ەلوردانىڭ تارتىمدى كەلبەتىن جانە حالىقتىڭ ءومىر سۇرۋىنە قولايلى جاعداي جاساپ, ءومىر ساپاسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا ءالى دە اتقارىلاتىن جۇمىس اۋقىمى الدا تۇر. ونىڭ ءبىرشاماسى بيىل 11 شىلدەدە وتكەن ەلوردانى دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەستە كوتەرىلىپ, مەملەكەت باسشىسى باس قالانىڭ دامۋىنا قاتىستى كوپ ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ بەرگەن ەدى.
اتاپ ايتقاندا, اپاتتى جاعدايدا تۇرعان ەسكى ۇيلەردى بۇزۋ, تۇرعىن ءۇي قورىن رەنوۆاتسيالاۋ جانە مودەرنيزاتسيالاۋ, قالانىڭ ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ ۇدەرىسى توقتاماي, جالعاسا بەرۋى كەرەكتىگى باسا ايتىلدى. ونىڭ جۇيەلى شەشىمى استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ «استانا قالاسىنىڭ تۇرعىن ءۇي قورىن رەنوۆاتسيالاۋدىڭ جانە مودەرنيزاتسيالاۋدىڭ 2028 جىلعا دەيىنگى مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ» جوباسىندا كورىنىس تاپپاق.
ەلگە ەل قوسىلىپ, ەسىلدىڭ ەكى جاعالاۋىندا مەملەكەتىمىزدىڭ جاڭا استاناسى قازىق قاققاندا, بۇرىنعى وبلىس ورتالىعى از ۋاقىتتا كەشەندى مەگاپوليسكە اينالادى دەگەندە كوپ ادام سەنبەگەن بولار. جاڭا اكىمشىلىك ورتالىقتىڭ بوي كوتەرۋى – ەلوردانىڭ كەرەگەسىن كەڭەيتىپ, جاڭا اۋماقتارىن يگەرۋ عانا ەمەس, سونىمەن قاتار, قالالىق ورتانى, ونىڭ ىشىندە ءومىر ءسۇرۋدىڭ بارلىق جۇيەسىن رەنوۆاتسيالاۋ ءىس-شارالارىن قامتيتىن قالانىڭ قالىپتاسقان بولىگىن كەشەندى دامىتۋ.
ەكپىندى قۇرىلىس اقمولاعا كوشكەن ساتتەن باستاپ, 1997-2013 جىلدار ارالىعىندا سلوبودكا دەپ اتالاتىن كەنەسارى كوشەسىنىڭ, كومسومولسكي كەنتىنىڭ جانە باسقالارىنىڭ اۋماعىنداعى ساياجايلار مەن تۇرعىن ۇيلەر بۇزىلدى. وتكەن كەزەڭ ىشىندە بارلىعى 2280 گا اۋماقتا نىساندار بۇزىلىپ, ولارعا جاڭادان 5,2 ملن شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىندى. بۇل رەنوۆاتسيالاۋدىڭ شارتتى تۇردە العاندا ءبىرىنشى كەزەڭى بولاتىن.
بۇزىلعان اۋماقتاردا تۇرعىن ءۇي نىساندارى عانا ەمەس, جاڭا كوشەلەر سالىندى, جاڭا جەلىلەر جۇرگىزىلدى, ساياباقتار, بۋلۆارلار, گۇلزارلار, قوعامدىق كەڭىستىكتەر جابدىقتالدى. سونىڭ ءبىر مىسالى: رەسپۋبليكا داڭعىلىنداعى بەس قاباتتى «حرۋششيوۆكالار» كوز الدىمىزدا جاڭا ۇلتتىق ناقىشتا ارلەندى. ناتيجەسىندە ۇلكەن كوشەنىڭ بويىندا قاتار ورنالاسقان عيماراتتار ەسكى قالانىڭ كوركىن كىرگىزگەن كورىكتى داڭعىلعا اينالدى. بيىل وسى كوشەنىڭ جاياۋ جۇرگىنشىلەر جولى اباتتاندىرىلىپ, قوعامدىق كەڭىستىكتەر اشىلىپ, تۇرعىنداردىڭ يگىلىگىنە بەرىلدى.
قازىرگى كەزدە ەلوردانىڭ كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي قورى 3309 كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇيدى قۇرايدى ەكەن. 2011 جىلدان باستاپ 202 تۇرعىن ءۇي جوندەلدى. 175 كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتەدى. سونداي-اق استانا قالاسى بويىنشا 10324 ليفت جابدىعى جۇمىس ىستەيدى, ونىڭ ىشىندە 272 ليفت جابدىعى اۋىستىرىلدى, ءالى دە توزىعى جەتكەن 288 ليفت جابدىعىن اۋىستىرۋ تالاپ ەتىلەدى.
2013 جىلعى جاعداي بويىنشا استانادا ودان ءارى قاراي تۇرۋ ادامداردىڭ ءومىرى مەن دەنساۋلىعىنا قاۋىپ توندىرەتىن بارلىعى 450 اپاتتى جاعدايداعى ۇيلەر سانالدى. 2013 جانە 2022 جىلدار ارالىعى كەزەڭىندە اۆاريالىق جاعدايداعى ۇيلەردى بۇزۋ جانە تۇرعىنداردى كوشىرۋ سول ساتتە قولدانىستا بولعان «قولجەتىمدى باسپانا-2020», «وڭىرلەردى دامىتۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى», «تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق دامۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان «نۇرلى جەر» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» مەملەكەتتىك باعدارلامالارىنىڭ شەڭبەرىندە قاراستىرىلعان اۆاريالىق جاعدايداعى ۇيلەردى بۇزۋ جونىندەگى قاناتقاقتى جوبانى ىسكە اسىرۋ اياسىندا جۇزەگە استى.
اتالعان باعىتتى ىسكە اسىرۋ كەزىندە استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ وكىلەتتى ورگانى – «ەلوردا دامۋ» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى شارت جاساعان «تOKI» مەملەكەتتىك كاسىپورنىنىڭ قاتىسۋىمەن قالا ورتاسىن رەگەنەراتسيالاۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ بويىنشا انكارا قالاسىنىڭ الەۋمەتتىك تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنداعى تاجىريبەسى قولدانىلدى. بۇل رەتتە سالىنعان تۇرعىن ءۇي ۇلەسىنىڭ شامامەن 30 پايىزى اپاتتى جاعدايداعى ۇيلەردەن قونىس اۋدارتۋ ءۇشىن تۇرعىندارعا وتەۋسىز بەرىلدى, وكىلەتتى ورگان قالعان بولىگىنەن تۇسكەن قاراجاتتى جاڭا تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىن سالۋعا قايتادان ينۆەستيتسيا جاساۋ ماقساتىندا ەركىن نارىقتا ساتتى.
اپاتتىق جاعدايداعى تۇرعىن ۇيلەردى بۇزۋ قاناتقاقتى جوباسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىندە 2013-2017 جىلدار ارالىعى كەزەڭىندە اۋدانى 592,3 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن 64 تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. 228 اۆاريالىق جاعدايداعى ءۇي يەلەرىن قونىس اۋدارتۋ ءۇشىن 3500-دەن استام پاتەر كوممۋنالدىق مەنشىككە وتەمسىز بەرىلدى. جاڭا قۇرىلىسقا قايتا ينۆەستيتسيالاۋ ءۇشىن 44,5 ملرد تەڭگە ءبولىندى.
اۆاريالىق جاعدايداعى تۇرعىن ۇيلەردى بۇزۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە 2018-2020 جىلدار ارالىعىندا 34 تۇرعىن ءۇي نەمەسە 342,4 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى. كوممۋنالدىق مەنشىككە 819 پاتەر وتەۋسىز بەرىلدى, بۇل 47 اۆاريالىق جاعدايداعى ءۇي تۇرعىندارىنىڭ قونىس اۋدارۋىن قامتاماسىز ەتتى. جوبانى قايتا ينۆەستيتسيالاۋعا 57,7 ملرد تەڭگە باعىتتالدى.
2013-2022 جىلدارى جوبا اياسىندا 934,7 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي نەمەسە 12501 پاتەر پايدالانۋعا بەرىلدى. جوبا اياسىندا 146,2 ملرد تەڭگە يگەرىلدى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا وكىلەتتى ۇيىمنىڭ ءوز قاراجاتىنان 102,2 ملرد تەڭگە سالىندى, بۇل باستاپقى قارجىلاندىرۋ كولەمىنەن 2,5 ەسەگە ارتىق. قۇنى 50,6 ملرد تەڭگە اكتيۆ كوممۋنالدىق مەنشىككە بەرىلدى. اۆاريالىق جاعدايداعى ۇيلەردەن قونىس اۋدارتۋ ءۇشىن كوممۋنالدىق مەنشىككە 4354 تۇرعىن جانە تۇرعىن ەمەس ءۇي-جاي بەرىلدى, بۇل 275 اۆاريالىق جاعدايداعى ءۇيدى بۇزۋعا جاعداي جاسادى. بۇل بۇزۋدى قاجەت ەتەتىن ۇيلەردىڭ جالپى سانىنىڭ 56 پايىزىن قۇرايدى. استانادا اۆاريالىق جاعدايدا دەپ تانىلعان 200-دەن استام كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي بار.
ەلوردانىڭ جاڭا باس جوسپارىنىڭ بولجامى بويىنشا 2035 جىلعا قاراي استانا قالاسىنىڭ حالقى شامامەن 2,3 ملن ادامدى قۇرايدى. بۇل رەتتە قالا اۋماعىن ساۋلەت-كەڭىستىك جانە فۋنكتسيونالدى-جوسپارلى ۇيىمداستىرۋ, ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم, سونداي-اق ساپالى كولىك جوسپارلاۋمەن جانە ەكولوگيالىق تازا قورشاعان ورتامەن تولىق قامتاماسىز ەتىلگەن كەزدە ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ تۇرعىن ۇيگە, الەۋمەتتىك-مادەني نىساندارعا, اباتتاندىرىلعان قالالىق ورتانى دامىتۋعا دەگەن نورماتيۆتىك قاجەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2022 جىلعى 8 اقپانداعى كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ دايىندىعىنا قاراي تۇرعىن ءۇيدى ىسكە قوسۋ قاجەتتىگى تۋرالى تاپسىرما بەردى. 2016 جىلى بەكىتىلگەن باس جوسپارعا سايكەس, بولجام بويىنشا حالىق سانى 2030 جىلعا دەيىن 1,2 ملن ادامدى قۇراۋى ءتيىس بولاتىن. اتالعان كورسەتكىشكە 2021 جىلدىڭ سوڭىندا قول جەتكىزىلدى. 2023 جىلعى 1 قاڭتاردا ەلوردادا 1 ملن 350 مىڭ ادام تۇرادى.
سوڭعى 3-4 جىلدا ەلوردادا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ 5-6 جىلدىق نورماسى ورىندالدى جانە ناتيجەسىندە 10 ملن شارشى مەتردەن استام دايىن تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى.
جاڭا باس جوسپار بويىنشا 2035 جىلعا قاراي ەلوردا حالقىنىڭ بولجامدى سانى (2, 3 ملن ادام) قوسىمشا سۋ, جىلۋ جانە ەنەرگيا كوزىن قۇرۋ, سۋ بۇرۋ جانە كارىز, ونىڭ ىشىندە نوسەرلى كارىز ماسەلەلەرىن شەشۋ بولىگىندە تىڭ تالاپتار قويادى. قالانىڭ ەكولوگيالىق احۋالى دا نازاردان تىس قالماۋ كەرەك. دەگەنمەن تۇرعىن ۇيگە دەگەن جوعارى سۇرانىس تۇرعىن ءۇي نارىعىندا ءوز قاعيدالارىن ورناتۋدا. قالا قۇرىلىسى قىزۋ جۇرۋدە, كوپقاباتتى جاڭا ۇيلەر بوي كوتەرۋدە. بىراق قازىرگى ۋاقىتتا باس قۇرىلىستار مەن ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم جەلىلەرىنىڭ ءوز دەڭگەيىندە قامتاماسىز ەتىلمەي, تۇرعىندار نارازىلىق بىلدىرۋدە. جولدار مەن الەۋمەتتىك نىسانداردى سالۋ تۇرعىن ءۇيدى ىسكە قوسۋ مەرزىمىمەن تەڭەسپەگەن, الەۋمەتتىك نىساندار قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ جوباسىنا كىرمەي, ەكولوگيالىق پروبلەمالار دا شيەلەنىسۋدە. قازىردىڭ وزىندە قالادا ەنەرگيامەن, سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ تاپشىلىعى قالىپتاسىپ وتىر.
