قازاق ەلى ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن العاننان بەرى الەمدىك دەڭگەيدە ءبىر-اق رەت ءدۇبىرلى توي بەردى دەۋگە بولادى. ول – ەكسپو-2017. ەندى, مىنە, توبەل بيە سويدىرىپ تومەنگى ەلدى, جورعا بيە سويدىرىپ جوعارعى ەلدى شاقىرىپ دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىن وتكىزبەكشى.
شاپاعات ءابدىر
كوشپەلى ورتالىق ازيا حالىقتارىنىڭ ۇلتتىق ويىندارىنا نەگىزدەلگەن ەتنيكالىق سپورت تۇرلەرىنەن وتەتىن حالىقارالىق سپورت جارىسىن ءبىز جالپىلاما تۇردە دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارى دەپ اتايمىز. بۇل, نەگىزىنەن, ەتنوسپورتتىق جانە ەتنومادەني قوزعالىستى دامىتۋعا باعىتتالعان جارىس ءتۇرى.
«تويدىڭ بولعانىنان بولادىسى قىزىق» دەمەكشى, ايتۋلى دودا جاقىنداعان سايىن اقىلداسۋ وتىرىستارى جيىلەي ءتۇستى. وتكەن بەيسەنبىدە اتالعان جارىستى وتكىزۋ ءۇشىن قۇرىلعان شتابتا قازاقستان رەسپۋبليكاسى سەناتى مەن ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارىمەن كەزدەسۋ ءوتتى. القالى جيىندا دەپۋتاتتار الداعى جارىسقا دەگەن دايىندىق ماسەلەسىن قاراپ, جاۋاپتى ادامداردىڭ الدىن الا ەسەبىن پىسىقتادى. جيىندى قر پارلامەنتى ءماجىلىسى الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ كوميتەتىنىڭ مۇشەسى ەلنۇر بەيسەنباەۆ جۇرگىزىپ, جارىس تۇركى جۇرتى ءۇشىن وليمپيادالىق مارتەبەگە يە ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ال قر مادەنيەت جانە سپورت ۆيتسە-ءمينيسترى سەرىك جاراسباەۆ تويعا دايىندىق قىزۋ ءجۇرىپ جاتقانىن, قازىرگە دەيىن 89 مەملەكەت رەسمي تۇردە تىركەلگەنىن ءمالىم ەتتى. سونداي-اق V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىن دايىنداۋ جانە وتكىزۋ جونىندەگى ديرەكتسيا باسشىسى نايل نۋروۆ كەيبىر شەتەلدىك دەمونستراتسيالىق سپورت تۇرلەرى باعدارلامادان الىنىپ تاستالعانىن جانە باسەكەلەس سپورت تۇرلەرىندە سالماق ساناتتارى قىسقارتىلعانىن ايتتى. سونىمەن قاتار ول اتالعان ويىندارعا قارجى تۇرعىسىنان قامقورلىق كورسەتۋ ءۇشىن يۋنەسكو-نىڭ شتاب-پاتەرى جانە باس دەمەۋشىسى رەتىندە وتاندىق قارجى سەكتورىنىڭ كوشباسشىسى – «حالىق بانكىمەن» رەسمي تۇردە ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمگە قول قويىلعانىن راستادى. ءماجىلىس دەپۋتاتى رينات زايىتوۆ بولسا بۇل ويىننىڭ جارناماسىنا كوڭىلى تولمايتىنىن جانە «ەتنواۋىل» دەگەن ءسوزدىڭ ورنىن قازاقتىڭ تاريحي اتاۋلارىنا اۋىستىرۋدى ءوتىندى. مىسالى, ساق اۋىلى, عۇن جۇرتى نەمەسە قازاق اۋىلى دەپ اتاساق ءجون بولار ەدى دەپ ءوزىنىڭ باسقا دا ۇسىنىستارىن ورتاعا سالدى.
