ءبىز ەربولمەن 1971 جىلدىڭ جازىندا ديدارلاستىق. ول كەزدە وتانىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندە مەكتەپ بىتىرگەن جاس تالاپ ءبىلىم ءنارىن الامىز, مامان بولامىز دەپ الماتىعا اعىلاتىن. ءبىز دە سونداي جولدان ءوتىپ, جادىراعان جازدا بۇرىنعى استاناعا جەتىپ, قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە تۇستىك. سودان بەرى دە جالت ەتىپ جارتى عاسىردان اسا ۋاقىت وتە شىقتى.
ەربول شايمەردەنۇلى ارتىنا مول مۇرا قالدىرعان ءبىرەگەي ازامات ەدى. ول تابيعاتىنان تالانتتى, ءبىلىم-بىلىگى مىقتى, كوزقاراسى كەڭ, وزىندىك بايلامى بەرىك, ەكى تىلگە جەتىك, جىگەرلى بولاتىن.
ەربول جاراتىلىسىنان اقىن ەدى. سونى ەرتە اڭعارعان قازاقتىڭ, قازىرگىشە ايتساق, جىر جۇلدىزدارى مۇزافار الىمباەۆ: «پوەزيا تورىندە تولاستاماي, جايا بەر تىڭ شابىتپەن قۇلاشتى كەڭ» دەسە, تۇمانباي مولداعاليەۆ سان سالادا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن ءىنىسىنىڭ تالانتىنا ءتانتى ەكەنىن, بىراق «اقىندىقتىڭ اۋليە قۇسى ەربولدىڭ وتاۋىنىڭ ىشىندە ۇشىپ ءجۇر… تەك سول قۇستى ماپەلەۋگە, ەركەلەتۋگە ەربول ءىنىمنىڭ قولى تيەر مە ەكەن؟ ماسەلە وسىندا» دەپتى. دەگەنمەن قوعامدىق جۇمىستىڭ قاتپارىندا, ساياسي ءىستىڭ توڭىرەگىندە جۇرسە دە: ادالدىقتى, ادامگەرشىلىكتى, ۇلتىنا دەگەن ماحابباتتى قارا سوزبەن دە, سىرشىل ولەڭ جولدارىمەن دە, پوەمالارىمەن دە ورنەكتەپ ءوتتى. ولەڭدەرىندە ءومىر اعىسىن تولعادى. اكەدەن ەرتە كوز جازىپ, اناسىن پانالاعان تۇستاعى بۇرالاڭ ساتتەردى:
«تالاي رەت شاراسىزدىق جىلاتتى,
كەيدە سەنىم بايتەرەگىن قۇلاتتى.
جەتىمدىكتىڭ شوعى قارىپ جۇرەكتى,
تەمىر ارقان شىدەرلەدى قۇر اتتى» دەپ سۋرەتتەيدى. بىراق جاسىمايدى:
«مۇنار دا مۇنار, مۇنار كۇن,
مۇنارسىز كۇنگە قۇمارمىن.
بۇقتىرا بەرگەن بيىككە,
جارق ەتىپ ءبىر كۇن شىعارمىن» دەپ ەدى, سوزىنە بەرىك, ىسىنە مىعىم اسىل زاتتى ازامات قىسقا عۇمىرىندا قارشىعاداي قالىقتاپ ءوز بيىگىنە شىقتى.
