ەلىمىزدەگى قالالاردا قوقىس ماسەلەسى قوردالانعان, كۇردەلى, وزەكتى كۇيىندە قالىپ وتىر. قوقىس قالدىقتارىن سۇرىپتاۋ, قايتا وڭدەلگەن ونىمدەردى پايدالانۋدى ارتتىرۋ قورشاعان ورتا ءۇشىن دە, ادامزات ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى.
ماسەلە قالاي شەشىلەدى؟
قاتتى تۇرمىس قالدىقتارى (قتق) جايى عاسىرىمىزدىڭ ەڭ وزەكتى پروبلەماسى رەتىندە ادامزاتتى الاڭداتىپ وتىر. شەتەلدە دە بۇل پروبلەما ماڭىزىن جويعان جوق. الەمدە جىل سايىن 2 ملرد توننا قاتتى تۇرمىس قالدىعى شىعارىلادى. بۇل – قوقىس مادەنيەتىنىڭ دۇنيە جۇزىندە ءبىر ىزگە قويىلماعانىنىڭ كورىنىسى. ساراپشىلار ءتىپتى 30 جىلعا جۋىق ۋاقىتتا قوقىس كولەمى 70 پايىزعا ءوسىپ, 3,4 ملرد تونناعا جەتەدى دەگەن پىكىر ايتىپ ءجۇر. سوندىقتان ەۋروپالىق كوميسسيا قايتا وڭدەلگەن ونىمدەردى پايدالانۋدى ارتتىرۋ بويىنشا ۇسىنىستار جاريالاۋدى جوسپارلاپ وتىر. ويتكەنى پلاستيكتىڭ شامامەن 40 جانە قاعازدىڭ 50 پايىزى قاپتاما ءۇشىن پايدالانىلادى ەكەن. ال بۇل قاتتى تۇرمىس قالدىقتارىنىڭ 36 پايىزىن قۇرايدى. ەگەر ەۋروپارلامەنت پەن ەۋروپالىق كەڭەستىڭ, ەو-نىڭ 27 ۇكىمەتىنەن تۇراتىن توپ ماقۇلداسا, 2025 جىلعا قاراي قوقىستى شامامەن 65 جانە 2030 جىلعا قاراي 70 پايىزعا ازايتۋ كوزدەلىپ وتىر.
ەلىمىزدە قوقىستىڭ مولشەرى 160 ملن توننادان استى. جىلىنا شامامەن 4,5 ملن توننا تۇرمىس قالدىعى جينالادى دەسەك, مۇنىڭ تەك 15 پايىزى عانا وڭدەلەدى. بۇل دا كوڭىل كونشىتپەيدى. كەيبىر ايماقتاردا ءتىپتى قايتا وڭدەۋ زاۋىتى جەتىسپەيتىن كورىنەدى. ماسەلەن, اقمولا, جامبىل, اقتوبە وڭىرىندە قالدىق بولەك جينالىپ, سۇرىپتالادى. ودان ءارى وڭدەۋ ءۇشىن كورشى وبلىستارعا جونەلتىلەدى. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك, ەل بويىنشا 207 قالا مەن اۋداندا, 138 ەلدى مەكەننىڭ 96-سىندا عانا قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ ەنگىزىلگەن. ياعني رەسپۋبليكا اۋماعىندا قوقىستى سۇرىپتاۋ مۇمكىن بولعانمەن, تۇرمىس قالدىقتارىن وڭدەۋ ۇلكەن پروبلەماعا اينالعان.
استانا قوقىسسىز قالا بولا ما؟
بىزدە قوقىس پەن قالدىق ماسەلەسى قالاي شەشىلگەن دەيسىز عوي, ءۇيدىڭ سىرتىنداعى قوقىس جاشىگىنە تاماق قالدىقتارىمەن قوسا تەمىردى دە, تەرسەكتى دە, تاستى دا, پايداسىز بولىپ قالعان ەسكى جيھازدى دا تاستاي بەرەدى. بۇل جايدىڭ اسقىنىپ كەتكەنى سونشا, ۇكىمەت ارنايى زاڭ قابىلداۋعا ءماجبۇر بولدى. ەندىگى جەردە قازاقستاندىقتارعا ءۇيىنىڭ جانىنداعى قوقىس جاشىگىنە جارامسىز جيھازدى, سانتەحنيكا زاتتارىن نەمەسە قۇرىلىستان قالعان قوقىستى تاستاۋعا تىيىم سالىندى.