V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارى 8-13 قىركۇيەك ارالىعىندا استانا قالاسىندا وتەدى. وعان 100-گە جۋىق مەملەكەتتەن 2000-نان اسا سپورتشى قاتىسادى دەپ كۇتىلۋدە. استانا دودالى جارىس كەزىندە 100 مىڭنان استام تۋريست قابىلداۋعا دايىن وتىر
قانشا سپورتشى قاتىسپاق؟
شىن مانىندە, كۇللى تۇركىنىڭ قارا شاڭىراعى بولعان قازاق مەملەكەتىندە مۇنداي ۇلاناسىر تويدىڭ ابىرويمەن وتەرى – بارىمىزگە ورتاق ماقتانىش. العاش رەت بۇل جارىس 2014 جىلى قىرعىزستاننىڭ چولپون-اتا قالاسىندا ۇيىمداستىرىلىپ, وعان 19 ەلدەن 10 سپورت ءتۇرى بويىنشا 583 سپورتشى قاتىسقان بولاتىن. ەكىنشى رەت 2016 جىلى 62 ەلدەن 26 سپورت ءتۇرى بويىنشا 1200 سپورتشى قاتىسىپ, اۋقىمى كەڭەيگەن ويىنعا 2018 جىلى 82 ەلدەن 37 سپورت تۇرىنەن 2000-عا جۋىق سپورتشى قاتىسقان. بۇل ۇشەۋى دە قىرعىزستاندا ءوتتى. ال 4-رەت 2022 جىلى تۇركيانىڭ يزنيك قالاسىندا ءوتىپ, وعان 13 سپورت تۇرىنەن 3000 سپورتشى باق سىناپ, 102 ەل قاتىسقان. ال V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارى 8-13 قىركۇيەك ارالىعىندا استانا قالاسىندا وتەدى. وعان 100-گە جۋىق مەملەكەتتەن 2000-نان اسا سپورتشى قاتىسادى دەپ كۇتىلۋدە. استانا دودالى جارىس كەزىندە 100 مىڭنان استام تۋريست قابىلداۋعا دايىن وتىر.
قاي جەردە قانداي ويىندار وتپەك؟
ويىنداردىڭ باعدارلاماسى سپورت, مادەنيەت, عىلىم سىندى نەگىزگى ءۇش سالانى قامتيدى. وندا ات سپورتى, ۇلتتىق كۇرەس, ساداق اتۋ, ينتەللەكتۋالدى ويىندار, ساياتشىلىق سياقتى باسقا دا ۇلتتىق ويىنداردىڭ 21 تۇرىنەن جارىس ۇيىمداستىرىلماق. سونىمەن قاتار جارىستار ءار جەردە بولادى. اتاعى التى الاشقا جەتىپ, الپىس جۇرتتىڭ قۇلاعىن ەلەڭدەتكەن سپورت جارىسىن وتكىزۋگە ارنايى 6 ورىن بولىنگەن. مىسالى, «قازانات» يپپودرومى مەن ونىڭ ماڭىندا ورنالاساتىن «كوشپەندىلەر الەمى» ەتنواۋىلىندا بايگە, كوكپار, ساياتشىلىق پەن ساداق اتۋ جارىسى بولسا, جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ اتىنداعى جەكپە-جەك سارايى مەن «الاۋ» مۇز ايدىنىندا ۇلتتىق كۇرەس تۇرلەرىنەن, «دۋمان» قوناقۇي كەشەنىندە ينتەللەكتۋالدى ويىندار سايىسى وتەدى. جارىستىڭ اشىلۋ سالتاناتى «استانا ارەنا» ستاديونىندا, جابىلۋى «قازانات» يپپودرومىندا وتەدى دەپ جوسپارلانعان. قازىرگى تاڭدا «استانا ارەنا» مەن «الاۋ» مۇز ايدىنى سارايىندا, «قازانات» يپپودرومىندا قايتا جوندەۋ جۇمىسى قىزۋ ءجۇرىپ جاتىر. تولىق ىسكە قوسىلعاندا يپپودروم 10 مىڭ كورەرمەندى قابىلداۋعا قاۋقارلى.
اتاعى دۇنيەنى دۇبىرلەتكەن V كەزەكتى كوشپەندىلەر ويىنىنىڭ ۇرانى «ۇلى دالا ءدۇبىرى» دەپ اتالماق. سونىمەن قاتار ويىن قارساڭىندا بىرنەشە جوبا ىسكە اسادى.
– كوشپەندىلەر ويىندارىنىڭ يدەياسىن تولىق اشۋ ءۇشىن ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماعىندا «بىرلىك كەرۋەنى» جوباسى جۇزەگە اسادى. سونداي-اق «قازانات» يپپودرومىنىڭ اۋماعىنداعى 10 گەكتار جەرگە «كوشپەندىلەر الەمى» اتاۋىمەن ەتنواۋىل اشىلادى. وندا اپتا بويى قازاقستان مەن الەم ەلدەرىنىڭ ۇزدىك قولونەر شەبەرلەرىنىڭ كورمە-جارمەڭكەسى, شەبەرلىك ساباقتارى وتەدى. ويىن قارساڭىندا اقىندار ايتىسى مەن ءتول مادەنيەتىمىزدى پاش ەتەتىن باسقا دا ءىس-شارالار ۇيىمداستىرىلادى. ەتنواۋىلدى ءبىر كۇندە 30 مىڭ ادامنىڭ ارالاۋىنا جاعداي جاسالادى. سونىمەن قاتار ۇلتتىق مۋزەيدە حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيا وتەدى. وندا كوشپەلى حالىقتار وركەنيەتىنىڭ ادامزات تاريحىنداعى ماڭىزى مەن مۇراسى زەرتتەلىپ, عىلىمي باعا بەرىلەدى, – دەيدى V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىنا دايىندالۋ جانە وتكىزۋ جونىندەگى ديرەكتسيا باسشىسىنىڭ ورىنباسارى مۇراتبەك قىپشاقباەۆ.
لوگوتيپتىڭ ءمانى
مۇراتبەك سۇلتانبەكۇلى V دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىنىنىڭ ايبارى مەن اتىن الەمگە پاش ەتىپ تۇراتىن لوگوتيپ بەلگىسىنىڭ ماعىناسىنا توقتالدى.
– دوڭگەلەك ءپىشىندى لوگوتيپتە كۇن شاباندوزىنىڭ فيگۋراسى بەينەلەنگەن. بۇل بەلگى دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىن وتكىزۋشى ەلدەردىڭ بارلىعىندا قولدانىلىپ كەلەدى. جالپى ءپىشىنىنىڭ سۇلباسى كوشپەلىلەردىڭ تۇرمىستاعى بۇيىمدارىنىڭ ساندىك ەلەمەنتتەرىن ەسكە تۇسىرەدى. لوگوتيپ قويۋ قىزىل تۇسپەن بويالعان. بۇل اقىق تاستىڭ ءتۇسى قان مەن وتتى, جۇرەك پەن كۇندى ەسكە سالادى ءارى ادام بويىنا قۋات بەرەدى دەگەن سەنىم بار. اقىق تاسپەن ەجەلدە قامشى, بەلبەۋ ىسپەتتى ەرلەر بۇيىمدارى ارلەنگەن. سارعىشتاۋ كەلەتىن اشىق تۇسىنەن ايەلدەر اشەكەيى ازىرلەنگەن. لوگو ءشريفتى VIII-X عاسىرلارداعى تۇركى رۋنالارى جازۋىنان الىنعان, – دەيدى ول.
جارىستى وتكىزۋگە دايىندىق جۇمىسى قىزۋ ءجۇرىپ جاتقانىن ايتقان م.قىپشاقباەۆ قازىرگى تاڭدا قر ۇلتتىق سپورت قاۋىمداستىعىنىڭ باستاماسىمەن, قر تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن سپورتشىلار مەن جىلقىلاردى ساپالى دايارلاۋ ءۇشىن ەكى كەشەندى عىلىمي توپ قۇرىلىپ, ولاردىڭ ءبىرى اتبەگىلىكپەن, ەكىنشىسى ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنىڭ سپورتشىلارىن دايارلاۋمەن اينالىسىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. قازىرگى تاڭدا كەشەندى عىلىمي توپتار كوكپار, تەڭگە ءىلۋ, اۋدارىسپاق, جامبى اتۋ, ءداستۇرلى ساداق اتۋ سپورتشىلارىنىڭ قۇراما كوماندالارىمەن تىعىز جۇمىس ىستەۋدە. ولار وليمپيادالىق دايارلاۋ ورتالىعىنىڭ بازاسىندا 3 اي بويى سپورتشىلار مەن جىلقىلارعا تەكسەرۋ جۇرگىزەدى.
تىركەۋ قالاي جۇزەگە اسپاق؟
بيىلعى كوشپەندىلەر ويىنىنىڭ ءبىر ارتىقشىلىعى تەك قانا كوشپەندى حالىقتار عانا ەمەس, الەمنىڭ باسقا دا ەلدەرىنەن سپورتشىلار قاتىسادى دەپ كۇتىلۋدە. جەتىمى جەتى جۇرتقا اينالعان, جەتى جۇرتى جەتپىس ۇلتقا اينالعان قازاق جەرىندە جەتى كۇن بويى وتەتىن بۇل جارىستىڭ سپورت باعدارلاماسىنا قاتىسۋ ءۇشىن وتىنىمدەر 2024 جىلدىڭ 15 شىلدەسىنە دەيىن بەرىلۋى كەرەك. ال مادەني جانە عىلىمي باعدارلامالارعا, سونداي-اق كورنەكى سپورت باعدارلاماسىنا قاتىسۋعا وتىنىمدەر 2023 جىلدىڭ 1 جەلتوقسانىنا دەيىن قابىلداندى. جۋرناليستەر worldnomadgames.kz سايتى ارقىلى اككرەديتاتسيادان وتە الادى. كورەرمەندەر بيلەتتەردى رەسمي بيلەت وپەراتورىنىڭ zakazbiletov.kz سايتىنان ساتىپ الا الادى.
