جۋرناليستيكادا جولىمدى تۇيىستىرگەن جاندار جەتەرلىك. جيىرما جىل بۇرىن استانانىڭ «اقشامى» ارىپتەس ەتكەن ەرلىباي وزبەكبايۇلىن كەيىن «ساربازدا» جولىقتىردىم. مىنە, سودان بەرى ونىمەن ءبىر ۇجىمدا قىزمەت ەتىپ كەلەمىن.
القيسسا
2004 جىل. استاناعا ات باسىن بۇرىپ, جۇمىس ىزدەپ كەلدىم. سول كەزدە «استانا اقشامى» (ول كەزدە «استانا حابارى» بولاتىن) گازەتىنىڭ رەداكتسياسى مەنى قۇشاق جايا قارسى الدى.
ۋاقىتشا جاۋاپتى حاتشىنىڭ بولمەسىندە وتىر ەدىم, اق جەيدەلى, ورتا بويلى ەر ازامات كوڭىلدەنە كىردى. «ماتەريالىمدى جازىپ ءبىتىردىم» دەپ, ءىستى تىندىرعانىنا ىرزا كەيىپتە سويلەپ, قولىنداعى دۇنيەسىن جوعارى جاقتا وتىرعان جانعا (ادەبيەت جۇمانوۆ) ۇسىندى. ءسويتتى دە شىعىپ كەتتى. ءبىرازدان سوڭ ونىڭ ەسىمى ەرلىباي ەكەنىن ءبىلدىم. ول ساياسات ءبولىمىنىڭ ءتىلشىسى ەكەن. كەيىن وسى ءبولىمنىڭ مەڭگەرۋشىلىگىنە جوعارىلادى, ال مەن بولسام, ونىڭ قاراماعىنا ءتىلشى بوپ باردىم. ءبىر دەستەن ماعان ساياساتتىڭ بۇگە-شىگەسىن ءتۇسىندىرىپ, مەڭگەرتە باستادى. ءالى ەسىمدە, استانا قالاسىنىڭ ءماسليحاتىنا جەتەكتەپ تۇرىپ اپارىپ, دەپۋتاتتاردى تانىستىرىپ: «سوڭىندا مىنا ۆەرا پىتەۆادان باياندامالاردى الىپ كەلەسىڭ, ماقۇل ما؟» دەپ قاتتاپ-شوتتاپ, جيىننىڭ اياعىنا دەيىن وتىرۋدى تاپسىردى. وسىلاي ەرەكەڭمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەدىك.
بىلگەنىمەن ءبولىسىپ, بىلمەگەنىنە ءجون سىلتەپ, كەيدە اقىل-كەڭەسىن ايتىپ ءجۇردى. ءبىر جىلدان سوڭ جاۋاپتى حاتشىلىقتىڭ تۇتقاسىن ۇستادى. بىرەۋ بىلسە, بىرەۋ بىلمەس, جازىلعان دۇنيەنىڭ ماڭىزدىلىعىنا, تاقىرىپقا ساي بەتكە توپتاستىرىپ, ورنالاستىرۋ جانە گازەتتىڭ شىعۋىنا جاۋاپتى وسى ادام. سول كەزدە رەداكتسياداعى قىز-جىگىتتەردى تياناقتىلىققا شاقىرىپ, ماتەريالداردىڭ ۋاقتىلى تاپسىرىلۋىن قاداعالاپ, بەت قاتتالۋ جۇمىسىن جىلدامداتىپ, گازەتتىڭ نەعۇرلىم ەرتەرەك شىعۋىنا ىقپال ەتتى. وعان ءبارىمىز ريزا بولىستىق.
كۇندەردىڭ كۇنىندە ەرلىبايدىڭ جۇمىستان شىعاتىنىن ەستىدىك. قارەكەتىن باستاپقىدا تۇسىنبەپ ەدىك, ءمان-جايدى كەيىننەن بىلدىك. ادامدىعىن ساقتاپ قالعان وعان تاعى سۇيسىندىك.
