ەلوردانىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە اتسالىسقان ادامدار از ەمەس. سونداي ازاماتتىڭ ءبىرى – قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى قۇرىلىسشىسى, ەڭبەك ارداگەرى ماقسوت مۇحاتوۆ. ول 1946 جىلى باتىس قازاقستان وبلىسى, جاڭاقالا اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1974 جىلى تسەلينوگراد ينجەنەرلىك-قۇرىلىس ينستيتۋتىن تامامداعان. ءۇش جىل تۋعان جەرىندە جۇمىس ىستەگەن. 1977 جىلى تسەلينوگراد قالاسىنا كوشىپ كەلىپ, تىڭ تەمىر جولى مەكەمەسىنە پروراب بولىپ ورنالاسقان. سودان بەرى وسى قالادا تۇرادى.
بىلىكتى قۇرىلىسشى رەتىندە, ناقتى ايتار بولساق: تەمىرجول ۆوكزالىنىڭ اۋماعىنداعى 100 جانە 70 پاتەرلىك تۇرعىن ۇيلەر, جەلتوقسان كوشەسىندەگى 100 پاتەرلىك ءۇي, «استانا» كونتسەرت زالىنا (بۇرىنعى «كونگرەسس-حولل») وتەتىن جەراستى جولى, س.سەيفۋللين كوشەسىندەگى باس پروكۋراتۋرا عيماراتى, جەڭىس داڭعىلى مەن ا.باراەۆ كوشەسىندەگى 9 قاباتتى ۇيلەر, «جاستار» شاعىن اۋدانىنداعى 5 قاباتتى تۇرعىن ۇيلەر قۇرىلىسىنىڭ سالىنۋىنا قاتىسىپ, ءوز قولتاڭباسىن قالدىردى.
قازاقستاننىڭ باس قالاسى ارقا توسىنە قونىس اۋدارعان كەزەڭدە قۇرىلىس دەڭگەيى اسا كەڭ كولەمدە, زور قارقىنمەن جۇرگىزىلدى. ماقسوت وتەشۇلى استانادا سالىنىپ جاتقان قۇرىلىستىڭ باسى-قاسىندا بولدى. زەينەتكەرلىك جاسقا جەتكەنشە 15 جىل بويى مەملەكەتتىك ارحيتەكتۋرالىق ساۋلەت-باقىلاۋ مەكەمەسىندە جانە قۇرىلىس كوميتەتىندە قىزمەت ىستەپ, مەملەكەتتىك اسا ماڭىزى بار عيماراتتاردىڭ سالىنۋ بارىسىندا ساپاسىن باقىلادى.
بۇگىنگى تاڭدا ماقسوت وتەشۇلى مەن سايا حاميتقىزىنىڭ ۇل-قىزدارى جەكە شاڭىراق كوتەرگەن, نەمەرەلەرى ءوسىپ كەلەدى. ماماندىعى قۇرىلىسشى بولسا دا, كوزى قاراقتى, ويى زەردەلى ازامات ەل تاريحى, ادەبيەت پەن مادەنيەت تۋرالى دا تەرەڭ تولعانادى. كەيىنگى تولقىنعا ءبىلىم مەن عىلىمعا تەرەڭ دەن قويۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن, يماندىلىق قۇندىلىقتارىن ۇعىندىرىپ كەلەدى.
