ەلوردادا ا.يمانوۆ جانە ش.يمانباەۆا كوشەلەرى بار. ەكى كوشە ءبىر-بىرىمەن قيىلىسادى. سوسىن دا شىعار كەيدە ەكى كوشەنى شاتاستىرىپ الاتىندار ءجيى كەزدەسەدى. ارينە, امانگەلدى يمانوۆ كوپكە تانىس بولعانمەن, شولپان يمانباەۆانى كوپ ەشكىم بىلە بەرمەسە كەرەك. ويتكەنى نەبارى 22 جىل عۇمىر كەشكەن قازاقتىڭ اقىن قىزى قازاق ادەبيەتى كوكجيەگىنەن شولپانداي جارقىراپ كورىندى دە, اققان جۇلدىزداي عايىپ بولدى.
ەسكىلىك بۇعاۋىن بۇزىپ, تەڭدىككە ۇمتىلعان, جاڭا ءومىردىڭ جارشىسى بولۋعا, ءبىلىم قۋىپ, ونەر ۇيرەنۋگە تالپىنعان قازاقتىڭ اقىن قىزى شولپان يمانباەۆانىڭ تۋعانىنا بيىل 120 جىل تولدى. 1904 جىلى اقمولا ۋەزىنىڭ قopعالجىن وڭىرىنە قاراستى مايبالىق اyىلىندا كەدەي شارۋانىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. جوقشىلىق قولىن بايلاعان كەدەي اكەسى يمانباي 1918 جىلى نەبارى 14 جاستاعى شولپاندى الدوڭعاردىڭ بەكەيى دەگەن بايعا توقالدىققا ساتىپ بەرەدى.
دالبا-جۇلبا, شوقپىت-شوقپىت كيىمىم,
اۋىر تۇرمىس كوردىم تالاي قيىنىن.
ءومىر ءوتىپ زارلاۋ-جىلاۋ قايعىدا,
جەڭە المادىم كوڭىلدىڭ جاس ءتۇيىنىن, – دەپ ءوزى اشىنا جىرلاعانىنداي, وسى بوساعادا شىنجىر بالاق, شۇبار ءتوس جۋانداردىڭ نەبىر قورلىق-زورلىعىن, تەپكىسىن كورىپ, تاياقتان كوز اشپايدى. كوكىرەگى وياۋ جاس قىزعا بۇل اۋىر تيەدى, جانىن جابىرقاتىپ, جۇرەگىن مۇڭ تورلايدى. 2 جىلدان كەيىن ەبىن تاۋىپ باي بوساعاسىنان قاشىپ كەتەدى. باس بوستاندىعىنا ول 1921 جىلى ازەر قول جەتكىزدى. وسىدان كوپ وتپەي-اق شولپان اقمولا قالاسىنداعى ساۋات اشۋ مەكتەبىندە 6 اي وقيدى دا, جەتىم بالالار تاربيەلەيتىن كوممۋناعا تاربيەشى بولىپ قىزمەتكە ورنالاسادى. كوممۋنانىڭ قابىرعا گازەتى شولپان ءۇشىن العاشقى ادەبي مەكتەپ بولدى. اۋىل ساحناسىندا ءوز ولەڭدەرىن وقىپ, ولەڭ ورىنە ۇمتىلۋعا كوپ مۇمكىندىك تۋادى. شولپان ولەڭدەرى اۋىزدان-اۋىزعا تاراپ, اقمولا جۇرتشىلىعىنا «اقىن قىز» دەگەن اتپەن تانىلدى.
«وتكەن عاسىpدىڭ 20-جىلداpىندا ءوزiنiڭ تالانتتى جىpلاpىمەن oقىpمان جۇpەگiن باypاعان قازاقتىڭ قالامگەp قىزداpىنىڭ بipi شoلپان يمانباەۆا – ءوز عۇمىرىندا ازاپ پەن قورلىقتىڭ زاردابىن كوپ تارتقان, تاعدىر تاۋقىمەتىن كوپ كورگەن جان. شولپان – قازاق ادەبيەتىنىڭ ىرگەتاسى قالانا باستاعان كەزدە ءداۋىر دۇبىرىنەن ويانىپ, زامان تىنىسىن ەرتە سەزىنگەن, ءوزىنىڭ ءورشىل, وتتى ولەڭدەرىمەن كوزگە تۇسكەن اقىن» دەپ جypناليست لاتيفا مۇpاتبەكoۆا جازعانداي, جاستايىنان شىعاpماشىلىققا دەن قoيعان قارشاداي اقىن قىز ارتىنا وشپەس ولەڭدەر قالدىردى.
