جولاۋشىلار تاسىمالى قىزمەتىن جەتىلدىرۋ – وزەكتىلىگىن ەشقاشان جوعالتپاي كەلە جاتقان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. استانا سەكىلدى مەگاپوليستە قىم-قۋىت قايناپ جاتقان قالا ءومىرى تۇرلەنە ءتۇسىپ, قالالىقتار سانى جىل سايىن ءوسىپ جاتقانىن ەسكەرسەك, قوعامدىق تاسىمالداۋ ىسىنە وزگەرىستەر ەنۋ كەرەگى ءسوزسىز. ال باس قالادا جولاۋشىلار تاسىمالى سەرۆيسى قانشالىقتى جاقسارىپ كەلەدى؟ ەلوردادا قاتىنايتىن قوعامدىق كولىك سانى جولاۋشىلار نوپىرىنە تولىق جاۋاپ بەرە الا ما؟
جاڭا اۆتوبۋستارمەن تولىقتى
جولاۋشىلار تاسىمالى قىزمەتىن وڭتايلاندىرىپ, جەتىلدىرۋ جانە جاقسارتۋ ىسىمەن استانا قالاسى كولىك جانە جول-كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ باسقارماسىنا قاراستى «City Transportation Systems» جشس اينالىسادى. مەكەمە تاسىمالداۋ قىزمەتىنىڭ بارلىق اۋداندارعا قاتىناۋىنا, باعىتتاردىڭ ۇتىمدى ۇيىمداستىرىلۋىنا ءمان بەرىپ, اۆتوبۋس قوزعالىسىنىڭ ءبىرىن-ءبىرى قايتالاماۋىن قاداعالايدى. باعىتتاردىڭ ءتۇزۋ, دىتتەگەن جەرگە تەز جەتكىزەتىندەي قىسقا بولۋى كوزدەلەدى. سونىمەن قاتار تۇرعىن الاپتارى مەن الەۋمەتتىك نىسانداردىڭ ءبارىنىڭ كولىك قاتىناسىمەن بايلانىسىپ جاتۋى ەسكەرىلەدى. كولىك اعىسىن رەتتەۋ, جولاۋشىلار اعىنىن, قوزعالىس كەستەلەرىن ءتيىمدى قۇرۋ ءۇشىن حالىقتىڭ تالاپ-تىلەكتەرىن زەردەلەۋمەن بىرگە ارنايى كۇردەلى مامانداندىرىلعان باعدارلامالار قولدانىلادى. ەلوردادا قوعامدىق كولىك تاسىمالىمەن اينالىساتىن 6 اۆتوبۋس پاركى بار, ونداعى اۆتوبۋستىڭ جالپى سانى – 1469. جولعا كۇنىنە 1000-نان اسا اۆتوبۋس شىعادى.
جالپى قالاداعى قوعامدىق كولىك 2015 جىلدان بەرى Iveco Citelis, Iveco Urbanway, Iveco Crossway ماركالارىنا جاڭارتىلعان. ولار ەۆرو-5, 6 ستاندارتىنا ساي كەلەدى. 2020 جىلدان ەكولوگياعا زيانسىز Yutong ماركالى ەلەكتروبۋستار الىندى. جەكە اۆتوبۋس پاركتەرىمەن 2022-2024 جىلدارى Higer, GOLDEN DRAGON ماركالى اۆتوبۋستارى الىندى.
– بۇگىنگى تاڭدا اۆتوبۋستاردى ساتىپ الۋ قاجەتتىلىگى ءالى دە بار, ويتكەنى جىل سايىن حالىق سانى 40-50 مىڭ تۇرعىنعا كوبەيەدى, سونىمەن قاتار جىلدا قۇرىلىس جۇرگىزىلىپ, قوعامدىق كولىكپەن قىزمەت كورسەتۋ قاجەت جاڭا عيماراتتار پايدالانۋعا بەرىلەدى. بۇل قولدانىستاعى مارشرۋتتاردى ۇزارتۋ جانە جاڭا مارشرۋتتاردى ىسكە قوسۋ قاجەتتىلىگىن تۋدىرادى, ال مارشرۋتتى ۇزارتۋ كەزىندە اۆتوبۋستاردىڭ ءجۇرۋ ارالىعى ارتادى جانە بۇعان جول بەرمەۋ ماقساتىندا اۆتوبۋستاردى قوسۋ قاجەت. وسى فاكتورلاردىڭ بارلىعى قوعامدىق كولىك تاپشىلىعىن قالىپتاستىرادى. تيىسىنشە, تاپشىلىق ۇنەمى وزگەرىپ وتىرادى. سول سەبەپتى جەلىگە تاعى 300 اۆتوبۋس شىعارۋ جوسپارلانىپ وتىر, – دەدى «City Transportation Systems» جشس ءباسپاسوز حاتشىسى وكسانا اۋباكىروۆا.