ماسەلەلەردىڭ ماڭىزىن ەسكەرە وتىرىپ, 2023 جىلعى 31 قاڭتارداعى ماجىلىستە مەملەكەت باسشىسى استانا قالاسى اكىمدىگىنە ۇكىمەتپەن بىرلەسىپ رەنوۆاتسيالاۋ جانە مودەرنيزاتسيالاۋ باعدارلاماسىن ازىرلەۋدى تاپسىردى.
باعدارلامانىڭ ماقساتى – قالانىڭ قالىپتاسقان بولىگىن جۇيەلى تۇردە قايتا سالۋ ارقىلى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنداعى دايەكتى قالا قۇرىلىسى ساياساتىن ازىرلەۋ, اۋماقتى جيناقى سالۋدى ۇيىمداستىرۋ, استانا قالاسىنىڭ بەينەسىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسىنا عانا ءتان بىرەگەي ەرەكشە رەڭك بەرۋ.
العا قويعان ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن مىنا مىندەتتەردى شەشۋ كەرەك: اپاتتى جاعدايداعى تۇرعىن ۇيلەردى بۇزۋ, ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاتسيالىق ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ, رەنوۆاتسيالاۋ اۋماعىن يگەرۋ ءۇشىن جەكە قۇرىلىس سالۋشىلاردى تارتۋ. ودان بولەك, تۇرعىن ءۇي قورىن مودەرنيزاتسيالاۋ, قالا اۋماعىن جيناقى سالۋدى جانە كوممۋنيكاتسيالاردى: ينجەنەرلىك, كولىكتىك جانە الەۋمەتتىك-مادەني نىسانداردى تەڭگەرىمدى دامىتۋدى قامتاماسىز ەتۋ. سونىمەن قاتار قۇرىلىس اۋماعىن, اۆاريالىق جاعدايداعى ۇيلەردى بۇزۋ كەزەڭدەرىن, قالا ورتاسىن رەنوۆاتسيالاۋ ءىس-شارالارىن ايقىنداۋ دا جوبانىڭ ناتيجەلى جەمىسىنىڭ كەپىلى بولماق.
الداعى جىلدارى استانا قالاسىنداعى اۆاريالىق جاعدايداعى تۇرعىن ۇيلەردى بۇزۋ ماسەلەسىنە توقتالا وتسەك, ونىڭ دا كەشەندى جوسپارى مەن ءتارتىبى بار.
استانا قالاسىندا اۆاريالىق جاعدايداعى تۇرعىن ۇيلەردى بۇزۋ استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ وكىلەتتى ۇيىمىنىڭ اكىمدىك بولگەن جەر ۋچاسكەلەرىندە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن جوبالاۋ مەن سالۋدى ۇيىمداستىرۋدى, سالىنعان تۇرعىن ۇيلەردىڭ ۇلەسىن كوممۋنالدىق مەنشىككە بەرۋدى, سونداي-اق جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاننىڭ اۆاريالىق جاعدايداعى ۇيلەردىڭ يەلەرىن قونىس اۋدارتۋ ءۇشىن نارىقتان تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋىن, قالالاردىڭ ەسكى ورامدارىن قايتا سالۋدى كوزدەيدى.
استانا قالاسىندا اۆاريالىق جاعدايداعى ۇيلەردى بۇزۋدى جانە قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇيدى سالۋدى ۇيىمداستىرۋ جۇمىسىنىڭ اۋقىمى انىقتالدى. سونىمەن قاتار اۆاريالىق جاعدايداعى ۇيلەردى بۇزۋ جانە ازاماتتاردى قونىس اۋدارتۋ تەتىگىن ىسكە اسىرۋ اكىمدىك بەلگىلەگەن ءىس-شارالار نەگىزىندە جۇرگىزىلەدى. وسىلايشا ەلوردامىزدا جوسپارلانعان رەنوۆاتسيا كەزەڭ-كەزەڭىمەن ىسكە اسىپ, ىسىرىلعان ەسكى ۇيلەردىڭ ورنىندا جاڭا ۇيلەر سالىنىپ, قوعامدىق كەڭىستىكتەر ورناتىلىپ, قالا تۇرعىندارىنا جايلى, اسەم قالاعا اينالادى.