اكىمشىلىك كودەكستىڭ 505-بابى بويىنشا جەكە تۇلعالارعا 20 اەك (73840 تەڭگە), شاعىن كاسىپكەرلىك پەن كوممەرتسيالىق ۇيىمدارعا 30 اەك (110760 تەڭگە), ال ورتا كاسىپكەرلىككە 40 اەك (147680 تەڭگە), ءىرى كاسىپكەرلىككە 100 اەك (369200 تەڭگە) كولەمىندە ايىپپۇل قاراستىرىلعان.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ يندۋستريا جانە ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگى قولدانىستاعى زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزىپ, «كونتەينەر الاڭىنا جانە وعان ىرگەلەس اۋماققا قۇرىلىس قالدىقتارى مەن ءىرى كولەمدەگى قالدىقتاردى تاستاۋعا رۇقسات ەتپەيدى. مۇنداي قالدىقتاردى پاتەر يەلەرى نەمەسە زاڭدى تۇلعالار قالا سىرتىنداعى پوليگوندارعا وزدەرى اپارىپ توگۋى قاجەت.
ەلىمىزدە قوقىستىڭ مولشەرى 160 ملن توننادان استى. جىلىنا شامامەن 4,5 ملن توننا تۇرمىس قالدىعى جينالادى دەسەك, مۇنىڭ تەك 15 پايىزى عانا وڭدەلەدى. بۇل دا كوڭىل كونشىتپەيدى. كەيبىر ايماقتاردا ءتىپتى قايتا وڭدەۋ زاۋىتى جەتىسپەيتىن كورىنەدى. ماسەلەن, اقمولا, جامبىل, اقتوبە وڭىرىندە قالدىق بولەك جينالىپ, سۇرىپتالادى. ودان ءارى وڭدەۋ ءۇشىن كورشى وبلىستارعا جونەلتىلەدى. ستاتيستيكاعا ءسۇيەنسەك, ەل بويىنشا 207 قالا مەن اۋداندا, 138 ەلدى مەكەننىڭ 96-سىندا عانا قالدىقتاردى سۇرىپتاۋ ەنگىزىلگەن
سونداي-اق اباتتاندىرۋ ەرەجەسىنە سايكەس «قالا مەن ەلدى مەكەندەردە سۇيىق تۇرمىس قالدىقتارى مەن ءىرى كولەمدى قوقىستى قوقىس قۇبىرىنا تاستاۋعا تىيىم سالىنادى» دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلعان. دەگەنمەن وسى ەرەجەنى كوبى ەسكەرە بەرمەيدى.
قالاۋىن تاپسا, كىرىس اكەلەدى
ەۋروپا ەلدەرىندە قوقىستىڭ 85-90 پايىزى قايتالاما شيكىزات رەتىندە پايدالانىلىپ, بۇقارانىڭ كادەسىنە جاراتىلۋدا. ءارى-بەرىدەن كەيىن ول بىلە بىلگەنگە ناعىز تابىس تابىس كوزى.
2025 جىلعا قاراي قاتتى تۇرمىس قالدىقتارىن قايتا وڭدەۋ دەڭگەيىن 34 پايىزعا دەيىن جەتكىزۋ مەملەكەت الدىندا تۇرعان ناقتى مىندەتتىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر. اتالعان ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ەكولوگيا قاۋپىن ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن تەحنولوگيا جانە ەكونوميكا ساياساتىن تالداپ, الەمدىك تاجىريبەدەگى ونىڭ دامۋ تەندەنتسيالارىن ەسكەرۋدى جانە ءوزىمىزدىڭ ارەكەتىمىزگە قاراي بەيىمدەۋدى قاجەت ەتەدى. ەگەر ەۋروپانىڭ گەرمانيا, اۆستريا, شۆەتسيا جانە نيدەرلاند سياقتى الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ تاجىريبەسىندەگى نەگىزگى 3 باعىتقا سۇيەنسەك, اتالعان ءونىمنىڭ قۇندى كومپونەنتتەرىن قايتالاما شيكىزات رەتىندە قولدانۋعا جانە قايتا وڭدەۋگە باسىمدىق بەرۋگە بولادى. ويتكەنى ادام ەڭبەگىمەن جاسالعان كوپتەگەن ءونىم ءبىر رەت قولدانعاننان كەيىن, ماسەلەن, قاعاز قالدىقتارى, كونسەرۆىلەنگەن جانە اليۋميني قۇتىلارى, پلاستماسسا مەن شىنى بوتەلكەلەردى قايتالاما ەنەرگەتيكا رەسۋرسى رەتىندە پايدالانىپ, كەيىن زالالسىزداندىرۋدى كەرەك ەتەدى.
