استانادا پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر كونستيتۋتسيالىق زاڭدارىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قر كونستيتۋتسيالىق زاڭى ەكىنشى وقىلىمدا قارالىپ, قابىلداندى.
سوت سالاسىنداعى وزگەرىستەر
«كونستيتۋتسيالىق زاڭ جوباسى بويىنشا قۇرىلعان بىرلەسكەن كوميسسيا پارلامەنت پالاتالارىنىڭ تۇراقتى كوميتەتتەرى مەن دەپۋتاتتارىنىڭ ەسكەرتۋلەرى مەن ۇسىنىستارىن قاراپ شىقتى. بىرلەسكەن كوميسسيانىڭ قاراۋىنا جۇزدەن استام تۇزەتۋلەر كەلىپ ءتۇستى. ونىڭ ىشىنەن 60 تۇزەتۋ قابىلداندى. قابىلدانعان ۇسىنىستار مەن ەسكەرتۋلەر مىنا ماسەلەلەرگە قاتىستى. بىرىنشىدەن, دەربەس كاسساتسيالىق سوتتار قۇرۋ بويىنشا. استانا قالاسىندا ءۇش, ياعني قىلمىستىق, ازاماتتىق جانە اكىمشىلىك ىستەر بويىنشا كاسساتسيالىق سوتتار قۇرىلادى. كونستيتۋتسيالىق زاڭ جوباسى اياسىندا كاسساتسيالىق سوتتاردىڭ وكىلەتتىكتەرى, قۇرىلىمى مەن قۇرامى ايقىندالىپ, ولاردىڭ سۋديالارى مەن توراعالارىنا قويىلاتىن تالاپتار بەلگىلەندى. سۋديالار ءۇشىن كەمىندە 18 جىل زاڭگەرلىك ءوتىلى نەمەسە كەمىندە 8 جىل سۋديالىق ءوتىلى, ونىڭ ىشىندە ءۇش جىل وبلىستىق سوتتىڭ سۋدياسى بولىپ جۇمىس ىستەۋى قاجەت بولادى. ال كاسساتسيالىق سوتتىڭ توراعاسى ءۇشىن سۋديا لاۋازىمىندا كەمىندە 10 جىل جۇمىس ءوتىلى, ونىڭ ىشىندە وبلىستىق سوتتىڭ سۋدياسى رەتىندە 5 جىل جۇمىس ءوتىلى تالاپ ەتىلەدى» دەدى وتىرىستا ءماجىلىس دەپۋتاتى سنەجاننا يماشەۆا.
كاسساتسيالىق سوتتاردىڭ قۇرىلۋىنا بايلانىستى سوت قازىلارىنىڭ قۇرامى قايتا قارالىپ, ەندى ول 13 سۋديادان جانە زاڭ سالاسىنداعى قوعامداستىقتىڭ 2 وكىلىنەن تۇرادى. سونىمەن قاتار سوت تورەلىگىنىڭ ساپاسى جونىندەگى كوميسسيانىڭ قۇرامى دا قايتا قارالدى. ەندى ونىڭ قۇرامىنا 9 جۇمىس ىستەپ جۇرگەن سۋديا جانە وتستاۆكاداعى ەكى سۋديا كىرەدى. ۇشىنشىدەن, قر كونستيتۋتسيالىق سوتىنىڭ 2023 جىلعى 6 جەلتوقسانداعى № 36 نورماتيۆتىك قاۋلىسىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا, سوت ىستەرى مەن ماتەريالدارىن قاراۋ كەزىندە زاڭدىلىقتى ورەسكەل بۇزعانى ءۇشىن سۋديانى تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ ماسەلەسى بويىنشا نورمالار قابىلداندى. بۇدان باسقا, «زاڭدىلىقتى ورەسكەل بۇزۋ» دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزى ناقتىلاندى.
سنەجاننا يماشەۆا بىرلەسكەن كوميسسيا باسقا دا كونستيتۋتسيالىق زاڭدارىن وزگەرتۋ تۋرالى ۇسىنىستاردى قاراعانىن ءمالىم ەتتى. «ماسەلەن, «رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ كەيبىر نورمالارى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭىندا بەلگىلەنگەن تالاپتارعا سايكەس كەلتىرىلدى. بۇل نورمالار ساياسي پارتيالار مەن ۇيىمداردىڭ بايقاۋشىلارىنا, سونداي-اق شەتەلدىك جانە وتاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى وكىلدەرىنىڭ رەفەرەندۋم وتكiزۋ كەزiندە قاتىسۋ مۇمكىندىكتەرى مەن ولاردى اككرەديتتەۋ تارتىبىنە قاتىستى. مۇنىمەن قوسا, رەفەرەندۋم كوميسسياسىنىڭ شەشىمدەرى مەن ارەكەتتەرىنە شاعىم جاساۋعا جانە باسقا دا راسىمدىك ماسەلەلەرگە قاتىستى نورمالار قابىلداندى» دەپ ءتۇسىندىردى دەپۋتات.
ۇكىمەت ەسەبىن بەكىتتى
پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا دەپۋتاتتار 2023 جىلعى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋى تۋرالى ۇكىمەت پەن جوعارى اۋديتورلىق پالاتانىڭ ەسەپتەرىن بەكىتتى.
