وركەنيەتتىڭ ءبىر ولشەمى – ساپالى جول, ءساندى كوپىر. ەل ورتالىعى – استانادا 868 شاقىرىمدى قۇرايتىن 1129 كوشە جانە 17 كولىك جانە جاياۋ جۇرگىنشى وتكىزەتىن كوپىر بار. ءاربىر كوشە مەن كوپىردىڭ كولىكتى وتكىزۋ قابىلەتى ءارتۇرلى, ساۋلەتتىك-ديزايندىق جوباسى دا ءارتۇرلى.
كەپتەلىس قالاي كەميدى؟
راسىندا جول پەن كوپىر تاسىمال قىزمەتىن اتقاراتىن اۆتوكولىك پەن قوعامدىق كولىكتى ءبىر جەردەن ەكىنشىسىنە قاۋىپسىز جەتۋدە كەرەك. استانادا جىل وتكەن سايىن ادام سانىمەن بىرگە, اۆتوكولىك ارتىپ, كوشەلەردى كەڭەيتۋ, كوپىرلەردى كۇتىپ ۇستاۋ جانە جاڭا كوپىرلەردى سالۋدى تەزدەتۋدى مىندەتتەيدى. ماسەلەن, 2019 جىلى 264 مىڭ ەلوردادا اۆتوكولىك بولسا, 2023 جىلى مامىر ايىندا 420 مىڭعا جەتتى. استانا قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ مالىمەتى وسىنداي.
ەگەر ىرگەلەس اۋىلدار مەن اۋدانداردان كەلىپ جۇمىس ىستەيتىن مىڭداعان ادامدى جانە قوناق رەتىندە كەلىپ-كەتەتىن جۇزدەگەن جۇرگىزۋشىنى قوسساڭىز, باس قالادا كۇندەلىكتى 700-800 مىڭ اۆتوكولىك كوشەلەردە قاتىنايدى. ال قالالىق كولىك جانە جول-كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ باسقارماسى كوشەلەردىڭ كولىكتى وتكىزۋ قابىلەتى ءارتۇرلى ەكەنىن, كولىك كەپتەلىسىن ازايتۋ باعىتىندا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتقانىن دايەكتەدى.
– كولىك كەپتەلىسىن شەشۋدىڭ ءبىر ءتاسىلى – ينتەللەكتۋالدى كولىك جۇيەسى. بۇعان كولىك قوزعالىسىنىڭ جىلدامدىعى مەن قوزعالىس ديناميكاسىنىڭ ستاتيستيكاسى جۇرگىزەتىن باعدارشام كىرەدى. بۇل باعدارشامدار كولىك اعىمىنا ساي بەيىمدەلىپ وتىرادى. مۇنداي ينتەللەكتۋالدى كولىك جۇيەسىمەن قامتۋ باعدارشامى ەلوردانىڭ جالپى باعدارشامىنىڭ 41 پايىزىن قۇرايدى, – دەيدى باسقارمانىڭ ءبولىم باسشىسى تۇرسىنعالي جاكەنوۆ.
استاناعا «اقىلدى» قالانىڭ نىشاندارى ەنىپ, تۇرعىندارعا جايلىلىق تۋدىرعانىن قۇپتايمىز. الايدا Smart city ۇدەرىسى باعدارشام جۇيەسىنەن بولەك, ورتالىق كوشەلەر مەن داڭعىلداردى كەڭەيتىپ, تۇرعىنداردى جولدان قاۋىپسىز وتكىزەتىن جولاستى جانە ءجولۇستى وتكەلدەرىن جۇرگىزۋ ماڭىزدى. وپەرا جانە بالەت تەاترى الدىنداعى جەراستى وتكەلى, «شاپاعات» كوممۋنالدىق بازارى ماڭىنداعى بوگەنباي باتىر كوشەسىنىڭ استىنان وتەتىن جولاستى وتكەلى, ا.باراەۆ كوشەسىنىڭ باس جاعىنداعى ءجولۇستى وتكەلىندەي نىسانداردى كوبەيتۋ كەرەك-اق. ازىرگە بۇل باعىتتاعى جۇمىستار جول جولاعىن تارىلتۋ ەسەبىنەن اتقارىلۋدا. بۇل تۋرالى پوليتسيا پولكوۆنيگى نۇرلان ۋۆاەۆ بىلاي دەيدى:
«كولىك اعىمى جوعارى ءۇش ۋچاسكە – ماڭگىلىك ەل, ۇلى دالا, سارايشىق بويىندا كەپتەلىس ۋاقىتىندا «جاسىل تولقىن» ىسكە قوسىلادى. 246 ۋچاسكەدە قيىلىس الدىندا توقتاۋسىز وڭعا بۇرىلۋعا مۇمكىندىك بار. باس قالانىڭ باستى كوشەلەرىندە جولاقتى تارىلتۋ ەسەبىنەن قوزعالىس جولاعىنىڭ سانى ارتتى. ماسەلەن, سارايشىق كوشەسى 9-عا, تۇران مەن ماڭگىلىك ەل داڭعىلى 7-گە, قابانباي باتىر داڭعىلى 5-كە دەيىن جولاق سانى كوبەيدى. ەلوردانىڭ ورتالىق كوشەلەرىندە جۇك كولىگىنىڭ قوزعالىسىنا شەكتەۋ قويىلدى».
