مىنەكي, كوزىمىزدى اشىپ-جۇمعانشا 2024 جىلدىڭ جاڭا پاراعىن اشتىق. جىل سايىن بازالىق كورسەتكىشتەردىڭ وزگەرىپ, الەۋمەتتىك سالادا كوپتەگەن جاڭالىقتىڭ بولاتىنىن جاقسى بىلەمىز. بيىل ەلىمىزدە 1 قاڭتاردان باستاپ نە وزگەرەتىنىنە قىسقاشا شولۋ جاسايىق.
اەك ءوسىپ, تولەمدەر ۇلعايادى
قازاقستاندا 2024 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش (اەك) مولشەرى 7 پايىزعا, ياعني 3450 تەڭگەدەن 3692 تەڭگەگە وسەدى. وسىعان سايكەس, الەۋمەتتىك تولەمدەر مەن بيۋدجەتكە تولەنەتىن سالىق, ايىپپۇل مولشەرى دە ۇلعايادى.
زەينەتاقى 9 پايىزعا ارتادى
«2024-2026 جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى» زاڭعا سايكەس, 2024 جىلى بازالىق زەينەتاقى 7 پايىزعا وسسە, ىنتىماقتى زەينەتاقىعا 9 پايىز قوسىلادى. زاڭعا سايكەس, يندەكساتسيا جوسپارلى ينفلياتسيا دەڭگەيىنەن 2 پايىز ارتىق جاسالادى.
2024 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ بازالىق زەينەتاقىنىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى ەڭ تومەن كۇنكورىس دەڭگەيىنەن 60 پايىزدان 65 پايىزعا دەيىن ۇلعايادى. مەملەكەتتىك بازالىق زەينەتاقىنىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى – 28215 تەڭگە, زەينەتاقىنىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى 57853 تەڭگەنى قۇرايدى.
2024 جىلى قازاقستاندا ورتاشا زەينەتاقى 10 مىڭ تەڭگەگە وسەدى. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى سۆەتلانا جاقىپوۆا مالىمدەگەندەي, وتكەن جىلى ورتاشا زەينەتاقى مولشەرى 120 مىڭ تەڭگە بولسا, بيىل 130 مىڭ تەڭگەگە وسەدى. بۇل بجزق تولەمدەرى قوسىلمايتىن بيۋدجەتتەن تولەنەتىن زەينەتاقىعا قاتىستى. تاعى ءبىر جاڭالىق, ەلىمىزدە كەنشىلەر زەينەتكە 55 جاسىندا شىعا الادى. ول ءۇشىن 2 تالاپ قويىلادى: جاسى 55-تەن اسۋى جانە كەيىنگى 7 جىل مىندەتتى كاسىپتىك زەينەتاقى جارناسىنىڭ بولۋى قاجەت.
بيىلدان باستاپ جۇمىس بەرۋشىنىڭ مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارى ەنگىزىلەدى. جۇمىس بەرۋشىنىڭ مىندەتتى زەينەتاقى جارنالارىن ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن 2024-2028 جىل ارالىعىندا 1,5 پايىزدان 5 پايىزعا دەيىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇمىسشىلاردىڭ پايداسىنا اۋدارۋ باستالادى.
جەتكىلىكتىلىك شەگى وزگەرمەيدى
زەينەتاقى جيناقتارىنىڭ ەڭ تومەنگى جەتكىلىكتىلىك شەگى 2024 جىلى وزگەرمەيدى, ول وتكەن جىلعى دەڭگەيدە ساقتالادى. جەتكىلىكتىلىك شەگى جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي 3 ميلليوننان 10 ميلليون تەڭگەگە دەيىن بولادى. زەينەتاقى جيناعىن جۇمساۋ ءۇشىن شوتتاعى اقشا «جەتكىلىكتىلىك» شەگىنەن اسۋعا ءتيىس. قازاقستاندىقتار زەينەت جيناعىنىڭ ارتىلعان بولىگىن باسپانا الۋعا, يپوتەكانى وتەۋگە جانە ەمدەلۋگە جۇمساي الادى. جەتكىلىكتىلىك شەگى ەرلەر مەن ايەلدەر ءۇشىن بىردەي. بۇل رەتتە زەينەتاقى جيناعىنىڭ ءبىر بولىگىن ءبىر ەمەس, بىرنەشە رەت الۋ قۇقىعى بەرىلەدى.
مەملەكەتتىك جاردەماقىلار وسەدى
1 قاڭتاردان باستاپ بالالارعا بەرىلەتىن مەملەكەتتىك جاردەماقىلار دا وسەدى. 1, 2, 3 بالا تۋعاندا بەرىلەتىن جاردەماقى 131100 تەڭگەدەن 140296 تەڭگەگە دەيىن, ال 4 جانە ودان دا كوپ بالا تۋعاندا بەرىلەتىن جاردەماقى 217350 تەڭگەدەن 232596 تەڭگەگە دەيىن كوبەيەدى. كوپبالالى وتباسىلارعا بەرىلەتىن جاردەماقى 4 بالاسى بار وتباسىلار ءۇشىن 55304 تەڭگەدەن 59183 تەڭگەگە دەيىن, 10 بالاسى بار وتباسىلار ءۇشىن 138000 تەڭگەدەن 147680 تەڭگەگە دەيىن ۇلعايادى.
مۇگەدەكتىگى بار ادامدارعا ارنالعان جاردەماقى مولشەرى: I توپتاعى مۇگەدەكتەرگە – 95496 تەڭگەگە دەيىن; II توپتاعى مۇگەدەكتەرگە – 76397 تەڭگەگە دەيىن; III توپتاعى مۇگەدەكتەرگە 52089 تەڭگەگە دەيىن ارتادى.
1 قاڭتاردان قازاقستاندا ەڭبەك ەتۋ قابىلەتىنەن جانە اسىراۋشىسىنان ايىرىلعاندا تولەنەتىن تولەم مولشەرى 7 پايىزعا وسەدى. ول الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ كورىنان تولەنەدى. بۇل قاراجات ەڭبەككە قابىلەتىن جوعالتقان 87 مىڭعا جۋىق ادامدى جانە اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان 59 مىڭ وتباسىن قامتيدى. وعان قوسىمشا 5 ملرد تەڭگەدەن استام قاراجات جۇمسالادى.
1,8 ميلليون ادامنىڭ ەڭبەكاقىسى كوبەيەدى
پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ «2024-2026 جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى» زاڭعا قول قويعانى ءمالىم. وسى زاڭعا سايكەس, ەلىمىزدەگى ەڭ تومەنگى جالاقى, زەينەتاقى, اەك مولشەرى بەكىتىلدى. 1 قاڭتاردان باستاپ قازاقستانداعى ەڭ تومەنگى جالاقى 85 مىڭ تەڭگە بولدى. بۇل وزگەرىس 1 ميلليون 800 مىڭ ادامنىڭ, سونىڭ ىشىندە بيۋدجەت سالاسىندا ەڭبەك ەتەتىن 350 مىڭ ادامنىڭ الەۋمەتتىك احۋالىن جاقسارتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى. پرەزيدەنت ەڭبەكاقىنىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى سوڭعى 3 جىلدا 2 ەسە وسكەنىن مالىمدەدى. بۇدان بولەك, بازالىق الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ مولشەرىن ەسەپتەۋگە ارنالعان ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيى 2024 جىلى 43407 تەڭگە بولىپ بەكىتىلدى.
كىمنىڭ جالاقىسى كوتەرىلەدى؟
2024 جىلى بالاباقشا تاربيەشىلەرىنىڭ جالاقىسىن 30 پايىزعا كوتەرۋ كوزدەلگەن. وسى ماقساتقا بيۋدجەتتەن 96 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. سونداي-اق بيىل عىلىم سالاسىن قارجىلاندىرۋعا 242 ميلليارد تەڭگە جۇمسالادى. بۇل – 616 جەتەكشى عالىمنىڭ جالاقىسى ارتادى دەگەن ءسوز.
جاڭا جىلدان باستاپ شاكىرتاقى مولشەرى دە وسەدى. عىلىم جانە جوعارى ءبىلىم مينيسترلىگى حابارلاعانداي, بيىل باكالاۆرياتتا وقيتىن ستۋدەنتتەردىڭ شاكىرتاقىسى – 47135 تەڭگە (پەداگوگيكالىق باعىتتا – 75600 تەڭگە); ماگيستراتۋرا – 107061 تەڭگە; دوكتورانتۋرا 240000 تەڭگە بولادى.
بيىل باق وكىلدەرىنىڭ دە جالاقىسى 30 پايىزعا كوبەيەدى. بۇل ءۇردىس 2025 جىلعا دەيىن جالعاسادى. 1 قاڭتاردان باستاپ سۋ سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى 25 پايىزعا ارتادى.
ءمامس-كە اۋدارىلاتىن سوما ءوستى
2024 جىلى 1 قاڭتاردان باستاپ ءمامس-كە اۋدارىلاتىن ەڭ جوعارى سوما ءوستى. ونىڭ دەڭگەيى – 850 مىڭ تەڭگە. جاڭا تاسىلمەن ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعان ازاماتتارعا دا اقى تولەۋگە تۋرا كەلەدى. 2024 جىلدان باستاپ ولار ماسەلەنى تەك بىرىڭعاي جيىنتىق تولەمدى (بجت) تولەۋ ارقىلى شەشە المايدى, ءوزىن-ءوزى جۇمىسپەن قامتىعاندار باسقا نۇسقالاردى تاڭداۋعا ءماجبۇر.
جۇمىس بەرۋشىلەر جالاقى مولشەرىنىڭ 3 پايىزىن تولەيدى, بىراق ول سوما 25500 تەڭگەدەن اسپاۋى كەرەك. قىزمەتكەرلەر/فريلانسەرلەر ءوز تابىسىنىڭ 2 پايىزىن قوسادى, بىراق ول سوما 17 مىڭ تەڭگەدەن اسپايدى. جەكە كاسىپكەرلەر مەن جەكە پراكتيكامەن اينالىساتىن تۇلعالار ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ (ەتج) 1,4 ەسەلەنگەن مولشەرىنىڭ 5 پايىزىن نەمەسە 5950 تەڭگە تولەيدى. دەربەس تولەۋشىلەر ەتج-نىڭ 5 پايىزىن نەمەسە 4250 تەڭگەسىن اۋدارادى. مەملەكەت جەڭىلدىككە يە ازاماتتاردىڭ 15 ساناتى ءۇشىن تولەۋدى جالعاستىرادى. وسى تىزىمدەگى ءبىر ازامات ءۇشىن 5852,63 تەڭگە تولەنەدى.
ۇلتتىق قوردان اقشا اۋدارىلادى
1 قاڭتاردان باستاپ «ۇلتتىق قور – بالالارعا» جوباسى ىسكە قوسىلادى. ۇلتتىق قوردىڭ جىلدىق تابىسىنىڭ 50 پايىزى ارنايى شوتقا جىبەرىلەدى. بۇل شوتتاعى اقشانى بالالار تەك كامەلەت جاسىنا تولعاندا عانا الا الادى. اقشانى الۋ ءۇشىن اتا-انالارعا شوت اشۋدىڭ قاجەتى جوق. بالالار 18 جاسقا تولعانعا دەيىن ينۆەستيتسيالىق كىرىس مەرزىمىنەن بۇرىن الۋ قۇقىعىنسىز ەسەپتەلەدى. بالا 18 جاسقا تولعاندا بجزق-دا وعان ارنالعان نىسانالى جيناقتاۋ شوتتارى اشىلادى. بۇل شوتتان اقشانى تۇرعىن ۇيگە جانە ءبىلىم الۋعا پايدالانۋعا بولادى. اتا-انالار بالاسىنىڭ شوتىنا تۇسەتىن قارجىنى بجزق نەمەسە ەGov ارقىلى تەكسەرىپ وتىرادى. الدىن الا بولجام بويىنشا 2024 جىلى 18 جاسقا تولاتىن ازاماتتار ءبىر جىل ءۇشىن 160-170 اقش دوللارىن الادى. ال بيىل دۇنيەگە كەلگەن بالالار 18 جاسقا تولعاندا 3,5 مىڭ اقش دوللارىن الۋى مۇمكىن.
بالالاردىڭ تولقۇجاتى ارزاندايدى
حالىقتىڭ كوشى-قون سالاسىنداعى زاڭنامانى جەتىلدىرۋگە بايلانىستى قابىلدانعان نورمالار نەگىزىندە بيىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ەلىمىزدە بالالاردىڭ تولقۇجاتى ەكى ەسە ارزاندايدى. ءىىم-ءنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى تاراتقان مالىمەتكە سۇيەنسەك, قابىلدانعان نورمالار كامەلەتكە تولماعان بالالارعا بەرىلەتىن تولقۇجات ءۇشىن مەملەكەتتىك باج سالىعىن 8 اەك-تەن 4 اەك-كە دەيىن تومەندەتۋدى, تولقۇجاتتى بەرۋ ءۇشىن ونىڭ بەتتەرىنىڭ سانىنا قاراي, ياعني مەملەكەتتىك باج مولشەرلەمەسىن ەنگىزۋدى كوزدەيدى. 16 جاسقا دەيىنگى بالالارعا – 4 اەك مولشەرىندە, 36 بەتتەن تۇراتىن تولقۇجاتتارعا – 8 اەك مولشەرىندە, 48 بەتتىك تولقۇجاتتارعا 12 اەك مولشەرىندە باج تولەنەدى.
بىرىڭعاي كەزەك بازاسى قۇرىلادى
قازاقستاندا بالاباقشاعا كەزەككە تۇرۋدىڭ بىرىڭعاي بازاسى قۇرىلادى. اتا-انالار ەGov پورتالى نەمەسە ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ ءموبيلدى قوسىمشالارى ارقىلى بالانى كەزەككە قويۋ ءۇشىن بىردەن 4 بالاباقشاعا دەيىن تاڭداپ, كەيىنىرەك ونلاين فورماتتا بەرگەن ءوتىنىشىنىڭ ورىندالۋىن باقىلاي الادى. بالاباقشالاردىڭ بىرىنەن ورىن تابىلعان جاعدايدا, اتا-انالارعا دەرەۋ حابارلاما جىبەرىلەدى.
كۋالىك پەن تولقۇجات قىمباتتايدى
1 قاڭتاردان باستاپ ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتىڭ 3692 تەڭگەگە وسۋىنە بايلانىستى قۇجات العان كەزدە تولەنەتىن مەملەكەتتىك باج مولشەرى دە ارتادى. قازاقستاندىقتار جەكە كۋالىكتى 738 تەڭگەگە (0,2 اەك), 36 بەتتەن تۇراتىن ستاندارتتى تولقۇجاتتى 29536 تەڭگەگە (8 اەك) جاساتادى. ال 48 بەتتىك تولقۇجات ءۇشىن مەملەكەتتىك باج مولشەرى – 44304 تەڭگە (12 اەك). سونداي-اق ازاماتتار نەكە قيۋ تۋرالى كۋالىككە – 3692 تەڭگە (1 اەك) جانە قايتا الۋعا – 1846 تەڭگە (0,5 اەك), جۇرگىزۋشى كۋالىگىنە – 4615 تەڭگە (1,25 اەك) جانە اجىراسۋ تۋرالى ءوتىنىش بەرۋ ءۇشىن 7384 تەڭگە (2 اەك) تولەيدى. ال تۋ تۋرالى كۋالىك تەگىن بەرىلەدى. بىراق بۇل قۇجاتتى الۋعا قايتا ءوتىنىش بەرگەن جاعدايدا 1846 تەڭگە (0,5 اەك) تولەۋ كەرەك.
بىرىڭعاي جيىنتىق تولەم جويىلادى
1 قاڭتاردان باستاپ ەلىمىزدە بىرىڭعاي جيىنتىق تولەم (بجت) جويىلادى. ول جىلدىق تابىسى 4,1 ميلليون تەڭگەدەن اسپايتىن ازاماتتار ءۇشىن ەنگىزىلدى. بىرىڭعاي جيىنتىق تولەم 2019 جىلدان 2023 جىلعا دەيىن, ياعني ۋاقىتشا قابىلدانعان ەدى. بىرىڭعاي الەۋمەتتىك تولەم تولەيتىن ازاماتتار 2024 جىلدان باستاپ جەكە كاسىپكەر بولىپ, ءتيىستى سالىق ءتارتىبىن تاڭداۋى قاجەت.
