استانا قالاسى بويىنشا وتباسى ىستەرى جانە گەندەرلىك ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى نازگۇل ماقجان استانا قالالىق ءماسليحاتىنىڭ ءVىى شاقىرىلىمىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلانعان كەزىنەن باستاپ, قازاقستاننىڭ ىسكەر ايەلدەر قاۋىمداستىعىنىڭ مۇشەسى جانە استاناداعى ايەلدەر كۇشتەرى اليانسىنىڭ باسشىسى رەتىندە دە ۇنەمى ايەلدەر ماسەلەسىنە بەلسەنە ارالاسىپ كەلەدى. وتباسى ينستيتۋتىن نىعايتۋعا, ەرلەردىڭ, ايەلدەر مەن بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ, ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋ جونىندەگى شارالار كەشەنىن ازىرلەۋگە جاردەمدەسۋ بولىپ تابىلاتىن ۇلكەن مىندەت جۇكتەگەن وتباسى ىستەرى جانە گەندەرلىك ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا – قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتىك كەڭەسشى ورگانى. كوميسسيا مىندەتىنە قارايتىن كەيبىر سۇراقتاردىڭ جاۋابىن نازگۇل ماقجان اڭگىمەلەپ بەرگەن ەدى.
– ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سايكەس, ەلوردادا بۇگىندە 1,4 ملن استام ادام تۇرادى, ونىڭ جارتىسىنان استامىن ايەلدەر قاۋىمى قۇرايدى ەكەن. (750 076 مىڭ.).
– بۇگىندە ەلەكتروتەحنيكا سالاسىندا كاسىپكەرلىكپەن اينالىسامىن جانە وتباسى ىستەرى جانە گەندەرلىك ساياسات جونىندەگى كوميسسيادا قوعامدىق نەگىزدە جۇمىس ىستەيمىن. 2022 جىلدىڭ قاراشا ايىنان باستاپ توراعانىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقارىپ كەلەمىن. كوميسسيا قۇرامىندا 31 ادام بار. مەديتسينا, ءبىلىم, بيزنەس, جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار, ءماسليحات پەن قوعامدىق كەڭەس, قۇرىلىس جانە ت.ب. سالا بويىنشا ءبىز ءارتۇرلى جاستاعى جانە ءارتۇرلى ماماندىق وكىلدەرىن جينادىق.
قالامىزدىڭ ەكونوميكالىق سالاسىندا قىزمەت ەتەتىن بەلسەندى ايەلدەردىڭ ۇلەسى 51 پايىزىن نەمەسە 353 مىڭنان استام ادامدى قۇرايدى, ونىڭ ىشىندە ونەركاسىپتىك كاسىپورىنداردا 100 مىڭنان استام ايەلدەر جۇمىس ىستەيدى, 90 مىڭعا جۋىعى شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىن باسقارادى. ەلوردادا 75 مىڭنان استام ايەل مەديتسينا سالاسى مەن وسكەلەڭ ۇرپاقتى تاربيەلەۋدە ەڭبەك ەتۋدە.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ باستاماسىمەن ايەلدەردى ساياسي جانە قوعامدىق ومىرگە تارتۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنۋدە. بۇگىنگى تاڭدا قالاداعى ايەلدەردىڭ 50 پايىزعا جۋىعى – مەملەكەتتىك قىزمەتتە, قالالىق ماسليحاتتاعى ايەلدەردىڭ ۇلەسى 24 پايىزدى, ياعني بارلىعى 34 دەپۋتات, ونىڭ 8-ءى – قوعامدىق كەڭەستە 20 پايىزدى قۇرايدى, ياعني 30 ادامنىڭ 6-ۋى – ايەل. ەلوردادا 30 مىڭنان اسا كوپبالالى وتباسى بار. ونىڭ 6,5 مىڭى – «التىن القا», «كۇمىس القا» يەلەرى.