– ماقسوت وتەشۇلى, ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تۋرالى وي-پىكىرىڭىزدى ورتاعا سالساڭىز؟
– كەشەگى ىندەت كەزىندە اۋىرماي قالعان ادام سيرەك شىعار. دەنى ساپ-ساۋ شاۋىپ جۇرگەن قانشاما زامانداستارىمىز ومىردەن وزىپ كەتتى؟ بۇل ىندەت بىزگە ەكى نارسەنىڭ قىمبات ەكەنىن ءتۇسىندىردى. ءبىرىنشى – ءومىر, ەكىنشى – ادام. ءوز دەنساۋلىعىمىزعا كوڭىل بولمەي قالاتىن كەزىمىز بولادى. «ساقتانعاندى اللا ساقتايدى» دەگەندەي, ءوز-وزىمىزگە قاراپ, ءبىر-ءبىرىمىزدى سىيلاپ, ىنتىماقتا ءومىر سۇرسەك, بۇل جالعاننىڭ راحاتى سول ەكەن! ومىردەن ونەگەلى وي تۇيگەن ادام عانا ساليقالى وي ايتادى. 93 جاس جاساعان ەسبول دەگەن اتامىز بولدى. بۇكىل عۇمىرىن مال باعۋعا ارنادى. جىلقىشى بولدى. سيىر مەن قويدى دا باقتى. ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە زايىبى ايجان ەكەۋى كولحوزدىڭ ءبىر مىڭ ساۋلىق قويىن باقتى. ول كەزدە شوپانداردىڭ كومەكشىسى بولمايتىن. جازدا ءشوپ شابۋ ءۇشىن تراكتور جوق. 19 بەن 40 جاس ارالىعىنداعى ازاماتتاردىڭ ءبارى سوعىستا. سوندا ەرلى-زايىپتى ەكەۋى جازدىڭ اپتاپ ىستىعىندا ءشوپ شاۋىپ, پىشەن دايىندايدى. 1000 قويدى قۇدىقتان قاۋعامەن سۋارادى. قوزى تولدەگەن كەزدە دە ولارعا جاردەم بەرەتىن ەشكىم جوق. ەرەن ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا مالدىڭ باسىن وسىرە ءبىلدى. سوعىس كەزىندە ستالين اتىنداعى ۇجىمشار ەدى, كەيىن اسىل تۇقىمدى «بىرلىك» قوي كەڭشارى بولدى. ەسبول اتامىز ازداپ قۇران وقيتىن ەدى. ورازا ۋاقىتىندا قويعا باس-كوز بولۋعا ايەلىن قالدىرىپ, ءوزى سالت اتپەن شىعىپ, 50-60 شاقىرىم جەردەگى قويشى زامانداستارىنا بارىپ, اۋىزاشار بەرەدى. شاماسى ول جەر شوپاندار جاقىن وتىراتىن اۋماق بولۋى كەرەك. ول كەزدە ءبىر اي بۇرىن «وسىنداي كۇنى اۋىز اشتىرامىز» دەپ حابار جىبەرەدى. سوندا ساۋساقپەن ساناعانداي اقساقالدارىمىز بولدى. ەسبول اتامىز: «ادامدارمەن قارىم-
قاتىناستاعى ەڭ باعالى قاسيەت – سىيلاستىق. وعان ەشتەڭە جەتپەيدى. ءومىردىڭ ماڭىزى دا سوندا. ونى ۇرپاقتان-ۇرپاققا امانات ەتۋىمىز كەرەك» دەيتىن ەدى. سوندا ارامىزداعى اعالار سۇراق قويادى. «ءبىر-ءبىرىمىزدى قوناققا شاقىرىپ, سىيلاسىپ جاتامىز. ودان ارتىق نە كەرەك؟» دەگەندە, اتامىز: «جوق, اڭگىمە ءىشىپ-جەۋدە ەمەس. ءومىردىڭ ءمانى – اۋىزبىرشىلىكتە, ىنتىماقتا. جاراسىم بولعان جەردە عانا ءىسىڭ العا باسادى, ارمانىڭ ورىندالادى. توڭىرەگىندەگى ادامدار سەنىڭ ماقساتقا جەتۋىڭە شىنايى تىلەكشى بولادى. ءبىر-ءبىرىن قۇرمەتتەۋ – ءاربىر ادامنىڭ پارىزى» دەپ تۇسىندىرەتىن.