ساۋساق ءىزىن ەرىكتى تۇردە تاپسىرادى
2024 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ جەكە باستى كۋالاندىراتىن قۇجات بەرۋ كەزىندە ەرىكتى داكتيلوسكوپيالىق تىركەۋ قولدانىلادى. دەرەكتەر قورىنا ساۋساق ءىزى داكتوسكانەرلەر ارقىلى ەنگىزىلەدى. ءار ازامات حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا تاعى ءبىر ءوتىنىم جاساعاندا ونىڭ كىم ەكەنى ساۋساق ءىزى ارقىلى انىقتالادى. بۇل جوبا ازاماتتارعا ۋاقىت ۇنەمدەپ, قۇجاتىن ءوز بەتىنشە راسىمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ەڭ باستى ەرەكشەلىگى – سۋرەتكە تۇسىرگەن كەزدە ادامنىڭ بەت-بەينەسى تانىلادى. جوبانى ازىرلەۋشىلەر بۇل زاڭ نەگىزىندە الاياقتاردىڭ زاڭسىز ارەكەتىنە توسقاۋىل قويىلادى دەپ وتىر. ياعني داكتيلوسكوپيالىق تىركەۋ ارقىلى زاڭسىز قۇجات راسىمدەۋ فاكتىلەرى جويىلادى.
دەكلاراتسيا تاپسىرماسا نە بولادى؟
2024 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا جالپىعا بىردەي دەكلاراتسيالاۋ ناۋقانىنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى باستالادى. ەلىمىزدە مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەن ولارعا تەڭەستىرىلگەن تۇلعالار, كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور قىزمەتكەرلەرى مەن ولاردىڭ جۇبايىنا قاتىستى جالپى دەكلاراتسيالاۋدىڭ ەكى كەزەڭى ءوتتى. بۇل ءىس-شاراعا بارلىعى 2,6 ميلليون ادام قامتىلعان. دەكلاراتسيادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتارى ناقتى مىناداي مالىمەتتەردى ۇسىنۋعا ءتيىس:
- باعالى قاعازدار;
- تسيفرلى اكتيۆتەر;
- ۇلەستىك قاتىسۋ شارتتارى;
- 10 مىڭ اەك نەمەسە 34,5 ملن تەڭگە شەگىندەگى قولما-قول اقشا;
- شەتەلدەگى جىلجىمايتىن مۇلىك;
- اۆتوكولىك قۇرالدارى.
ەگەر دە دەكلاراتسيا تاپسىرماسا, اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستىڭ 272-بابىنىڭ 1-تارماعىنا سايكەس, سالىق ورگانى العاش رەت ەسكەرتۋمەن شەكتەلەدى. سونداي-اق ەگەر ادام دەكلاراتسيادا تولىق ەمەس نەمەسە ناقتى ەمەس مالىمەتتەر بەرگەن جاعدايدا دا ءبىرىنشى رەت ەسكەرتۋ جاسالادى. ال ەندى ءتىپتى ەلەمەيتىن بولسا, وندا ايىپپۇل سالىنادى. ناقتىراق ايتساق, ەسەپتى ۋاقىتىلى وتكىزبەگەن جاعداي قايتالانسا, وندا 15 اەك مولشەرىندە ايىپپۇل تولەيدى. قاتە تاپسىرعان جاعداي قايتالانسا, وندا 3 اەك مولشەرىندە ايىپپۇل سالىنادى.
بەلگى جاپسىرۋ مىندەتتەلەدى
گازبەن جۇرەتىن كولىكتەر جيەگى قارا ءتۇستى جانە «GAS» دەگەن جازۋى بار سارى تەڭبۇيىرلى ءۇشبۇرىش جاپسىرۋعا مىندەتتەلەدى. مۇنداي بەلگىسى جوق اۆتوكولىك جۇرگىزۋشىلەرىنە 3 اەك نەمەسە 11076 تەڭگە مولشەرىندە ايىپپۇل سالىنادى. ەلىمىزدە گازبەن جۇرەتىن 380 مىڭنان استام اۆتوكولىك تىركەلگەن.