ۇكىمەتتىڭ مالىمەتىنشە, رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت كىرىستەرىنىڭ جىلدىق جوسپارى 99,9 پايىزعا (19 ترلن تەڭگە) ورىندالعان. جىلدىق ينفلياتسيا 2 ەسەگە تومەندەپ, 9,8 پايىزدى قۇرادى. جىل قورىتىندىسى بويىنشا ناقتى ەكونوميكالىق ءوسىم 5,1 پايىز بولعان. بۇل رەتتە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە (1,4 ترلن تەڭگە) جانە ۇلتتىق قورعا (1,6 ترلن تەڭگە) تۇسەتىن سالىقتاردىڭ تاپشىلىعى بايقالىپ وتىر. ۇكىمەتتىڭ قارىزى 2024 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنداعى جاعداي بويىنشا 25 ترلن تەڭگەنى قۇرادى. ونىڭ 72 پايىزى – بيۋدجەت تاپشىلىعىن قارجىلاندىرۋعا پايدالانىلاتىن ىشكى قارىزدار.
2023 جىلعى يگەرىلمەگەن شىعىستار 73 ملرد تەڭگە بولدى. اكىمشىلىك جۇمىستىڭ السىزدىگىمەن جانە ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ كەلىسىلمەگەن ارەكەتتەرىمەن قاتار بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ ءتيىمسىز پايدالانىلۋى 489 ملرد تەڭگەنى قۇراعان. بۇل رەتتە يگەرىلمەگەن جانە پايدالانىلماعان نىسانالى ترانسفەرتتەردى قايتارۋ كولەمى 29 ملرد تەڭگەگە ازايدى. ال كۆازيسەكتور سۋبەكتىلەرىنىڭ قولما-قول اقشاسىن باقىلاۋ شوتتارىندا انىقتالعان بۇزۋشىلىقتار مەن قالدىقتار 2022 جىلمەن سالىستىرعاندا 97 ملرد تەڭگەگە ءوستى.
قارجىنىڭ ءتيىمسىز پايدالانىلۋىنا اسەر ەتەتىن نەگىزگى فاكتورلاردىڭ ءبىرى – جوسپارلاۋ كەزەڭىندە ماقساتتاردىڭ, ينديكاتورلار مەن ناتيجەلىك كورسەتكىشتەردىڭ ناشار ازىرلەنۋى. بارلىق ماكروكورسەتكىشتىڭ 50 پايىزىنىڭ ونىمدىلىك دەرەكتەرى جوق, ويتكەنى ولار ستاتيستيكالىق دەرەكتەرگە نەگىزدەلگەن جانە ەسەپتى كەزەڭنەن الدەقايدا كەش قالىپتاسادى.
2022 جىلى ەسەپ بويىنشا جوعارى اۋديتورلىق پالاتانىڭ بىرقاتار ۇسىنىمى ورىندالماعان ءارى جاڭا بيۋدجەت جانە سالىق كودەكستەرى اياسىندا ازىرلەۋ ساتىسىندا تۇر. بۇل سالىقتىق جەڭىلدىكتەردىڭ تيىمدىلىگىن جۇيەلى باعالاۋعا, ستراتەگيالىق جوسپارلاۋدىڭ بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋدان باسىمدىلىعىن قامتاماسىز ەتۋگە, ديۆيدەندتىك ساياساتتى قايتا قاراۋعا قاتىستى. 2023 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بۇل تىزبە دامۋعا بولىنەتىن شىعىستاردىڭ كولەمىن بەكىتۋ, ەسەپتە بۇكىل مەملەكەتتىك باسقارۋ سەكتورىن, ونىڭ ىشىندە بيۋدجەتتەن تىس قورلاردى قامتۋدى كەڭەيتۋ, قارىزدىڭ تۇراقتىلىعى كورسەتكىشتەرىن كۇشەيتۋ سياقتى ۇسىنىستارمەن تولىقتىرىلدى.
ۇسىنىستاردى ەسكەرەدى
دەپۋتاتتاردىڭ ۇسىنىستارى ۇكىمەتتىڭ جۇمىسىندا ەسكەرىلەدى. بۇل تۋرالى بۇگىن پارلامەنت پالاتالارىنىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا ۇكىمەت باسشىسى ولجاس بەكتەنوۆ ايتتى. «بۇگىن ايتىلعان ۇسىنىستار مەن ەسكەرتۋلەرىڭىزگە, قويعان سۇراقتارىڭىزعا العىسىمدى بىلدىرەمىن. وسىنىڭ بارلىعىن جازىپ الدىم. ايتىلعان ماسەلەلەردىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ الداعى جۇمىسىمىزدا ەسكەرىلەدى. جالپى, پارلامەنتتىڭ دە, ۇكىمەتتىڭ دە مۇددەسى ءبىر, ماقساتى ورتاق – ول حالقىمىزدىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ, مەملەكەتتىگىمىزدى نىعايتۋ, ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە جاعداي جاساۋ. وعان قول جەتكىزۋ ءۇشىن بارشامىز مەملەكەت باسشىسى قويعان اۋقىمدى مىندەتتەردى ورىنداۋىمىز قاجەت. ەگەر پارلامەنت, ۇكىمەت جانە باسقا بيلىك تارماقتارى بىرلەسىپ جۇمىس ىستەسە, ءبىز بارلىق تاپسىرمانى ورىندايمىز دەپ سەنەمىن. قيىندىقتاردىڭ بارىنەن وتەمىز. سوندىقتان ۇكىمەت سىزدەرمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋگە دايىن» دەدى و.بەكتەنوۆ.