– الەمدىك تاجىريبەدە قوقىس وڭدەۋدىڭ دامىعان ءارى كەڭىنەن تارالعان ءادىسى – ورتەۋ. بۇل – قوقىستى جاعۋ جانە جالپى ەلەكتر جەلىسىنە ساتىلاتىن ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرۋ مەحانيزمى. قالدىقتاردى ورتەمەس بۇرىن ولار الدىن الا سۇرىپتالادى, بۇل ءادىستىڭ ارتىقشىلىعى قوقىس ۇيىندىلەرىن ون ەسە ازايتۋعا بولادى, – دەيدى ساراپشى ەرلان كارىموۆ.
«دارماركا» جارمەڭكەسى جاردەمدەسەدى
استانادا «دارماركا» ەكولوگيا جارمەڭكەسى بيىل ءۇشىنشى رەت ءوتتى. ءىس-شارانى StopMusor الەۋمەتتىك جوباسى شەڭبەرىندە قازاقستاننىڭ ەكولوگيا ۇيىمدارىنىڭ قاۋىمداستىعى Astana IT ۋنيۆەرسيتەتىمەن سەرىكتەستىكتە ۇيىمداستىردى.
«دارماركا» – بۇل تەگىن جارمەڭكە,وندا قاتىسۋشىلار ەندى پايدالانبايتىن زاتتاردى جاقسى جاعدايدا الىپ كەلەدى, ال ونىڭ ورنىنا وزدەرىنە ۇنايتىن نارسەنى الادى. StopMusor جوباسى – حالىقتىڭ ەكولوگيا ساۋاتى مەن الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋعا, سونداي-اق ازاماتتار اراسىندا تۇرمىس قالدىقتارىن جاۋاپكەرشىلىكپەن شىعارۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا باعىتتالعان.
«دارماركا» جاقسى زاتتاردىڭ جاڭا يەلەرىن تاۋىپ قانا قويمايدى, سونىمەن قاتار جاڭا تاۋارلاردى وندىرۋگە, بۋىپ-تۇيۋگە جانە جەتكىزۋگە بولىنەتىن رەسۋرستار مەن قاراجات شىعىنىن ازايتادى. بۇل – قوعام مەن قورشاعان ورتانى سانالى تۇتىنۋ مەن تۇراقتى دامىتۋ جولىنداعى قاراپايىم قادام. جالپى StopMusor جوباسى ەلوردالىقتار مەن قالا قوناقتارىن تازا اۋا مەن سۋدى ساقتاۋعا ءوز ۇلەسىن قوسۋعا شاقىرادى. قاتىسۋشىلارعا تاپسىرىلاتىن بارلىق زات تازا جانە جاقسى كۇيدە بولۋى كەرەك دەگەن تالاپ قويىلادى. زاتتار, كىتاپتار, كەرەك-جاراقتار, بالالار ويىنشىقتارى قابىلدانادى.
جوبا اياسىندا www.stopmusor.kz ارنايى سايتى ازىرلەنىپ, ىسكە قوسىلدى, سونىمەن قاتار جوبانىڭ https://instagram.com/stopmusorkz جانە https://www.facebook.com/stopmusorkz/ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى پاراقشالارىنا جازىلۋعا بولادى. StopMusor الەۋمەتتىك جوباسىن «فيليپپ مورريس قازاقستان» جشس قارجىلىق قولداۋىمەن قازاقستاننىڭ ەكولوگيا ۇيىمدارى قاۋىمداستىعى جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى.
P.S: دۇنيە جۇزىندەگى ءار تۇرعىن شامامەن جىلىنا 300 كگ-عا جۋىق قوقىس شىعارادى ەكەن. بۇعان زاۋىتتار مەن فابريكالار سەكىلدى ءىرى ونەركاسىپتەردەن باستاپ قوعامدىق تاماقتانۋ ورىندارى مەن كوممەرتسيالىق نىسانداردى قوسساڭىز, تاۋ بولىپ ۇيىلگەن قوقىس پوليگوندارىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتە بەرىڭىز. سوندىقتان قوقىس پەن قالدىق ماسەلەسىن شەشۋ وتە وزەكتى.