– ونەگەلى ۇرپاق وسىرۋدە قانداي ماسەلەنى ەسكەرۋىمىز كەرەك؟
– اباي قۇنانبايۇلى 38-قارا سوزىندە ءتان مەن جاننىڭ ساۋلىعى ادامعا ءتۋابىتتى بەرىلەتىنىن ايتا كەلىپ, ال وزگەلەرىنىڭ ءبارى جاقسى اتا, جاقسى انا, جاقسى قۇربى, جاقسى ۇستازدان بولاتىنىن جازعان. «ۇستازدىق ەتكەن جالىقپاس, ۇيرەتۋدەن بالاعا» دەپ اباي ايتقانداي, جاس ۇرپاققا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋ ادام بالاسىنىڭ ەڭ بيىك ماقسات-مۇراتى بولۋى كەرەك. ۇستاز – بالانىڭ اتا-اناسىنان كەيىنگى ەكىنشى اتا-انا. ءار بالانىڭ ازامات بولىپ قالىپتاسۋىنا العان تاربيەسى, ءبىلىمى, قوعامعا كەلتىرەتىن پايداسى, وسكەن ورتاسى تىكەلەي اسەر ەتەدى. ەل ءۇشىن دەپ ەڭبەك ەتەتىن, حالىقتىڭ مۇڭىن جوقتايتىن تۇلعانىڭ بويىنا بىتەتىن بارلىق قاسيەت بالا كۇنىندە ءوز ءۇيى مەن مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەندە باستالادى. الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحان «ۇلتقا قىزمەت ەتۋ بىلىمنەن ەمەس, مىنەزدەن» دەپ ايتقان ءسوزى قازاق جۇرتىنا ۇران بولىپ قالعان. سوندىقتان بالانىڭ جاقسى ازامات بولىپ وسكەنى – ۇستاز بەن اتا-انانىڭ ورتاق جەمىسى!
– بۇگىندە بالالار كىتاپ وقىعىسى كەلمەيدى. ۇيالى تەلەفونعا كوپ ۇڭىلەدى. وسى ۇلكەن پروبلەما بولىپ تۇر. سوندىقتان جاس اتا-انا بالا تاربيەسىندە قانداي جايتتارعا كوبىرەك كوڭىل بولگەنى ءجون؟
– قاي بۋىنداعى اتا-انانى الىپ قاراساق تا, جاستار تاربيەسىندە كەمشىلىك وتە كوپ. ءار ادام ومىردەگى جاعدايدى ءوز دەڭگەيمەن ولشەۋى كەرەك. مىسالى, ۇستازدار مەن اتا-انانىڭ قىزمەتتىك نە شىعارماشىلىق دەڭگەيى ەمەس, ءبىرىنشى كەزەكتە ادامگەرشىلىك دەڭگەيى جوعارى بولسا, سونداي مەكتەپ پەن سول ۇيدەن شىققان بالانىڭ تاربيەسى جاقسى بولادى. ويتكەنى اكە-شەشەسى ءوز بويىنا اتا قانىمەن, انا سۇتىمەن دارىعان بۇكىل جاقسىلىققا باستايتىن تاربيەسىن بالالارىنا بەرە بىلەدى. وسى جاعىنان الىپ قاراعاندا, قازىر كوپ وتباسىندا ونداي دەڭگەي جوق. سونىڭ سالدارىنان ءبىز جاستار تاربيەسىندە ولقىلىقتارعا جول بەرىپ الدىق. مەكتەپ وقۋشىلارى قازاقشا سويلەمەيدى دەپ رەنىش بىلدىرەمىز. بۇل جەردە دە اتا-انا مەن ۇستازدار بىرلەسە جۇمىس جۇرگىزۋى كەرەك. ەندەشە, كىنا وزىمىزدەن. ۇل مەن قىزعا مەملەكەتتىك ءتىلدى, ءوز انا ءتىلىڭدى ءبىلۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن ۇعىندىرا الماي ءجۇرمىز. تاربيە بولماسا, ول بالادان قانداي ناتيجە كۇتەسىز؟ ال تاربيەلى, ءبىلىمدى بالالار ومىردە ءوز ورىندارىن تاۋىپ, ەلدى, وسى قوعامدى العا جەتەلەيتىن بولادى. ۇرپاق تاربيەسى قاشان دا ماڭىزدىلىعىن جويمايدى. ءوز بەتىنە جىبەرىپ الماعانىمىز ءجون. بالا تاربيەسىن ۇلتتىق نەگىزدە قالىپتاستىرۋدىڭ ورتاق تۇجىرىمداماسىن جاساۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن. سونىڭ باستى-باستى قاعيداتتارى جۇزەگە اسسا, قاي بالا دا ازامات بولىپ قالىپتاساتىنى انىق.
سۇحباتتاسقان ايباتىر
ساميعوللاۇلى,استانا