جۇرگىزۋشى نەگە تاپشى؟
قالانىڭ جولاۋشىلار تاسىمالداۋ ىسىندە وڭتايلى شەشىمىن تاپپاي كەلە جاتقان ماسەلەنىڭ ءبىرى – جۇرت جاپپاي جۇمىسقا بارىپ كەلەتىن تاڭەرتەڭگى-كەشكى قاربالاس ۋاقىتتاردا قوعامدىق كولىكتەردىڭ شامادان تىس تولىپ كەتۋى. مۇنداي كەزدەرى باعىتتارعا قوسىمشا كولىكتەر جىبەرىپ, تىعىرىقتان شىعۋعا بولار ەدى. بىراق اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى سالدارىنان ولاي جاساۋ مۇمكىن بولماي وتىر. بۇل تۋرالى بيىل قالا اكىمى سارىارقا اۋدانىندا وتكەن جيىن بارىسىندا ايتقان ەدى.
«14 جىل بۇرىن جۇرگىزۋشىلەردىڭ جالاقىسى قانشا بولعانىن بىلەسىز بە؟ قازىر ولاردىڭ جالاقىسى – 500-600 مىڭ تەڭگە. قالادا جۇرگىزۋشىلەر جەتىسپەي جاتىر. وسى جالاقىعا كاسىبي جۇرگىزۋشىلەردى تولىق كولەمدە جۇمىسقا الا الماي وتىرمىز» دەدى ج.قاسىمبەك.
ال قوعامدىق كولىك تىزگىنىن 10 جىلدان اسا باسقارىپ كەلە جاتقان ەلوردانىڭ №1 اۆتوبۋس پاركىنىڭ جۇرگىزۋشىسى ديدار مولداباەۆ بيىل جۇرگىزۋشىلەردىڭ جالاقىسى الدەقايدا ارتقانىن ايتادى.
– كەز كەلگەن ادام قوعامدىق كولىكتىڭ جۇرگىزۋشىسى بولا المايدى. ولارعا قويىلاتىن ناقتى بىلىكتىلىك تالاپتارى بار. ۇمىتكەرلەر وسى تالاپتارعا ساي بولعاندا عانا جۇمىسقا قابىلدانىپ, تاجىريبەسىنە قاراي تيىسىنشە جالاقىسىن الادى. ونىڭ ۇستىنە جاردەماقى دا بەرىلەدى. دەسە دە, بۇل سالاعا جاستاردىڭ وتە سيرەك كەلەتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك, – دەدى استانالىق جۇرگىزۋشى.
جولاقىسىن تولەۋدىڭ جاڭا جۇيەسى
استانا قالاسىنداعى وففلاين فورماتىنداعى جولاقىسىن تولەۋ جۇيەسى ەسكىرگەنىن ەسكەرە كەلە, «City Transportation Systems» جشس بىلتىردان باستاپ جاڭا تولەم جۇيەسى ەنگىزۋدە. وففلاين فورماتىندا الدىمەن قولما-قول تولەپ, كەيىن SMS, QR-كود ارقىلى تولەۋگە اۋىستى. كولىك كارتاسىن تولىقتىرساڭىز, ءبىر تاۋلىك كۇتۋ كەرەك بولعان. قازىر سالىنعان اقشا بىردەن كولىك كارتاسىنا تۇسەدى, تولەم تۇرلەرى دە كوبەيتىلدى. بانك كارتاسىمەن, تەلەفونىڭىزبەن بولسىن تولەي بەرەسىز, ياعني استانا قالاسىنىڭ قوعامدىق كولىگىندەگى جولاقىسىن «Avtobys» قوسىمشاسىنىڭ Bluetooth ارناسى, اۆتوبۋستىڭ بورتتىق ءنومىرى, QR-كود, كولىك جانە بانك كارتالارى, سونداي-اق NFC, Apple Pay, Samsung Pay ارقىلى تولەۋگە بولادى.