جولىمىز قايتا ءتۇيىستى
ەكى-ءۇش جىلدان سوڭ اۋىس-تۇيىسكە بايلانىستى جۇمىس قاراستىردىم. ءسويتىپ, استاناداعى رەداكتسيالارعا باس سۇعىپ, تۇيىندەمەمدى تاراتىپ ءجۇرىپ, «ساربازدىڭ» ەسىگىن قاقتىم. مۇندا كوزكورگەندەر بار ەكەن. سونىڭ ءبىرى – ەرەكەڭ. الگى ءبىر كەزدەرى:
««اقشامدا» دا ەرلىباي,
«ساربازدا» دا ەرلىباي,
دوڭگەلەنگەن دۇنيەدە,
مەن دە سوڭىنان ەردىم-اي» دەگەنىم سوندىقتان. وسىلايشا, ءومىردىڭ اعىمىمەن «اقشامداعى» ۇل-قىزدار ءبىر ۇجىمعا توپتاستىق.
ءومىر دەگەن قىزىق. ويلاپ قاراسام, ءبىز ارىپتەس بولعان ەكى ۇجىمدا دا ەرلىباي قىزمەتتىڭ قاي ساتىسىنان وتەدى, مەن سول باسپالداقتاردى باسىپپىن. ىلگەرىدە ءسوز ەتكەنىمدەي, ول ساياسات ءبولىمىنىڭ ءتىلشىسى, كەيىننەن اتالمىش ءبولىمنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولسا, مەن دە تۋرا سول ىزبەن ءجۇردىم. ال «ساربازدا» ەرەكەڭ اتقارعان تىلشىلىك, بەت قاتتاۋشىلىق جۇمىستى ىستەگەن ەكەنمىن.
باياعىدا باس رەداكتورىمىز مارقۇم ەرعازى اعا: «وسى اعاڭنان ۇلگى ال» دەپ ءجيى ايتىپ وتىراتىن. «قانداي ءىس بولسىن, تىڭعىلىقتى ىستەيدى, قاراشى, جازۋىنا دا ۇلگەرىپ ءجۇر» دەپ پىسىقتىعىن الدىمىزعا تارتاتىن.
ءيا, سول ۋاقىتتا قۇلاققابىن كيىپ الىپ, كلاۆياتۋرانى باسىپ, جۇمىس اراسىندا «حيرۋرگ» دەگەن كىتابىن جازىپ تاستاعان-دى. ءىسى قانداي تياناقتى, جازباسى سونداي جيناقى. بارىنە ۇلگەرىپ ءجۇردى.
ءبىر كىسىدەي تانىدىم
ۋاقىت دەگەن جىلدام. مىنە, ەرلىبايدى بىلگەلى جيىرماعا جۋىق جىل ءوتىپتى. وسى مەزەت ىشىندە ءبىرشاما تاني الدىم دەسەم, ارتىق ايتپاعان بولار ەدىم.
ول – شىمكەنت (تۇركىستان وبلىسى) وبلىسىنا قاراستى شاردارا اۋدانىنىڭ تۋماسى. 1974 جىلدىڭ 18 ساۋىرىندە دۇنيەگە كەلگەن. ءوسىپ-ونگەن جەرى – قازىرگى جەتىساي اۋدانى. اكەسى وزبەكباي – وڭتۇستىك وڭىردە كاسەمسوت (ك-700) تراكتورىن تۇڭعىش ايداعان ازامات. اناسى ادەن قاراپايىم شارۋا ادامى بولعان. 40 جاسىندا قوساعىنان ايرىلعان وتاناسى اكە ورنىنا اكە, شەشە ورنىنا شەشە بوپ, ورىمدەي 10 بالانى «قاناتتىعا قاقتىرماي, تۇمسىقتىعا شوقتىرماي» ءوسىرىپ جەتىلدىرگەن.
وڭتۇستىكتىڭ ورەنى ون جەتى جاسىندا سارىارقاعا ارمان قۋىپ كەلدى. ول كەزدەگى استانامىزدىڭ اتاۋى تسەلينوگراد بولاتىن. وسىنداعى بەلدى وقۋ ورنى – تسەلينوگراد پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا ءتۇسىپ, ستۋدەنت اتانادى. ستۋدەنتتىك شاقتان قالامدى سەرىك ەتىپ, 5-كۋرستان باستاپ قالالىق «اقمولا اقيقاتى» (قازىرگى «استانا اقشامى») گازەتىنە جۇمىسقا ورنالاسىپ, العاشقى ەڭبەك جولىن باستايدى. سودان بەرى ەل-جۇرتقا قالاممەن قىزمەت ەتىپ كەلەدى.