– ايەلدەردىڭ ەڭبەك نارىعىنداعى باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ جونىندە قالا بويىنشا قانداي جۇمىستار بەكىتىلىپ, ءىس جۇزىندە قانداي ناتيجەلەرگە قول جەتتى؟
– اكىمدىك ادامي كاپيتالدى دامىتۋعا جانە ايەلدەردى الەۋمەتتىك قولداۋعا, ونىڭ ىشىندە وتباسى ىستەرى جانە گەندەرلىك ساياسات جونىندەگى كوميسسيا ارقىلى ەرەكشە نازار اۋدارادى. «اتامەكەن» وڭىرلىك كاسىپكەرلەر پالاتاسىنىڭ الاڭىندا ايەلدەر كاسىپكەرلىگىن دامىتۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى. 2023 جىلى ورتالىق 800 قىزمەت كورسەتىپ, ءتۇرلى كاسىپ بويىنشا 120 ايەلدى تەگىن وقىتتى. ەلوردادا ايەلدەردى جۇمىسپەن قامتۋ جانە كاسىپكەرلىككە تارتۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا. بۇگىنگى تاڭدا جۇمىسپەن قامتۋ ءىس-شارالارى 16 مىڭعا جۋىق ايەلدى قامتىدى, جاڭا بيزنەس-يدەيالاردى جۇزەگە اسىرۋعا 85 گرانت جانە جاستارعا 274 شاعىن نەسيە بەرىلدى. وتكەن جىلى شامامەن 87,3 ملرد تەڭگە سوماسىنا 1 200 شوب نەسيەسى, ونىڭ ىشىندە 657 نەسيە كاسىپكەر ايەلدەرگە بەرىلدى (57%). ال 63 كاسىپكەر ايەلگە 300 ملن تەڭگە كولەمىندە تەگىن گرانت بەرىلدى. ەلورداداعى ازاماتتىق باستاما الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ماڭىزدى قۇرالى بولىپ تابىلادى. تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن 1000 ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمنىڭ 80 پايىزىن ايەلدەر باسقارادى.
– بالالاردىڭ, جاسوسپىرىمدەردىڭ قاۋىپسىزدىگى, قيىن جاعدايعا ءتۇسىپ قالعانداردى قولداۋ دا كوميسسيا نازارىندا عوي. قوعام الدىنداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن كوميسسيا قالاي شەشەدى؟
– جالپى العاندا, بىرلەسە اتقارعان جۇمىستاردىڭ, قابىلدانعان ءىس-شارالاردىڭ ناتيجەسىندە جاسوسپىرىمدەر قىلمىسىنىڭ تومەندەۋىن بايقايمىز. وسى جىلدىڭ 4 ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا 7,1 پايىزعا (70-تەن 65 فاكتىگە) ازايدى. قيىن ومىرلىك جاعدايعا تاپ بولعان وتباسىلاردى انىقتاۋ, زورلىق-زومبىلىقپەن كۇرەسۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. ەلورداداعى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا پروفيلاكتيكالىق كەڭەستەر قۇرىلدى.
كوميسسيا بەكىتىلگەن ادىستەمەگە سايكەس زورلىق-زومبىلىق قۇربانى بولعان بالالاردى انىقتاۋ جانە ولارعا كومەك كورسەتۋ بويىنشا ءتۇرلى ءتيىمدى ۇسىنىستار بەرىپ, ونىڭ وڭ ناتيجسىنە قول جەتكىزدى. بۋللينگ جانە سۋيتسيدپەن كۇرەسۋ بويىنشا وڭ دالەلدەنگەن باعدارلامالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل رەتتە «KiVa» باعدارلاماسىن (فينليانديا) ايتا الامىن. ونىڭ ارەكەت الگوريتمدەرى, مۇعالىمدەردىڭ بالالارمەن جۇمىس جاساۋداعى ءتۇرلى الىمجەتتىكتىڭ الدىن الۋ, ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنداعى تۇلعاارالىق جانجالداردى شەشۋ بويىنشا نۇسقاۋلارى تيىمدىلىگىن كورسەتتى. 2024 جىلدىڭ 1 قىركۇيەگىنەن باستاپ قالالىق مەكتەپتە پسيحولوگتار سانىن 200 بىرلىككە (قازىرگى تاڭدا 228 بىرلىك, ءبىر پسيحولوگقا 1000-1500 بالادان) ۇلعايتۋ جوسپارلانۋدا.
