الاڭداتارلىق ماسەلەنىڭ ءبىرى – سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى تۇرعىندارىنىڭ سانى ازايىپ بارادى. ستاتيستيكا دەرەكتەرىنە ۇڭىلسەك, جىل سايىن وسى وڭىردەن 40 مىڭعا جۋىق ادام كورشىلەس رەسەي فەدەراتسياسىنا قونىس اۋدارادى. سوتسيولوگتاردىڭ الدىن الا جاساعان بولجامى بويىنشا 2040-2050 جىلدارعا قاراي اتالعان ايماقتاعى حالىقتىڭ سانى 1 ميلليونعا دەيىن ازايۋى مۇمكىن.
ءسوزىمىز دالەلدى بولۋى ءۇشىن ءار جىلدارداعى حالىق سانىنىڭ كەمۋىن سالىستىرىپ كورسەتەيىك. ماسەلەن, 1989 جىلعى ساناق بويىنشا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى حالقىنىڭ سانى 921416 ادام بولسا, 1999 جىلى ساناقتا – 725980 ادامعا ازايعان, ال 2003 جىلعى ساناق بويىنشا – 682148 ادامعا كەمىگەن. وسىلايشا, حالىق سانىنىڭ ازايۋى جالعاسا بەرەدى.
جۋىردا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى سولتۇستىك وبلىستارداعى حالىق سانىنىڭ كەمۋىنە قاتىستى مىناداي رەسمي اقپارات جاريالادى: «حالىق سانى بارىنشا ازايعان وڭىرلەر قاتارىنا سولتۇستىك قازاقستان (-22,1 پايىز), قوستاناي (-9,7 پايىز) وبلىستارى كىرەدى». ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتى بويىنشا 2024 جىلعى 1 ساۋىرگە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى حالىق سانى 527,5 مىڭ ادامدى قۇرادى, سونىڭ ىشىندە قالالىقتار – 258,5 مىڭ ادام (49%), اۋىلدىقتار – 269 مىڭ ادام (51%). حالىقتىڭ تابيعي كەمۋى 2024 جىلعى قاڭتار-ناۋرىزدا -319 ادامدى قۇراعان (وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىندە – -184 ادام).
جۋىردا وزەكتى ماسەلەگە قاتىستى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنان ماجىلىسكە دەپۋتات بولىپ سايلانعان دميتري كولودا مەن ەركەبۇلان مامبەتوۆ ۇكىمەت باسشىسى ولجاس بەكتەنوۆتىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ, ماسەلەنى وڭ شەشۋدىڭ ناقتى جولدارىن ۇسىندى. وسى ورايدا دميتري كولودامەن از-كەم سۇحباتتاسقان ەدىك.
– دميتري ۆلاديميروۆيچ, ەلىمىزدەگى ەڭ كىشكەنتاي وبلىس تۇرعىندارىنىڭ جالاقىسى دا ەڭ سوڭعى ورىندا تۇر. جان باعۋعا ازەر جەتەتىن مۇنداي جالاقىمەن ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى قالاي جاقسارادى؟ حالىقتىڭ وڭىردەن ۇدەرە كوشىپ جاتقانىنىڭ ءبىر سەبەبى دە وسى ەمەس پە؟
– ءيا, دۇرىس ايتاسىز. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى تۇرعىندارىنىڭ ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىپ, ۇكىمەت باسشىسىنىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادىق. سەبەبى مۇنداعى كليماتتىق جاعدايلار, قالىپتاسقان الەۋمەتتىك, كوممۋنالدىق, جول ينفراقۇرىلىمدارى تۇرعىنداردىڭ قالىپتى ءومىر سۇرۋىنە تالاپتاعىداي جاعداي تۋدىرىپ وتىرعان جوق. مىسالى, وڭىردە قىسقى جىلىتۋ ماۋسىمى 7 ايدان استام ۋاقىتقا سوزىلادى. ال وتە قىسقا جاز ماۋسىمىندا ەگىنشىلىكپەن, مال شارۋاشىلىعىمەن تولىق اينالىسۋعا, جەم-ءشوپ قورىن مولىنان دايىنداۋعا مۇمكىندىك از. بۇل وڭىرگە ءتيىستى دەڭگەيدە گاز تارتىلماعان. حالىقتى تازا اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتۋ جايى, جولداردىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. مۇنىڭ ءبارى ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋعا قوماقتى قارجىنى قاجەت ەتەرى ءسوزسىز. وكىنىشكە قاراي, سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ورتاشا ايلىق جالاقى كورسەتكىشى بويىنشا رەسپۋبليكادا ەڭ سوڭعى ورىندا تۇر. كوشى-قوننىڭ تەرىس سالدوسى سالدارىنان حالىقتىڭ تابيعي ازايۋى كوپ جىل بويى جالعاسىپ كەلەدى. ونىڭ اقىرى بىلىكتى كادرلاردىڭ تاپشىلىعىنا, كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر ساپاسىنىڭ ناشارلاۋىنا اكەلىپ سوقتىردى. بۇدان بولەك, شەكارالاس ايماقتارداعى ادامدار سانىنىڭ كۇرت كەمىپ كەتۋى – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان دا وتە الاڭداتارلىق جايت.