«جاقسى جولدىڭ ۇزىنى جاقسى, جامان جولدىڭ قىسقاسى جاقسى» دەگەندەي, كوشە ۇزىن ءارى ساپالى بولسا, جولاۋشىلارعا ىڭعايلى ءارى قاۋىپسىز بولادى. ەلدەگى ەڭ ۇزىن كوشە جەتىسۋ وبلىسىندا ورنالاسقانى بەلگىلى. دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ اتىمەن اتالاتىن كوشەنىڭ ۇزىندىعى – 32 شاقىرىم. بۇل – تالدىقورعان قالاسىنىڭ ىرگەسىندە ورنالاسقان تەكەلىدە. ءبىر قىزىعى, 35 مىڭعا جۋىق تۇرعىننىڭ ءبارى ءبىر كوشەنىڭ بويىندا تۇرادى. استانادا 30 شاقىرىمعا سوزىلعان كوشە بولماسا دا, سالىستىرمالى تۇردە ۇزىن داڭعىلدار دا, قىسقا كوشەلەر دە كەزدەسەدى. ماسەلەن, قاراوتكەل كوپىرىنەن حالىقارالىق اەروپورتقا دەيىن سوزىلىپ جاتقان قابانباي باتىر داڭعىلىنىڭ ۇزىندىعى – 16 شاقىرىم. بۇل – باس قالاداعى ەڭ ۇزىن كوشە. ال قالانىڭ ەڭ قىسقا كوشەسى – الەكساندر راديششەۆ كوشەسى. جانىبەك تارحان جانە پەتر موروزوۆ كوشەسىن جالعايتىن كوشەنىڭ ۇزىندىعى 101 مەتردى قۇرايدى.
كوشەلەر مەن داڭعىلداردىڭ 92 پايىزدان استامى قازاقستاننىڭ تاريحي تۇلعالار مەن ورىندارىمەن اتالادى, بۇل – ەلىمىزدەگى ەڭ جاقسى كورسەتكىشتىڭ ءبىرى. قازاق حاندىعىن قۇرعان حان-سۇلتاندار مەن ەلدىكتى قورعاعان باتىرلاردى, الاش قايراتكەرلەرى مەن وقۋ-اعارتۋ جانە رۋحانيات سالاسىنىڭ ءىرى وكىلدەرىنىڭ ەسىمىمەن كوشەلەر اتالادى. اتاپ ايتقاندا, كەرەي مەن جانىبەك حاندار, الپامىس باتىر, قوبىلاندى باتىر, بوگەنباي باتىر, اقتامبەردى جانە ۇمبەتەي جىراۋ, اقان سەرى, ءبىرجان سال, سارا اقىن, ءاليحان بوكەيحانوۆ, احمەت بايتۇرسىنۇلى جانە تاعى باسقاسى تابۋعا بولادى. جەر-سۋ, كونە قالانىڭ اتاۋىنا سايكەس كەلەتىن سىعاناق, ساۋران, تۇركىستان, باياناۋىل, بوزارال, جيدەباي كوشەسى بار. ياعني استانا ونوماستيكالىق اتاۋلارى ەلدىڭ ساياسي ورتالىعىن دايەكتەپ تۇر.
قىزىل سۋ دا كوپىرسىز بولمايدى
اتالى ءسوزدىڭ استارى ارىق بولسا دا, ودان ءوتۋ ءۇشىن كوپىر كەرەك دەگەنگە سايادى. ال ەسىل – ارىق ەمەس, ۇلكەن وزەن. وزەننىڭ ارعى بەتىنەن بەرگى جاعىنا قاۋىپسىز ءوتۋ ءۇشىن ءسان-سالتاناتى كەلىسكەن, كەڭ دە ىرگەلى كوپىر كەرەك. ەلوردادا جاياۋ جۇرگىنشىلەر جانە اۆتوكولىك وتكىزەتىن كوپىرلەر كوپ.