ەربول شايمەردەنۇلىنىڭ ەسىمىمەن قاتار اتالاتىن ەكى تۇڭعىش ءسوزى جانە بار. ونىڭ ءبىرىنشىسى – پرەزيدەنتتىڭ تۇڭعىش ءباسپاسوز حاتشىسى, ەكىنشىسى – قازاق ەلىنىڭ تۇڭعىش ءرامىزتانۋشىسى
ەربولدىڭ ارتىندا قالعان مۇراسىن جيناقتاۋ ىسىندە ولشەۋسىز ەڭبەك ەتكەن ازامات – قازاق جۋرناليستەرىنىڭ ايتۋلىسى, قايسار قازاق, «دوس دوسقا جاناشىر بولۋ كەرەك» دەپ ادال ايبىنىمەن باسىمىزدى بىرىكتىرىپ جۇرەتىن مارقۇم ەرجۇمان سمايىل بولعانىن ۇلگى ەتىپ ايتا الامىز. جىلىنا جەتكىزبەي «جۇرەگىمەن وت تاسىعان» دەگەن ەستەلىك كىتاپ قۇراستىرىپ شىعاردى. ودان كەيىن التى تومنان تۇراتىن دۇنيەسىن قاتتاپ, جۇرتىنا ۇسىندى. مۇنداي دوسقا دەگەن شىنايى جانكەشتىلىك ەندىگىلەردىڭ قولىنان كەلەدى دەۋ ەكىتالاي شىعار.
اتالمىش تومداردى پاراقتاعاندا تورتكۇل دۇنيە كوز الدىڭنان وتكەندەي بولادى. الەمدىك اقىل-وي يەلەرىنىڭ ءومىر وقۋلىعىنداي دانالىق بايلامدارىن قۇمنان التىن ىزدەگەندەي تاڭداپ الىپ, قازاق تىلىنە ءمىنسىز اۋدارىپ, جاريالاۋى ۇلت رۋحانياتىنا قوسىلعان قازىنا بولدى دەسەك, ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
الدىمەن الەمدىك اقىل-وي يەلەرىنىڭ ءىنجۋ-مارجانىن قازاق تىلىنە ءارىن ساقتاپ, مانىمەن قوتارعان شايمەردەنۇلى مۇنداي التىن-جاۋھار ءوزىمىزدىڭ دارا دانالارىمىزدا دا, بي-شەشەندەرىمىزدە دە, جاقسى مەن جايساڭدارىمىزدا دا بار ەمەس پە دەپ, قوعامدىق جۇمىستىڭ بەل ورتاسىندا جۇرسە دە, اراسىندا كوز مايىن تاۋىسقان جانكەشتى ەڭبەگىن, ياعني اناقارىستان (ب.ز.د.V ع.-ءVىى ع.) ساعات اشىمباەۆقا دەيىنگى 25 عاسىر ءسوزىن الدىمەن ءبىر جۇيەگە ءتۇسىردى. ۇلت رۋحانياتىنا قوسىلعان مول مۇرانى «قازاق افوريزمدەرى (اقىل-وي انتولوگياسى: باعزىدان بۇگىنگە دەيىن)» دەگەن اتپەن تۇڭعىش رەت «وي مەن ءسوز! ءسوز بەن وي! ادامدى ادام ەتكەن قوس قۇدىرەت!.. قولىڭىزداعى كىتاپ – سول سوزگە اينالعان ويدىڭ, ويمەن نۇرلانعان ءسوزدىڭ سالتاناتىن پاش ەتەتىن ەرەكشە تۋىندى» دەپ, كولەمدى ءبىر توم ەتىپ جاريالادى. ءسويتىپ, الەم ويشىلدارىنىڭ قاتارىندا نىق تۇرعان قازاق دانالارىن دا تانىپ, ءبىلىپ قانا قويماي, بار ەكەن-اۋ دەگىزىپ, ءدايەك ءسوز الۋعا قولىمىزدى جەتكىزدى. «جۇرەك كوزىمىز» (اباي) اشىلدى. العاشقى قادامى سانالاتىن اقىندىعى مەن جۋرناليستىگىن ايتپاعاندا, پروفەسسور سەرىك نەگيموۆتىڭ سوزىنە سۇيەنسەك, ەربول شايمەردەنۇلى قازاقتىڭ كيەلى توپىراعىندا تۇڭعىش رەت «…ول – فيلوسوفيالىق افوريستيكا جانرىنىڭ نەگىزدەمەسىن جاساۋشى ساناتكەر». وسىنى ءار ازامات ەستە ۇستاپ, ۇلىلار ءسوزىن قايدان العانىن كورسەتىپ وتىرسا, قانە.