– جوعارىداعى وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ءسىز «سولتۇستىك كوەففيتسيەنتى» دەپ اتالىپ كەتكەن 15 پايىزدىق ۇستەمەاقىنى قايتا ەنگىزۋدى ۇسىندىڭىز. حالىق سانىن كوبەيتۋگە, تۇرمىسىن جاقسارتۋعا ونىڭ قانداي اسەرى بولماق؟
– مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ تەرىسكەي تۇرعىندارى سانىنىڭ ازايىپ كەتۋىنە الاڭداۋشىلىق ءبىلدىرىپ, ايماقتىق تەڭسىزدىك ماسەلەسىن شەشۋ مىندەتىن قويعان بولاتىن. سوندىقتان ماسەلەنى ەلىمىزدىڭ جۇمىس كۇشى ارتىق وڭىرلەرىنەن سولتۇستىككە قونىس اۋدارۋ باعدارلامالارى ارقىلى جۇزەگە اسىرۋمەن شەكتەلمەي, حالىقتىڭ ساپالى تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. وركەنيەتتى ەلدەر تاجىريبەسى كورسەتكەندەي, قازاقستانعا ۇقساس كليماتتىق جاعدايلاردا ءتۇرلى قارجىلاي قولداۋ تەتىكتەرى كورسەتىلەدى. اتاپ ايتقاندا, بەلگىلى مولشەردە شاكىرتاقى, زەينەتاقى, جالاقى بەلگىلەنگەن. ءومىر ءسۇرۋ كورسەتكىشىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان مۇنداي قوسىمشا قارجىلاي كومەكتەر ازىق-تۇلىك, قىسقى كيىم-كەشەك الۋعا, جارىق پەن جىلۋ شىعىنىن وتەۋگە, باسقا دا قاجەتتىلىكتەرگە جۇمسالادى. مەنىڭ ويىمشا, ارنايى «وڭىرلىك ۇستەمەاقى» ادىستەمەسىن ەنگىزۋ تاۋەكەلى مول كليماتتىق وڭىرلەردىڭ تارتىمدىلىعىن ارتتىرارى ءسوزسىز.
– حالىق تۇرمىسىنىڭ ساپاسىن كوتەرۋدىڭ تاعى قانداي جولدارى بار؟
– سولتۇستىك ايماقتاردى «كوگىلدىر وتىنمەن» قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى سايلاۋشىلارمەن, اۋىل شارۋاشىلىعى جانە كاسىپورىن باسشىلارىمەن كەزدەسۋلەردە ءجيى ايتىلادى. الايدا گازداندىرۋ پروتسەسىن جەدەلدەتۋ, ۇكىمەتتىڭ كۇن تارتىبىنە قويىلعالى كوپ ۋاقىت بولعانىنا قاراماستان, ماسەلەسى ءالى كۇنگە دەيىن شەشىمىن تاپپاي وتىر. ءبىر وكىنىشتىسى, بۇل جوبانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناقتى مەحانيزمى دە قاراستىرىلماعان. سولتۇستىك ءوڭىر تۇرعىندارىن الاڭداتىپ وتىرعان وسى ماسەلەلەردى جەدەل شەشۋ ءۇشىن مىناداي ناقتى ءىس-شارالار باستى نازارعا الىنۋى ءتيىس: بىرىنشىدەن, تەرىسكەي تۇرعىندارى ءۇشىن ارنايى «وڭىرلىك ۇستەمەاقى» باعدارلاماسى مەن ادىستەمەسىن ايقىنداۋ; ەكىنشىدەن, ايماقتاردىڭ زەينەت جاسىنداعى تۇرعىندارىنا ارناپ «وڭىرلىك ۇستەمەاقى» ەنگىزۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرۋ; ۇشىنشىدەن, جاس مامانداردى تارتۋ ماقساتىمەن كوەففيتسيەنتتەردى ەسكەرۋ; تورتىنشىدەن, قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىن گازداندىرۋ ماسەلەسىن شەشۋدى جىلدامداتۋ.
