا باستاعان اسپاپتار دا جيناقتالعان ەكەن. مىسالى, مەن ءۇشىن باربىت, دوڭىزقاۋاق, قازاق كەرنەيى سەكىلدى اسپاپتار تاڭسىق بولدى» دەپ جازدى ول Facebook-تەگى پاراقشاسىندا.
ازاماتتان مۋزەيدى ەلورداعا كوشىرۋ تۋرالى استانا قالاسى قوعامدىق كەڭەسىندە ايتىلعان ۇسىنىسقا پىكىرىن سۇرادىق. «مەن قوسشى قالاسىنا ورنالاستىم. وتە بەرەكەلى جەر, جاقسى جۇمىس ىستەپ جاتىرمىن. بارلىق جاعداي جاسالعان, تەمپەراتۋرا, ىلعالدىق دەگەندەي ءبارى ساقتالعان» دەگەن ونىڭ سوزىنەن ىقىلاستى ەمەس ەكەنىن اڭعاردىق.
ايتپاقشى, ەركەعالي راحماديەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق فيلارمونياسىنا قاراستى «سارىارقا» فولكلورلىق ءانسامبلى, وسى ونەر ۇجىمىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى توعجان جاحين ءبىلىم وشاقتارىندا «ۇلتتىق اسپاپتار الەمىنە ساياحات» ءدارىسىن وتكىزىپ ءجۇر. ەلوردادا ۇلتتىق اسپاپتار مۋزەيى بولسا, بۇل ءىسى ىلگەرىرەر ەدى دەپ ەسەپتەيمىز. قالاي دەگەنمەن, استاناعا وسىنداي مۋزەي كەرەك. ءتيىستى ماسەلە كوتەرىلدى. ەندى قوسشى قالاسىنان دايىن مۋزەي ەلورداعا كوشىرىلە مە, جوق تىڭنان اشىلا ما ۋاقىت كورسەتەر. ءبىر انىعى, وسىنداي نىساننىڭ پايداسى بولماسا, زيانى بولمايدى.