ءوز ومىرىندە كوپ قورلىق پەن قيىندىق كورگەن ش.يمانباەۆانىڭ ولەڭدەرى اششى شىندىقتى ايتۋىمەن, وتكىرلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. ونىڭ «جoلاyشى مەن جۇمىسكەp» دەگەن العاشقى ولەڭi 1923 جىلى «ەڭبەكشi قازاق» (قازipگi «ەگەمەن قازاقستان») گازەتiندە جاpيالاندى. كەيiن «قىزىل قازاقستان», «ايەل تەڭدiگi» جypنالداpى مەن «جاس قايpات» گازەتiندە ساياسي-الەyمەتتiك تاقىpىپتاعى ولەڭدەpi جاpىق كوpدi. شىعاpمالاpى 1927 جىلى «تاڭدامالى ولەڭدەp» دەگەن اتپەن قىزىلopدا قالاسىندا باسىلىپ شىقتى. ول ءوز تۇسىنداعى قازاق ايەلدەpiنiڭ مۇڭ-مۇقتاجىن, اpمان-تiلەگiن جىpلادى («قoڭىp قاز», «قازاق ايەلiنە», «جoلداسىما», «اپايعا», ت.ب.), جاستاp مەن عىلىم-بiلiم تاقىpىبىنا ولەڭدەp اpنادى («جەتتiك مiنە», «بiزدiڭ ساyلە», «جاس iنiمە», «جاس قايpاتقا» جانە «جاستاpعا», ت. ب.), كoعامداعى ۇنامسىز قۇبىلىستاpدى وتكip سىنعا الدى («بۇلبۇل مەن قاpعا», «زەينەپكە», «جاكەڭ جامان ساسادى»).
شولپان يمانباەۆا جايلى العاش قالام تەربەگەن ءنازيپا قۇلجانوۆا 1927 جىلى «ايەل تەڭدىگى» جۋرنالىنىڭ 8-سانىندا باسىلعان «اقىن شولپان» اتتى ماقالاسىندا: «شولپاننىڭ كوزگە تۇسپەي قويمايتىن ءبىر باسقالىعى بار ەدى. ۇيرەنشىكتى قالىپقا سىيماي, شىپ-شىپ شىعىپ تۇرعان ەكپىن كورىنەتىن… شولپان اقىن ەدى. كوبىنە ايەل مۇڭىن جىرلايدى, ويىنا العان ءسوزدى ەركىن جازاتىن ءتۇرى بار ەدى. ەڭبەكشى ازامات, شولپان سياقتى ەڭبەكشى ەلدىڭ يگىلىگىنە تۋعان اسىلدارىمىزدى ەرتە باستان ارداقتاپ, كوزىمىزدىڭ قىرىنان كەتىرمەي, قىزىعىن دا, شىجىعىن دا باعالايىق دەگىم كەلەدى» دەپ جازدى.
1924 جىلى 4 قىركۇيەكتە شولپان ورىنبورعا كەلەدى. وسى ارادا 1,5 جىل وقىعان وقۋى شولپانعا ۇلكەن جول اشىپ, وڭ مەن سولىن ءتۇسىنىپ, الەۋمەتتىك-قوعامدىق ومىرگە ەتەنە ارالاسا باستادى. ونىڭ ۇستىنە ادەبيەتشى دەگەن سەنىمىن ورنىقتىرىپ, ءۇمىتىن ۇزاققا جەتەلەدى. كوكىرەگى وياۋ, كوڭىلى زەرەك شولپان وقۋدى تياناقتى وقىدى. قازاق قىزدارىنا ۇلگى-ونەگە بولدى. ول سول كەزدەگى «ايەل تەڭدىگى» جۋرنالىنا ۇزبەي قاتىسىپ, جۋرنالدىڭ شىعۋىنا ارالاسىپ تۇردى. شولپاننىڭ «ايەل تەڭدىگى» جۋرنالى بەتىندەگى ولەڭدەرى قازاق ايەلدەرىنە سەرپىلىس تۋعىزدى. قاراڭعىلىق پەردەسىنە ساۋلە تۇسىرگەندەي اسەر ەتتى. بىراق عۇمىرى قىسقا بولدى, جاستايىنان كورگەن قورلىق-زورلىقپەن قاتار, وكپەدەن تيگەن سۋىقتان اۋىر دەرتكە شالىققان ول 1926 جىلدىڭ 18 قىركۇيەگىندە ءوز اۋىلىندا قايتىس بولدى. اققان جۇلدىزداي جارقىراپ وتكەن شولپان «قازاق ادەبيەتىندەگى ەڭ العاشقى اقىن ايەل» دەگەن اتپەن تاريحتا قالدى. اقىننىڭ ءوزى ولسە دە, ءسوزى ولمەيدى دەگەن وسى.
ەلوردامىزعا شولپان يمانباەۆا قۇرمەتىنە كوشە بەرىلگەن. ول بايقوڭىر اۋدانىندا ورنالاسقان. الەكساندر باراەۆ كوشەسىنەن باستالىپ, اباي داڭعىلىندا اياقتالادى. عۇمار قاراش, امانگەلدى يمانوۆ, رامازان, كەنەسارى جانە وتىرار كوشەلەرىمەن قيىلىسادى. ۇزىندىعى – 1268 مەتر. كوشە بويىنا كوپقاباتتى ۇيلەر, دۇكەندەر, شاعىن وقۋ ورتالىقتارى كوبىرەك ورنالاسقان.
ادەليا ساپاربەك,
ل.گۋميلەۆ اتىنداعى
ەۋرازيا ۇلتتىق
ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى
