شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى ءسامميتىن وتكىزۋ كەزەڭىندە ەلوردا اۋەجايىندا كۇشەيتىلگەن جانە تاۋلىك بويعى جۇمىس رەجيمى قامتاماسىز ەتىلەدى, دەپ حابارلادى Elorda.info.
تۇراقتى رەيستەردىڭ ۇشۋى كەستە بويىنشا جوسپارلانعان. ءسامميتتى وتكىزۋ كەزەڭىندە جۇمىسقا سالا ماماندارى مەن ديسپەتچەرلىك قۇرام تارتىلدى. جۇزدەن استام قىزمەتكەر رەزەرۆ رەتىندە جۇمىلدىرىلىپ, ەلوردا اكىمدىگىمەن بىرلەسىپ, شەت تىلدەرىن بىلەتىن ەرىكتىلەر تارتىلىپ جاتىر.
استانالىق تەمىرجول ۆوكزالدارى شتاتتىق رەجيمدە جۇمىس ىستەيدى. بۇگىنگى تاڭدا تەمىرجول كولىگى استانا-1 ستانتسياسىنان 23 باعىت بويىنشا تاۋلىگىنە 11 مىڭعا جۋىق جولاۋشىنى, ال «نۇرلى جول» تەمىرجول ۆوكزالى بويىنشا تاۋلىگىنە 8 مىڭ جولاۋشىنى 19 مارشرۋت بويىنشا تاسىمالداۋدا. ۆوكزالدار كەشەندى قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرىمەن جابدىقتالعان, – دەلىنگەن كولىك مينيسترلىگىنىڭ اقپاراتىندا.
بۇۇ رەسمي سايتىنىڭ اقپاراتىنا سۇيەنسەك, انتونيۋ گۋتەرريش ەلىمىزگە رەسمي ساپارمەن كەلەدى. ول 3-4 شىلدەدە ەلوردا مەن الماتىدا بولىپ, پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆپەن, باسقا دا جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارمەن جانە بۇۇ قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسەدى. قازاقستانداعى بۇۇ تۇراقتى ۇيلەستىرۋشىسى كەڭسەسىنىڭ مالىمەتىنشە, باس حاتشى 4 شىلدەدە استانادا وتەتىن شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ سامميتىنە شاقىرىلعان. ول شىۇ پليۋس سەسسياسىندا ءسوز سويلەمەك.
شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى (شىۇ) – 2001 جىلى 15 شىلدەدە شانحاي قالاسىندا التى مەملەكەتتىڭ شەشىمىمەن قۇرىلعان ۇكىمەتارالىق حالىقارالىق ۇيىم. شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى قانداي دا ءبىر ەلگە قارسى باعىتتالعان اسكەري بلوك نەمەسە جابىق اليانس ەمەس, ول – كەڭ حالىقارالىق ىنتىماقتاستىققا باعىتتالعان, قۇرامى كەڭەيتىلۋگە اشىق ۇيىم. «شانحاي بەستىگى» شىۇ-نىڭ ءىزاشارى بولدى, وعان العاشىندا 5 مەملەكەت – قازاقستان, قىتاي, رەسەي, قىرعىزستان, تاجىكستان ەلدەرى مۇشە بولدى. 1996 جانە 1997 جىلدارى بەس مەملەكەتتىڭ باسشىلارى شانحايدا جانە ماسكەۋدە كەزدەسىپ, شەكارا اۋماعىندا اسكەري سەنىم شارالارىن كۇشەيتۋ كەلىسىمىنە, سونداي-اق شەكاراداعى اسكەري كۇشتى قىسقارتۋ, سەنىم شارالارىن نىعايتۋ كەلىسىمىنە قول قويدى. وسىدان كەيىن بەس مەملەكەتتىڭ اۋماعىندا كەزەگىمەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىرىلىپ, تالقى تاقىرىبى دا كەڭەيىپ, ساياسي, قاۋىپسىزدىك, سىرتقى بايلانىس, ەكونوميكا جانە ساۋدا سالالارىنداعى ارىپتەستىك دارەجەسىنە دەيىن كوتەرىلدى. 2001 جىلى وزبەكستان ۇيىمعا رەسمي تۇردە قوسىلعاننان كەيىن ۇيىم اتاۋى «شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمى» (شىۇ) دەپ اتالدى. 2017 جىلى ءۇندىستان مەن پاكىستان شىۇ-عا تولىق مۇشە اتانسا, 2023 جىلى وعان يران قوسىلدى.
قازىرگى كەزدە شىۇ جاسىل شارداعى 3,5 ملرد حالىق ءومىر سۇرەتىن (الەمدەگى حالىق سانىنىڭ 44 پايىزعا جۋىعى) ەلدەردىڭ باسىن قوسقان ىرگەلى ۇيىمعا اينالىپ ۇلگەردى. ۇيىمنىڭ قۇرامىنا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ەكى تۇراقتى مۇشەسى (قىتاي جانە رەسەي), الەمدەگى حالىق سانى ەڭ كوپ ەكى مەملەكەتى ء(ۇندىستان جانە قىتاي), بريكس توبىنا مۇشە ەلدەردىڭ ۇشەۋى جانە G-20 توبىنىڭ جيىرما ءۇش مەملەكەتىنىڭ ۇشەۋى ء(ۇندىستان, قىتاي جانە رەسەي) كىرەدى
وسىلايشا قازىرگى ۋاقىتتا ۇيىمعا 9 ەل مۇشە. ولار: قازاقستان, ءۇندىستان, يران, قىتاي, قىرعىز رەسپۋبليكاسى, پاكىستان, رەسەي, تاجىكستان جانە وزبەكستان. بۇدان بولەك, قازىر اۋعانستان, بەلارۋس جانە موڭعوليا ەلدەرىنىڭ باقىلاۋشى-مەملەكەت ستاتۋسى بار. بيىل استانادا وتەتىن سامميتتە بەلارۋس ەلىن مۇشەلىككە قابىلداۋ جوسپارلانىپ وتىر. ۇيىمنىڭ ديالوگ سەرىكتەسى رەتىندە 14 ەل تىركەلگەن. ولار: ازەربايجان, ارمەنيا, باحرەين, مىسىر, كامبودجا, كاتار, كۋۆەيت, مالديۆ, ميانما, نەپال, بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى, ساۋد ارابياسى, تۇركيا جانە شري-لانكا. ال ۇيىمنىڭ رەسمي ءتىلى – ورىس جانە قىتاي ءتىلى دەپ بەكىتىلگەن. ۇيىمنىڭ جوعارعى ورگانى – مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كەڭەسى. ۇيىمنىڭ حاتشىلىعى – قىتاي استاناسى بەيجىڭ قالاسىندا بولسا, شىۇ-نىڭ ايماقتىق لاڭكەستىككە قارسى قۇرىلىمىنىڭ باس كەڭسەسى وزبەكستاننىڭ ەلورداسى تاشكەنت قالاسىندا.
قازىرگى كەزدە شىۇ جاسىل شارداعى 3,5 ملرد حالىق ءومىر سۇرەتىن (الەمدەگى حالىق سانىنىڭ 44 پايىزعا جۋىعى) ەلدەردىڭ باسىن قوسقان ىرگەلى ۇيىمعا اينالىپ ۇلگەردى. ۇيىمنىڭ قۇرامىنا بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ەكى تۇراقتى مۇشەسى (قىتاي جانە رەسەي), الەمدەگى حالىق سانى ەڭ كوپ ەكى مەملەكەتى ء(ۇندىستان جانە قىتاي), بريكس توبىنا مۇشە ەلدەردىڭ ۇشەۋى جانە G-20 توبىنىڭ جيىرما ءۇش مەملەكەتىنىڭ ۇشەۋى ء(ۇندىستان, قىتاي جانە رەسەي) كىرەدى.
قازاقستاننىڭ شىۇ بويىنشا ارىپتەس ەلدەرمەن تەڭ دارەجەدەگى ديالوگقا سىندارلى جانە ماقساتتى قاتىسۋى قازاقستاننىڭ وڭىردەگى ۇستانىمىن كۇشەيتىپ, ىقپالىن ارتتىردى. 1996 جىلى شانحاي ۇدەرىسى باستالعالى بەرى قازاقستان – شىۇ اياسىندا جان-جاقتى ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسى بولىپ كەلەدى. قازاقستان ۇيىمنىڭ اياسىندا وتەتىن لاڭكەستىككە قارسى اسكەري جاتتىعۋلارعا, عىلىمي كونفەرەنتسيالار مەن فورۋمدارعا تۇراقتى قاتىسىپ, شىۇ قۇقىقتىق بازاسىنىڭ نىعايۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوستى. 2006 جىلى 15 ماۋسىمدا شانحايدا وتكەن سامميتتە قازاقستان شىۇ ازيا ەنەرگەتيكالىق ستراتەگياسىن جاساۋعا باستاما كوتەردى. بۇل شىۇ-دا ساۋدا-ەكونوميكالىق سالادا تاجىريبەلىك ىنتىماقتاستىقتىڭ باستالۋىنا تۇرتكى بولدى. قازاقستاننىڭ ۇيىم اياسىنداعى ساۋدا-ساتتىق ىستەرى دە وركەندەپ كەلەدى. ماسەلەن, شىۇ ەلدەرىنەن بىلتىر قازاقستانعا 4,6 ملرد اقش دوللار كولەمىندە ينۆەستيتسيا تارتىلسا, تاۋار اينالىمى 66 ملرد اقش دوللارىن قۇراپ, 7,5%-عا ءوستى.