ەربول شايمەردەنۇلىنىڭ ەسىمىمەن قاتار اتالاتىن ەكى تۇڭعىش ءسوزى جانە بار. ونىڭ ءبىرىنشىسى – پرەزيدەنتتىڭ تۇڭعىش ءباسپاسوز حاتشىسى, ەكىنشىسى – قازاق ەلىنىڭ تۇڭعىش ءرامىزتانۋشىسى. ەلىمىز ەگەمەندىككە قول جەتكىزگەن ەلەڭ-الاڭ شاقتا العاشقى ءباسپاسوز حاتشىسى دەگەن قىزمەت بەلگىلەندى. قىر-سىرى ءالى انىقتالماعان جۇمىس شايمەردەنۇلىنا جۇكتەلدى. ول ونى ءبىلىم, بىلىگىمەن مەڭگەرىپ قانا قويماي, ەلدىك جۇمىستى ىلگەرى جىلجىتىپ, مەملەكەتتىڭ دامۋ باسپالداعىن بيىكتەتۋگە وزىندىك ۇلەسىن قوستى. ول كەزدەگى ءباسپاسوز حاتشىسىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى وتە زور ەدى. بۇل كۇندەرى كەز كەلگەن مەكەمەدە ءباسپاسوز حاتشىسى دەگەن قىزمەت جەتىپ ارتىلادى.
«الەمدى نىشاندار مەن رامىزدەر بيلەيدى» دەپ كونفۋتسي ايتقانداي, جاس مەملەكەتتىڭ تۋىن, ەلتاڭباسىن, ءانۇرانىن بەكىتىپ الۋ ءىسى وڭاي بولا قويعان جوق. سونىڭ باسى-قاسىندا الدىڭعى تولقىنعا ارقا سۇيەگەن, تاريحي كەزەڭ كۋاگەرلەرىنىڭ ءبىرى ەربولدىڭ دا بولعانى انىق. زاڭعار قازاق ءابىش كەكىلبايۇلىنىڭ ەربولمەن: «تاعدىر ءبىزدى جاقسى ءىستىڭ ۇستىندە جولىقتىردى» دەپ اقيقاتتى بۇكپەسىز العا تارتۋى سودان بولار.
ۇلتىمىزدىڭ بىرەگەي بەلگىلەرىن وي الەمىندە قورىتىپ, ءسوز الەمىندە جۇيەلى تياناقتاپ, ناقتى جۇمىسقا كىرىسۋ ءۇشىن 1992 جىلى مەملەكەتتىك رامىزدەردى جاساۋ جونىندەگى كوميسسيا قۇرىلعانى ءمالىم. ونىڭ حاتشىلىعىنا ە.شايمەردەنۇلى بەكىتىلدى. قيلى قايشىلاسۋلار, قىزىلكەڭىردەك تالاس-تارتىستار ونىڭ كوز الدىنان ءوتىپ جاتتى. اقىرى ءۇش نىشانىمىز بوي تىكتەدى. تورتكۇل دۇنيەگە كيەلى نىشاندارىمىز جەتىپ جاتتى.