ءبىزدىڭ باسىلىمعا ەرلىباي «قازاقستان ساربازى» كەزىندە كەلگەن. اسكەري جۋرناليستەر ءجۇنىس ومار, ءساندىباي كۇمىسبەكوۆ, مارات ءجۇنىس-بەك, مۇحاربەك ماناربەكتەرمەن تىزە قوسىپ, قىزمەت قىلدى. وعان اسكەري تاقىرىپ سول شاقتان تانىس. ارادا باسقا جەردە جۇمىس ىستەگەنىمەن, ءومىر ونى وسى ءباسپاسوز قۇرالىمەن ەكىنشى مارتە تابىستىردى. ول 2008 جىل بولاتىن. «قازاقستان ساربازى» قۇرىلىمدىق وزگەرىسكە ۇشىراپ, «ساربازعا» اينالعان كەز ەدى. رەداكتسيا جاڭادان جاساقتالىپ, قازاق بولىمىنە ماماندار تارتىلىپ جاتقان تۇستا ەرەكەڭە ەسىك قايتا اشىلدى. ءسويتىپ, گازەت ىسىنە بەت قاتتاۋشى رەتىندە بەل شەشە كىرىستى. كەزىندە «اقشامدا» جاۋاپتى حاتشى بولعاندىقتان, بۇل ءىس وعان تاڭسىق ەمەس. ارىپتەستەردىڭ ايتۋىنشا, تاجىريبە جۇزىندە تەحنيكالىق ءىستى جىلدام مەڭگەرىپ الىپتى. بىردە ەرەكەڭ: «ءتىلىن بىلگەندەردىڭ جانىندا ءبىردى-ەكىلى بولعانىم بولماسا, قاتتاپ-شوتتاپ ماعان ەشكىم InDesign, Photoshop باعدارلامالارىن ۇيرەتكەن جوق. سوندىقتان قورىقپاي تەتىكتەردى تۇرتە بەر, تۇرتە بەر. ءبىر ۇعىپ شىعاسىڭ» دەپ بىلمەككە ۇمتىلدىردى.
ءيا, ەرەكەڭ قانداي ءىس بولسىن تارتىنباي, ىجداھاتىمەن دەنىن سالدى. سوڭعى عۇمىرىن «ساربازعا» سارپ ەتكەن باس رەداكتور ەرعازى اسەمبەكوۆ مۇنىسىن باعالادى. مارقۇم ەراعاڭ قابىلەت-قارىمىنا قاراي ويلانباستان ەرلىبايدى قازاق بولىمىنە باسشى قىلدى. مىنە, سودان بەرى (2013 جىل) قازاق رەداكتسياسىنىڭ جۇگى موينىندا. تالاي مينيستر اۋىسىپ (وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر, گازەتىمىز قورعانىس مينيسترلىگىنە قاراستى سالالىق باسىلىم), ءباسپاسوز ورتالىعىنا تالاي جاۋاپتى ادام كەلدى. ولاردىڭ تالابى قانداي بولسا, سول ۇدەرىستەن شىعۋعا تىرىستى. گازەتتىڭ بەت-ءپىشىنىن, مازمۇنىن وزگەرتۋگە ءبىزدى ۇيىستىرىپ, ءبىر ىسكە جۇمىلدىردى. ءوز ءىسىنىڭ بىلگىر مامانى گازەتتىڭ كەم-كەتىگىن تۇزەۋمەن قاتار, جازۋىن تاستامادى. ونىڭ قالامىنان ورىلگەن «امانجول», «حيرۋرگ», «ۇستاز», «ءمىرزاشول قىزىلقۇمى» جانە «جۋرناليست» دەگەن كىتاپتارى وقىرماندارعا جول تارتتى. ءوزى – قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى. مەن بىلەتىن جۋرناليستىك جولى – وسى.