جول ۋاقىتىن قىسقارتۋعا كومەكتەسەتىن قۇرىلىمنىڭ ءبىرى – كوپىر دەسەك, ادامزاتتىڭ ويلاپ تاپقان ەڭ ەجەلگى قۇرالى بۇگىندە ەستەتيكالىق سيپاتقا يە بولىپ, ينجەنەرلىك ساۋلەت ونەرىنىڭ نىشانىنا اينالدى. گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن ەڭ ۇزىن كوشە 164 شاقىرىمدى قۇرايدى. 2011 جىلى پايدالانۋعا بەرىلگەن دانيان-كۋنشان كوپىرى پەكين-شانحاي باعىتىنداعى جوعارى جىلدامدىقتى پويىز قوزعالىسىنا قىزمەت ەتەدى. بۇدان بولەك, الەمدە بيىكتىگى مەن ەنى جونىندە جارىساتىن كوپىرلەر بار. استاناداعى كوپىرلەر ەسىل جانە ونىڭ سالالارىنان كولىكتى وتكىزەتىن بولعاندىقتان, ۇزىندىعى, بيىكتىگى, ەنى جاعىنان ماقتانا المايدى. دەگەنمەن وزىندىك ساۋلەت جانە قۇرىلىس يدەياسىمەن ەرەكشەلەنەدى. جالپى ەلوردادا كوپىرلەردىڭ ەكى ءتۇرى بار: ارقاندى جانە ەستاكادالى كوپىرلەر.
ەسىلگە قويىلعان العاشقى كوپىردىڭ ءبىرى – «قاراوتكەل» كوپىرى. اقمولا استانا مارتەبەسىن العاننان كەيىن اۆتوكولىك تاسقىنىن وتكىزۋدە قيىندىق تۋىپ, 2008 جىلى كوپىر قايتا جاڭارتىلدى. قازىر التى جولاققا اينالعان كوپىردىڭ ۇزىندىعى – 180, ەنى – 50, بيىكتىگى – 60 مەتر. بۇل كوپىردەن كۇنىنە شامامەن 30 مىڭعا جۋىق كولىك وتەدى.
استاناداعى ىرگەلى كوپىرگە «ارقار» كوپىرىن جاتقىزۋعا بولادى. 8 جولاقتان جانە ەكى جاقتان جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولىنان تۇراتىن كوپىردىڭ جالپى ۇزىندىعى – 892,1 مەتر. سارايشىق كوشەسىنىڭ سول جانە وڭ جاق بولىگىن جالعايتىن كوپىردىڭ جانىندا اقوردا, جوعارعى سوت, پارلامەنت عيماراتى, پرەزيدەنتتىك جانە ترياتلون پاركى ورنالاسقان. بۇل كوپىردىڭ استىنداعى ارت-كەڭىستىك, ارت-ينستاللياتسيالار, گۇلزار جانە جاياۋ جۇرگىنشى جانە ۆەلوسيپەد جولى, باسكەتبول الاڭى تابۋعا بولادى.
ەلوردانىڭ باستى داڭعىلدارىنىڭ ءبىرى – سارىارقا مەن تۇراندى جالعايتىن «تۇلپار» كوپىرى اۆتوموبيلدەر مەن جاياۋ جۇرگىنشىلەردىڭ ەركىن ءجۇرىپ-تۇرۋىنا ارنالعان. ۇلتتىق ويۋ-ورنەكتەرىمەن بەزەندىرىلگەن, وعان اسىل تاستاردى يميتاتسيالايتىن ءتۇرلى-ءتۇستى شىنى كەسەكتەرى سالىنعان. كوپىردىڭ بۇكىل ۇزىندىعى بويىندا ورنالاسقان جارىق ديودتارى كۇننىڭ ۋاقىتىنا بايلانىستى ءتۇسىن وزگەرتىپ وتىرادى.
اقبۇلاق وزەنى ارقىلى وتەتىن «بەلاسار», ەسىل وزەنىندەگى «مارال», «ارىس» اۆتوجول كوپىرى قالا كوپىرلەرىنە تۇسەتىن كولىكتىك جۇكتەمەنى ازايتتى.
تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنان وتەتىن اۆتوموبيل كوپىرى قازان ايىندا اشىلدى. بۇل كوپىر كولىك قوزعالىسىن ەداۋىر جىلدامداتىپ, تاۋەلسىزدىك داڭعىلى, «نۇرلى جول» تەمىرجول ۆوكزالى اۋماعىن, قوشقارباەۆ داڭعىلى, ناجىمەدەنوۆ كوشەسى, ازىرەت سۇلتان مەشىتى, بايتۇرسىنوۆ, قورداي, ايناكول كوشەلەرى, مومىشۇلى داڭعىلى جانە سول جاعالاۋ اراسىندا قوسىمشا بايلانىستى قامتاماسىز ەتتى. باستىسى, ماڭگىلىك ەل داڭعىلىنداعى كولىك اعىمىن تومەندەۋىنە وڭ اسەر ەتتى. شىنىندا, ماڭگىلىك ەلدەگى كولىك ءنوپىرىن ازايتۋدا بۇل كوپىردىڭ اسەرى بايقالادى.
استانا قالاسىنىڭ اكىمى جەڭىس قاسىمبەك مالىمدەگەندەي, ەسىل وزەنىنىڭ وڭ جانە سول جاعالاۋىنداعى كەنەسارى مەن قورعالجىن كوشەسىن بايلانىستىراتىن جاڭا كوپىر سالىنادى. قازىر جوبالاۋ جۇمىسى جۇرگىزىلۋدە.
جاقسى جول – ەلگە جورا
جىل باسىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ استانا قالاسىن دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندە كەڭەس وتكىزىپ, ەلوردادا جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولىنا ماڭىز بەرۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتكەن ەدى. تاپسىرما ورىندالۋىمەن قۇندى.
اكادەميك ق.ساتباەۆ قالاداعى ۇزىن كوشەنىڭ ءبىرى. وسى كوشەنىڭ قاجىمۇقان مەن پەتروۆ ارالىعىنداعى 3,5 شاقىرىم جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولى جاڭارتىلدى. «اممان» جانە «ابىلاي حان» كوپىرلەرىنىڭ استىندا جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتكەلى سالىندى. ولار اقبۇلاق وزەنىنىڭ بويىنداعى ساياباق كلاستەرىن بىرىكتىرەدى. ورتالىق جاعالاۋداعى تاريحي كوشەلەر جاڭارىپ, «جۋرناليستەر اللەياسى», سالتانات قاقپاسىنىڭ جانىنداعى گۇلزار, ش.ءۋاليحانوۆ كوشەسىندەگى كراۆتسوۆ كوشەسىنەن س.سەيفۋللين كوشەسىنە دەيىنگى جاياۋ جۇرگىنشىلەر كەڭىستىگى جانە تاعى باسقاسى جاندانا ءتۇستى.
– بۇرىن كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ قۇرىلىسى قاراستىرىلعان 9 ورىنعا گۇلزارلار مەن قوعامدىق كەڭىستىكتەر سالىناتىن بولادى. ماسەلەن, ايتماتوۆ-سىعاناق كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى ۋچاسكەدە 12 قاباتتى كوپفۋنكتسيونالدى كەشەننىڭ ورنىنا گۇلزار سالىندى, ر.باعلانوۆا كوشەسى مەن تۇران داڭعىلىنىڭ قيىلىسىندا جەكە قۇرىلىس سالۋشى تۇرعىن ءۇي كەشەنىن سالۋدى جوسپارلاعان. ناتيجەسىندە بۇل ۋچاسكەدە ينۆەستورمەن بىرگە قوعامدىق كەڭىستىك سالىندى. كۇمىسبەكوۆ كوشەسى, 7/1 مەكەنجايىنداعى ەسكى گاراجداردىڭ ورنىنا قالا تۇرعىندارى ءۇشىن ىڭعايلى ءارى قاۋىپسىز ورىن جاسالدى. اۋماعى اباتتاندىرىلىپ, اعاش وتىرعىزىلدى. كوكتوبە, 5 مەكەنجايىندا بوس جەردىڭ ورنىنا سپورت-ويىن ايماعى قۇرىلدى, – دەدى قالا اكىمى ج.قاسىمبەك.
استانا قالاسىنداعى «سەرۋەن», «اتىراۋ كوپىرى» ەسىل وزەنىنەن جاياۋ جۇرگىنشىلەردى قاۋىپسىز وتكىزۋگە ارنالىپ سالىندى. ياعني باس قالادا اۆتوكولىك پەن جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان كوشەلەر مەن كوپىرلەر بار. دەگەنمەن, حالىق سانىنىڭ ارتۋىنا بايلانىستى كوشەلەردى كەڭەيتىپ, جاڭا كوپىرلەر سالۋدى تەزدەتۋ ماڭىزدى. بۇل باعىتتاعى باستامالار بايىپتى اتقارىلا بەرەتىنىنە سەنەمىز.