بيلەت قالاي ساتىلادى؟
قازىرگى ۋاقىتتا قازاق كۇرەسى, الىش, كورەش, ءداستۇرلى ساداق اتۋ, اسىق اتۋ, وردو, ماس-رەستلينگ, كۋراش, ارقان تارتىس, اشىرتمالى ابا گيۋرەشي جارىستارىنا بيلەتتەر قولجەتىمدى. بيلەت باعاسى تاڭدالعان جارىسقا بايلانىستى 600-دەن 25000 تەڭگەگە دەيىن بارادى. سونداي-اق مەكتەپ ءتاريفى مەن زەينەتاقى ءتاريفى بويىنشا بيلەتتەردى 50 پايىز جەڭىلدىكپەن كاسسادان ساتىپ الۋعا بولادى. ال جارىسقا 0-5 جاستاعى بالالار (ورىن ۇسىنۋسىز) مەن I, II توپتاعى مۇگەدەكتەر كاسسالاردا ءتيىستى قۇجاتىن كورسەتكەن كەزدە تەگىن قاتىسا الادى. تاعى ءبىر ەسكەرەتىن جاعداي, اشىلۋ راسىمىنە, كوكپار, كوك ءبورى, بايگە, جامبى اتۋ, تەڭگە ءىلۋ, اۋدارىسپاق, قۇسبەگىلىك, powerful nomad بيلەتتەرى تامىز ايىندا قولجەتىمدى بولادى. سونىمەن قاتار توعىزقۇمالاق, مانگالا, وۆاري سياقتى ءداستۇرلى زياتكەرلىك ويىندار كورەرمەنسىز وتەدى. وسىعان بايلانىستى بۇل سپورت تۇرلەرىنە بيلەت ساتۋ قاراستىرىلماعان. الىستان ات ارىتىپ كەلگەن قوناقتاردى كۇتىپ الۋ ءۇشىن استانا 2024 دكو ينفراقۇرىلىمىنا كىرەتىن سپورت نىساندارىنا جاقىن ورنالاسقان 23-كە جۋىق قوناقۇي دايىن وتىر. ال تويعا كەلەتىن شەتەل ازاماتتارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باسقا مەملەكەتتەردەن جولاۋشىلار تاسىمالدايتىن اۆياقاتىناسى ارقىلى اۆيارەيستەرمەن قوسىمشا قۇجات راسىمدەمەي-اق كەلە الادى. قازاقستانعا شەكارالاس مەملەكەتتەردىڭ ازاماتتارى (رەسەي فەدەراتسياسى, وزبەكستان رەسپۋبليكاسى جانە قىرعىز رەسپۋبليكاسى) قۇرلىقتاعى وتكىزۋ بەكەتتەرى ارقىلى قوسىمشا نەگiزدەر كورسەتپەي-اق كiرە الادى. سونداي-اق قازاقستانعا ۆيزاسىز كەلە الاتىن باسقا مەملەكەتتەردىڭ ازاماتتارى 30 تاۋلىكتەن اسپايتىن ۋاقىت, بىراق 180 تاۋلىك ىشىندە ەڭ كوپ دەگەندە 90 تاۋلىك بولا الادى. بۇل ەرەجە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ۆيزا بويىنشا كەلگەندەرگە جانە ەلدە ۋاقىتشا تۇرۋعا رۇقسات العان نەمەسە تۇرۋعا ىقتيارحات العاندارعا قولدانىلمايدى.
جارىس رەسمي تۇردە باستالعاننان كەيىن ءبىرىنشى كەزەكتە قاتىسۋشى ەلدەردىڭ كوماندالارى الفاۆيتتىك ءتارتىپ بويىنشا سالتاناتتى مارشپەن ءجۇرىپ وتەدى. سودان كەيىن اشىلۋ راسىمىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋى مەن دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارىنىڭ تۋى كوتەرىلىپ, قر مەملەكەتتىك ءانۇرانى جانە دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ءانۇرانى ايبىندى تۇردە ورىندالادى. ويىنداردىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا مەملەكەت باسشىسى قاتىسىپ, ءسوز سويلەيدى. جابىلۋ ءراسىمى «قازانات» ورتالىق يپپودرومىندا كوكپاردىڭ فينالدىق ويىنىنان كەيىن وتەدى.
جالپى دۇنيەجۇزىلىك كوشپەندىلەر ويىندارى يۋنەسكو-نىڭ ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرالار تىزىمىنە كىرگەننەن كەيىن الەمدىك مارتەبەگە يە بولىپ, ەۋرازيا كەڭىستىگىن عانا ەمەس, باسقا دا ەلدەردى قامتىپ, كەڭ اۋديتوريانىڭ نازارىن وزىنە اۋدارۋدا.