ال ادامدىق تۇرعىسىنان ءبىتىم-بولمىسى بولەك اڭگىمە. ەسىمە ءتۇسىپ تۇرعانى, 2011 جىلى جاڭاوزەن وقيعاسى كەزىندە «جازىقسىز حالىق اتىلىپ جاتقاندا, ويناپ-كۇلگەنىم جاراماس» دەپ ۇجىمدىق ءبىر وتىرىستان باس تارتقانى بار. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆقا بۇلت ۇيىرىلگەن جىلدارى «اققا قۇداي جاق» دەپ, ءوز پوزيتسياسىن بىزدەرگە جەتكىزۋىمەن قاتار, الەۋمەتتىك جەلىدە جازباسى ارقىلى قولداپ وتىردى.
ادىلدىككە, تۋرالىققا, شىندىققا جانى دوس. ءوز ۇستانىمىنا بەرىك.
ۇستەمدىگى بار, الايدا ورىنسىز كيلىگەتىن باسشىلارعا دا كەرەك كەزدە تويتارىس بەرە الدى. انەبىر جىلدارى مينيسترلىكتىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىندەگى گازەت ىسىنەن بەيحابار ادامنىڭ ءجونسىز ەسكەرتپەسىنە كابينەتىنە بارىپ تۇرىپ, ۇجىمدى قورعاشتاپ العان-دى. وسىنداي ازاماتتىق بولمىسىمەن ورتاعا سىيلى بولدى.
ءتىپتى اناعا دەگەن قۇرمەتىن, وزىمەن تۋمالاستارعا باۋىرمالدىعىن, وتباسىنا دەگەن قامقورلىعىن كورمەسەك تە, تىنىمسىز جۇگىرىپ جۇرگەن ارەكەتىنەن, ويعا العان جوسپارىنان بايقاستايتىن ەدىك. ومىرىمدە اناسىن كوككە كوتەرىپ, جۇمىس بارىسىندا ايتىپ وتىراتىن ەكى ەر ازاماتتى كوردىم. ونىڭ ءبىرى – وسى ەرلىباي. كوپتى كورگەن كىسىنىڭ وي-ورامىن مىسالعا كەلتىرىپ, «مىنا ءسوزدى ەستىدىڭدەر مە؟! مەنىڭ شەشەم ايتادى» دەپ, ءازيز جاننىڭ عيبراتتى سوزدەرىن بىزگە قۇلاققاعىس ەتەتىن. سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە كەلگەندە اناسىن قۇرمەتتەپ, اتويلاپ, مەرەيتويىن جاساپ بەردى. تىرىسىندە اناسىن سىيلاعان پەرزەنتتىڭ وسى ءبىر ءىسى ءوز بالاپاندارىنا دا, وزگەگە دە ونەگە بولارلىقتاي.
بالاسى دەمەكشى, ءبىز بىلەتىن ماعجانى ازىردەن وزىق ويلى, جاڭا زاماننىڭ بۋىنى رەتىندە اكە ابىرويىن اسقاقتاتىپ ءجۇر. بۇل جۇبايى ءفاتيما ەكەۋىنىڭ بەرگەن ءتالىم-تاربيەسىنىڭ جەمىسى دەپ بىلەيىك.
«اكە كورگەن وق جونار, شەشە كورگەن تون پىشەر» دەگەندەي, ۇل-قىزدارى ءالى دە اسقار تاۋ اكەلەرىن الاسارتپاي, تۇلعاسىن بيىكتەتە بەرەتىنىنە كامىل سەنىمدەمىز.
P.S: رەداكتسيادا ورىن العان ءار كەزدەگى قيىندىققا قاراماي, «ساربازدىڭ ساردارى» سانالعان ەرەكەڭ اعالاردىڭ سارا جولىن جالعاستىرىپ كەلەدى. وسىلاي جۇرگەندە ەلۋدىڭ دە توبەسى كورىنىپ قالعان ەكەن. ەلۋىڭ قۇتتى بولسىن, ەرلىباي! ەل قۇرمەتتەيتىن ەر بولا بەر! ەڭبەگىڭ ەسەلەنىپ, ابىرويىڭ اسقاقتاسىن! شابىتىڭ تاسىسىن! ارىپتەس رەتىندە «پەنسيونەر قىزدىڭ» تىلەگى وسى.
ريما ابەۋوۆا