قازىرگى ۋاقىتتا «Yu Station» تەرمينالدارىنان «كولىك ءاميانىنىڭ» تەڭگەرىمىن لەزدە ونلاين تولتىرۋ, سونداي-اق «كولىك ءاميانىنىڭ» بالانسىن تولتىرۋ جانە جول ءجۇرۋ اقىسىن تولەۋگە تاريفتەردى ساتىپ الۋ فۋنكتسيالارى جۇزەگە اسىرىلدى. اتالمىش تولەم جۇيەسى Kaspi.kz جانە Homebank بانك قوسىمشالارى ارقىلى جۇزەگە اسادى. كولىك كارتالارىن لەزدە تولىقتىرۋ ءۇشىن قالادا 30 «يۋ ستانتسيا» تەرمينالدارى قوسىلدى. جولاۋشىلاردىڭ ىڭعايلىعى ءۇشىن ولاردىڭ سانى ءالى دە كوبەيتىلەدى.
جولاقىسىنا كەلەر بولساق, 2014 جىلدان بەرى استانادا قوعامدىق كولىكپەن ءجۇرۋ قۇنى – 90 تەڭگە. مامىردا ەلوردا اكىمى جەڭىس قاسىمبەك الماتى اۋدانى تۇرعىندارىمەن كەزدەسۋ بارىسىندا جاقىندا جولاقىسى قىمباتتايتىنىن جەتكىزگەن ەدى. وعان سەبەپ – جولاۋشىلار تاسىمالىنان پايدا تۇسپەيتىنى جانە شىعىننىڭ كوپتىگى.
«جولاقىسىنىڭ ءتاريفى 90 تەڭگە بولىپ, ون جىل بۇرىن قابىلداندى. وزدەرىڭىزگە بەلگىلى, وسى ۋاقىت ىشىندە بەنزيننىڭ, گازدىڭ, ديزەلدىڭ, جالپى جانارمايدىڭ باعاسى وسكەن. ون جىل بۇرىن بۇل كورسەتكىش بۇدان 2-3 ەسە تومەن بولعان. ناقتى ايتقاندا, ءبىر جولاۋشىنى تاسىمالداۋ ءۇشىن اۆتوبۋس پاركتەرى 300 تەڭگەدەن باستاپ 500 تەڭگەگە دەيىن جۇمسايدى. اراسىندا 300-400 تەڭگەنى جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن سۋبسيديا رەتىندە بەرىپ وتىرمىز. كومپانيا ءبىر ادامدى تاسىمالداۋ ءۇشىن 300-400 تەڭگە جۇمساپ وتىر. راسىندا بيلەتتىڭ قۇنى وسىنداي. جولاۋشى تاسىمالداۋ قۇنى 3 ەسە تومەن. بىراق ونى 110 تەڭگەگە كوتەرۋدى سۇراپ وتىرمىز» دەدى قالا اكىمى.
جولاۋشىلار قاۋىپسىزدىگى – باستى نازاردا
قوعامدىق كولىكتىڭ قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىن ارتتىرۋ جانە جولاۋشىلار قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا «استانا قالاسىنىڭ قوعامدىق كولىكتەرىن بەينەباقىلاۋ جانە تالداۋ جۇيەسى» جوباسى ىسكە قوسىلدى. جوبانىڭ قاناتقاقتى كەزەڭى اياسىندا قالالىق باعىتتاعى اۆتوبۋستاردىڭ بىرىنە زاماناۋي بەينەباقىلاۋ جۇيەلەرى ورناتىلىپ ۇلگەردى. جوبا جولاۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە, جولاۋشىلار تاسىمالىنىڭ تاريفتەرىنە مونيتورينگ جۇرگىزۋ ارقىلى قوعامدىق كولىك قىزمەتىنىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋعا, كەيىننەن تالداۋ ءۇشىن دەرەكتەر جيناۋعا جانە تاسىمالداۋ ساپاسى مەن قوعامدىق كولىككە دەگەن سەنىمدى ارتتىرۋعا باعىتتالعان.
قوعامدىق كولىكتەگى ءورت قاۋىپسىزدىگى – ەرەكشە نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەتىن ماڭىزدى تاقىرىپ. كەيبىر اسپەكتىلەردى قاراستىرساق:
– اۆتوبۋستىڭ كونسترۋكتسياسى: اۆتوبۋستىڭ كونسترۋكتسياسىنا قويىلاتىن تالاپتارعا سايكەس ونىڭ ساناتى مەن جولاۋشىلار سىيىمدىلىعىنا بايلانىستى ەسىكتەردىڭ, ليۋكتەردىڭ, جولاۋشىلار ورىندىقتارىنىڭ جانە ءوتۋ جولدارىنىڭ سانى, ولشەمدەرى مەن ديزاينى ستاندارتتالعان. بۇل جولاۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتەدى.
– ءورت قاۋپى: بارلىق تالاپتارعا قاراماستان, اۆتوبۋستار جوعارى ءورت قاۋپىمەن سيپاتتالادى. اۆتوبۋس سالونىندا جانعىش سۇيىقتىقتاردىڭ, جانار-جاعارمايى بار قۇبىرلاردىڭ بولۋى, سونداي-اق ارلەۋ ماتەريالدارىنىڭ جوعارى ءتۇتىن شىعارۋ قابىلەتى ءورتتىڭ پايدا بولۋ جانە تەز تارالۋ ىقتيمالدىعىن تۋدىرادى. اۆتوبۋستاردا 2 ءورت سوندىرگىش بار, ولاردىڭ بىرەۋى – جۇرگىزۋشى سالونىندا, ەكىنشىسى – جولاۋشىلار سالونىندا. سونداي-اق اۆتوبۋستىڭ سالونىندا ورناتىلعان «اۆاريالىق بالعا» – جولاۋشىلاردى تاسىمالداۋعا قاجەتتى اۆتوبۋس جابدىعى. ول توتەنشە جاعدايلاردا اينەكتى سىندىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. ماسەلەن, قالالىق №4 اۆتوبۋس پاركى ەكسپەريمەنتالدى تۇردە بىرنەشە اۆتوبۋسقا پايدا بولعان ءتىلسىز جاۋدى اۆتوماتتى تۇردە سوندىرەتىن ۇنتاقتى ءورت سوندىرگىشتەر ورناتتى.
ەسىڭىزدە بولسىن!
ءورت انىقتالسا, دەرەۋ ونى ءسوندىرۋ جانە اۆتوبۋستان ادامداردى ەۆاكۋاتسيالاۋ شارالارىن قولدانۋ قاجەت. دۇربەلەڭگە تۇسپەڭىز جانە جۇرگىزۋشى نۇسقاۋلارىن مۇقيات ورىنداڭىز. سونداي-اق استانادا كولىك ماماندارىنىڭ بىلىكتىلىگىن جوعارلاتۋ ورتالىعى بار. جۇرگىزۋشىلەر ەمتيحان تاپسىرىپ, ءتۇرلى پسيحولوگيالىق كۋرستاردان وتەدى. ءورت قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى دا ساباقتار بولادى, سونىڭ ىشىندە زارداپ شەككەن جولاۋشىلارعا العاشقى كومەك كورسەتۋ كۋرسىنان وتەدى. قالالىق كولىكتىك باقىلاۋ دەپارتامەنتى دە جولاقىسىن تولەمەگەن ادامداردى انىقتاۋمەن قاتار, اۋا باپتاعىشتاردىڭ جۇمىسىن تەكسەرەدى, اۆتوبۋس پاركىنەن شىعاردا, اۆتوبۋستىڭ جارامدىلىعىن تاعى ءبىر قاداعالايدى.