2023 جىلعى 5 شىلدەدەن 2024 جىلعى ماۋسىمعا دەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا توراعالىق ەتتى. وسى ۋاقىتتا ەلىمىز شىۇ توراعاسى رەتىندە شىۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىق پەن ءداستۇرلى دوستىق بايلانىستاردى ودان ءارى نىعايتۋ ماقساتىندا ۇيىمدى جاڭعىرتۋعا جانە ونى ودان ءارى تيىمدىرەك كوپجاقتى پلاتفورماعا اينالدىرۋعا بار كۇش-جىگەرىن سالدى. وسىعان دەيىن اتالعان ۇيىمعا بىرنەشە مارتە توراعالىق ەتكەن ەلىمىز وسى رەتكى توراعالىق كەزىندە ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەردىڭ بىرلەسكەن كۇش-جىگەرىن تومەندەگى سالالارعا باعىتتاۋعا دەن قويدى.
– شىۇ-نى جەتىلدىرۋ جانە ونى ودان دا ءتيىمدى پلاتفورماعا اينالدىرۋ;
– شىۇ كەڭىستىگىندە قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا الەۋەتتى نىعايتۋ;
– ەكونوميكا جانە ساۋدا سالاسىنداعى بايلانىستاردى تەرەڭدەتۋ;
– مادەني-گۋمانيتارلىق سالاداعى ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتۋ;
– شىۇ-نى كەڭەيتۋ جانە ونىڭ حالىقارالىق بايلانىستارىن دامىتۋ.
ەلىمىز ۇيىمنىڭ توراعالىق تىزگىنىن قولعا العان كەزدە مەمەلكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ شىۇ-عا توراعالىق اسا ماڭىزدى ءارى وتە جاۋاپتى ميسسيا ەكەنىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ەدى. «ۇيىمنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى جانە كوپجاقتى ديالوگتى دامىتۋدىڭ بەلسەندى قولداۋشىسى رەتىندە قازاقستان ۇيىمدى ءوزىنىڭ تەڭگەرىمدى سىرتقى ساياساتىنداعى تۇراقتى باسىمدىق رەتىندە قاراستىرادى. توراعالىعىمىزدىڭ قاعيداتتارى مەن كەڭ اۋقىمدى كۇن ءتارتىبىن ازىرلەۋ كەزىندە دە ءدال وسى ۋاجدەر باسشىلىققا الىندى. ءبىزدىڭ كۇش-جىگەرىمىز قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن شەشۋدىڭ ورتاق تاسىلدەرىن ازىرلەۋگە, ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋعا, ەكولوگيانى قورعاۋعا جاردەمدەسۋگە جانە حالىقتارىمىز اراسىنداعى دوستىق بايلانىستاردى نىعايتۋعا باعىتتالاتىن بولادى» دەپ باسا ايتقان بولاتىن. ءبىر جىلدان بەرى اتقارىلعان جۇمىستارعا ۇڭىلسەك, قازاقستان وسى مىندەتتى دە ابىرويمەن اتقارعانى بايقالادى.
سونىمەن, استانا سامميتىنەن باستاپ شىۇ تولىققاندى «شانحاي وندىعى» فورماتىندا جۇمىس ىستەيدى. ەندى ۇيىمعا مۇشە مەملەكەتتەر اراسىنداعى ساياسات, ەكونوميكا جانە ساۋدا, عىلىم-تەحنيكا, مادەنيەت, ءبىلىم, ەنەرگەتيكا, كولىك, قورشاعان ورتانى قورعاۋ جانە باسقا سالالارداعى ىنتىماقتاستىق ءتىپتى دە كەڭەيە تۇسپەك.