– كوميسسيا جۇمىسىنا قاراي كامەلەتكە تولماعانداردىڭ زاڭسىز جانە قوعامعا جات مىنەز-قۇلىقتارىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىن ايتا الاسىز با؟
– ارينە, بۇل اتا-اناسى تاراپىنان باقىلاۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگى بالالاردى بۇرالاڭ جولعا يتەرمەلەيدى. كامەلەتكە تولماعانداردىڭ وزدەرىنىڭ قۇقىقتىق ساۋاتتىلىعى مەن قۇقىقتىق مادەنيەتىنىڭ تومەن دەڭگەيى دە الاڭداتادى. ولاردىڭ بوس ۋاقىتى تيىسىنشە ۇيىمداستىرىلماي, شامالارىنا قاراي جۇمىسپەن قامتىلماۋىنىڭ دا كەرى اسەرى بار. كامەلەتكە تولماعان قىلمىسكەرلەردىڭ ۇشتەن ءبىرى تولىق ەمەس وتباسىندا, بەستەن ءبىر بولىگى از قامتىلعان وتباسىندا تاربيەلەنەتىنى وتباسىنىڭ بالا تاربيەسىندەگى اتقاراتىن ءرولىن بىلدىرەدى.
وسى رەتتە كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىق ماسەلەلەرى بويىنشا وقۋشىلاردىڭ, ستۋدەنتتەردىڭ, مۇعالىمدەردىڭ جانە اتا-انالاردىڭ پەداگوگيكالىق جانە قۇقىقتىق مادەنيەتىن ارتتىرۋ ماقساتىندا جانە قالالىق «قاۋىپسىزدىك ساعاتى» جوباسى اياسىندا ءبىلىم باسقارماسى وتباسى ىستەرى جانە گەندەرلىك ساياسات جونىندەگى كوميسسيامەن بىرلەسىپ, استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ جانىنداعى 38 مەكتەپ پەن 8 كوللەدجدە 46 ءىس-شارا وتكىزىپ, 25 000 اتا-انانى, مۇعالىمدەردى, ستۋدەنتتەردى جانە ستۋدەنتتەردى قامتىدى. اتا-انالار جينالىسىندا وتباسىلىق تاربيە, كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتىڭ الدىن الۋداعى وتباسىنىڭ ءرولى, جاستار اراسىندا ناشاقورلىقتىڭ الدىن الۋ, كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قۇقىقبۇزۋشىلىقتارىنىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىنە اتا-انالاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى تۋرالى ماسەلەلەر كوتەرىلدى.
– وتباسىنداعى جانە جۇمىس ورنىنداعى زورلىقتى ءتۇپ-تامىرىمەن جويۋعا جانە ەرلەرگە, ايەلدەرگە جانە بالالارعا قاتىستى زورلىققا قارسى كۇرەستىڭ الدىن الۋ كوميسسيانىڭ باستى مىندەتتەرىن قۇرايدى. قانداي وزگەرىستەردى ايتار ەدىڭىز؟
– كوميسسيا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن, مەملەكەتتىك ورگاندارمەن, ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىمەن تىعىز ىنتىماقتاستىقتا ءوز ۇسىنىستارى مەن ۇسىنىمدارىن ازىرلەيدى جانە الەۋمەتتىك بلوكتىڭ تۇجىرىمدامالارى مەن باعدارلامالارىن ازىرلەۋگە بەلسەندى قاتىسادى, سونداي-اق ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەر بويىنشا وتىنىشتەرىن نازاردان تىس قالدىرمايدى. ۆەدومستۆوارالىق ىنتىماقتاستىق ماقساتىندا «جانۇيا» وتباسى ينستيتۋتىنىڭ قولداۋ ورتالىعى نەگىزىندە قيىن ومىرلىك جاعدايعا تاپ بولعان وتباسىلارمەن جۇمىس ىستەۋ جانە ولاردى ودان ءارى قولداۋ بويىنشا كوميسسيا ءبىلىم بەرۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ, جۇمىسپەن قامتۋ, جاستار ساياساتى, سپورت, ىشكى ىستەر ورگاندارى جانە ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتورلارمەن بىرلەسە وتىرىپ, وتباسىن جان-جاقتى قولداۋ جانە ونى قيىندىقتان شىعارۋ جولدارىن قاراستىرادى. اعىمداعى جىلدىڭ 5 ايىندا كوميسسيا قيىن ومىرلىك جاعدايداعى 12 وتباسىن جان-جاقتى قولداۋعا جىبەردى. وتكەن جىلى تۇرمىستىڭ قىسپاعىنا تۇسكەن جۇزدەن استام وتباسىنا كومەك قولىن سوزدىق. ونىڭ اينالاسىندا 50-تارتا ءىس-شارا وتكىزدىك.