ەڭبەكقور ەرەكەڭ جان-جاقتى ىزدەنىپ, 1993 جىلدىڭ باسىندا «قازاق ەلىنىڭ رامىزدەرى» دەپ اتالاتىن تۋىمىز تۇستەس شاعىن كىتاپتى 50 مىڭ تارالىممەن جارىققا شىعاردى. بۇل ەلتانۋداعى تۇڭعىش زەردەلى ەڭبەك ەدى. ونى تۇڭعىش ءرامىزتانۋشى دەۋىمىز دە سوندىقتان. قازاق ەلىنىڭ عاسىردان-عاسىرعا جالعاسقان تاعىلىمى, وزىندىك قولتاڭباسى, كونە جازۋلارداعى بەلگىلەر, بابالار رامىزدەرى, الەم ەلدەرىنىڭ جاقسىلارى سارالاندى. زەردەلى زەرتتەۋلەر جالعاسا بەردى. سونىڭ ناتيجەسىندە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى» دەگەن ىرگەلى كىتاپ جارىق كوردى. بۇل ەڭبەك تىڭ قۇندىلىقتارمەن تولىعىپ, الدەنەشە رەت باسىلدى. الەمنىڭ كوپتەگەن تىلىنە اۋدارىلدى. «ەلتانۋ الىپپەسىنە» اينالدى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ رامىزدەرىمىزدىڭ بەدەلىن ارتتىرۋ جونىندە اتالى ءسوز ايتىپ كەلەدى. ەلدىك نىشاندارىمىزدى جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا مەكتەپ پارتاسىنان ءسىڭىرۋ ءۇشىن «ەلتانۋ الىپپەسىن» وقۋ باعدارلاماسىنا ەنگىزسە ەش ارتىقتىعى جوق دەپ بىلەمىز.
ۇلتقا قىزمەت ەتۋدىڭ ادەمى ۇلگىسىن ەربول شايمەردەنۇلى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى باس رەداكتورىنىڭ ورىنباسارى, تىلدەردى دامىتۋ دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى, قازاق اقپارات اگەنتتىگى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى, قازاق راديوسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى كەزىندە دە جان-جاقتى كورسەتتى. ازات ەلدىڭ كۇمىلجۋى كوپ, كوكجيەگى كومەسكى ءتىل ساياساتى تەزگە ءتۇسىپ تۇرعان تۇستا ول ونىڭ شارۋاسىن قالاي وڭالتامىز, شاراسىن قايتسەك كەڭەيتەمىز, اياققا قادالعان شوڭگەنى جۇلىپ تاستاپ, جولدى اشۋ جايىن تەرەڭنەن ويلاستىرىپ, مۇنداي ۇلتتىق جۇمىسقا جۇرت كىسىلەرىن جۇمىلدىرىپ باقتى. القالى جيىندار وتكىزىپ, ەكى جاقتىڭ وي بايلامدارىن بۇكپەسىز ايتقىزىپ, سوڭىندا ءوزى ساۋاتتىلىقپەن ءتۇيىن جاساپ وتىردى.
ەربولدىڭ سان قىرىن, ءبىر سىرىن ءبىر ماقالانىڭ اياسىندا قامتۋ وتە قيىن. ونىڭ كوسەمسوزدەرى, اۋدارمالارى, زەرتتەۋلەرى, ماقالالارى, انگە جازعان ولەڭدەرى ءبىر-ءبىر الەم دەسە بولارلىق. ۇلتىنىڭ ۇلى قاتارىمىزدا جۇرسە قاناتتاسىپ جەتپىس جىلدىعىن اتايتىن ەربول دوستىڭ مىنا جالعان دۇنيەدەن اتتانعانىنا دا ون ەكى جىلعا تايادى. ەندى ونىڭ مەرەيتويى ءوزىنسىز وتەدى دەسەك تە, وزىندەي بولعان كوزى – ۇرپاعى, اسىل جارى بار, ەكىنشى ءومىرىنىڭ التىن ارقاۋى – ويمەن ورنەكتەپ, سوزبەن تۇيگەن ۇشان-تەڭىز مۇراسى بار.
«ءومىر – كوش, ءومىر – كەرۋەن, ءومىر – ساپار» دەپ ەدى ەرەكەم. بۇرماسى جوق اقيقات ەكەن, اقيقاتتان كىم اتتاپ كەتە الادى؟!
سۇلەيمەن مامەت,
جازۋشى
