نەگىزگى ماماندىعىم سۋ پايدالانىپ داقىل وسىرەتىن اگرونوم بولعاندىقتان, ينستيتۋتتا العان ءبىلىمىم مەن كەيىن ەڭبەكتە جيناعان تاجىريبەممەن بولىسەيىن دەپ ەدىم.
ەلىمىزدىڭ ارقا ءوڭىرى ىلعالى ازداۋ ايماققا جاتادى. كوپ تۇسسە جىلىنا 300-320 مم ىلعال, ال كەي جىلدارى 250-260 مم-ءدىڭ ماڭايىندا تۇسەدى. وسى ىلعالدىڭ 55-60%-ى كۇز, قىس ايلارىندا قار بولىپ تۇسەدى.
جاڭبىر رەتىندە تۇسەتىنى 40-45% بولادى. ول ىلعال كوپ بەرەكەمىزدى المايدى, كەرىسىنشە اسىعا كۇتىپ, جاۋعان جاڭبىر قۋانتادى. كوپ جىلدىق عىلىمي-زەرتتەۋ, باقىلاۋلاردىڭ ارقاسىندا اۋىل شارۋاشىلىعى ماماندارى ىلعالدىڭ قاي ۋاقىتتا, قانشا تۇسەتىنىن ورتا ەسەپتەپ جازىپ ءبىلىپ, سوعان بايلانىستىرىپ ەگىندەرىن ەگەدى, باپتايدى, شوپتەرىن شابادى, تىڭايتقىشتارىن سىڭىرەدى. سوندىقتان جاڭبىرمەن تۇسكەن ىلعال, ول كۇتىپ, اڭساپ جۇرەتىن, ءتۇسىم مولايتاتىن ىرزىق. قالا وڭىرىنە اكەلەتىن قيىنشىلىقتارى جوق ەمەس, ولار شەشىلىپ جاتقان ءتارىزدى. قالا مۇمكىنشىلىگى جوعارى, ۇيىمداسقان سۋبەكت.
بۇگىنگى اڭگىمە قالىڭ تۇسكەن قار, ول ەرىگەن كەزدە تۋىندايتىن قيىنشىلىقتى ازايتۋ جولدارىن, اۋىل مىسالى رەتىندە كورسەتسەم دەگەن وي.
ءبىرىنشى, تۇسكەن قار ول ىرزىق, ۆەگيتاتسياعا قاجەت ىلعالدىڭ باسى, بىرەگەيى. تۇسكەن قاردى سوققان جەل, سىرعىتىپ ساي-سالاعا, جول بويىنا قۋىپ كەتپەس ءۇشىن ونى توقتاتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاجەت. ونى قالاي اتقارۋ تەحنولوگياسى بەلگىلى, ماماندار بار. توقتالعان قار قالىڭدىلىعى 40-70 سم دەيىن بارادى, كوكتەمدە ەرىگەن كەزدە توپىراققا ءسىڭىپ كەتۋى تەز بولۋى ءۇشىن, قار توقتاتاتىن ەگىن جاي مىندەتتى تۇردە كۇزدە تەرەڭ جارتىلاي قوپارىلۋى كەرەك نەمەسە جاقسى دايىندالعان جايلارعا جاسالۋى كەرەك.
سول جايلاردا سۋدىڭ جەرگە ءسىڭۋى تىڭ نەمەسە كوپجىلدىق ءشوپ ءوسىپ تۇرعان جايلاردان 50-70%-عا كوپ بولادى, اقپاي جاقسى ءسىڭىپ كەتەدى. وسى جۇمىس قازىر وتە تومەن كولەمدە اتقارىلۋدا, سوۆحوزدار بار كەزدە 3 اي قىستا 1 شارۋاشىلىق 15-20 مىڭ گەكتار ەگىن جەرگە قار توقتاتىلاتىن, كەيبىر جايالاردا ەكى رەت جۇرگىزىلەتىن. وسى جەرلەردە ەگىن ءتۇسىمى 2-5 تس/گا ارتىلاتىن. ال مال جايىلىمى, باسقا دالا, ساي-سالاعا, ورمان-توعايعا قالىڭ تۇسكەن قار كەي جىلدارى تەز ەرىپ بەرەكەنى الاتىن.
سونىڭ كەسىرىن ازايتۋ ءۇشىن تابيعي تەرەڭ سايلاردى, تاۋ بوكتەرىن, بۇلاق ارنالارىن پايدالانىپ سۋ بوگەتتەرىن ورنالاستىراتىن, ول بوگەتتەردىڭ جوباسىن سىزىپ بەرەتىن ينستيتۋتتار مەن فيليالدار بولعان جانە ول بيۋدجەت ارقىلى جاسالاتىن. بوگەت قۇرىلىسىن شىعىمىنا, باعاسىنا قاراپ, اۋىلشارۋاشىلىق مەكەمە ءوزى جاسايتىن نەمەسە اۋدان, وبلىسارالىق ماماندانعان مەكەمەگە جۇكتەلەتىن. شىعىندى ۇكىمەت موينىنا الاتىن. ءار اۋداندا اعاتىن وزەن ارناسىن, تەرەڭ ساي-سالانى, تاۋ, توبە بوكتەرلەرىنە بەكىتىلىپ سالۋعا جارايتىن بوگەت, ونى باپتاپ, باقىلاپ وتىراتىن مەكەمە, اۋداندىق اۋىل شارۋاشىلىق باسقارماسى بولاتىن. وسى ىستەرگە بۇگىنگى كۇن جاڭا تەحنولوگيالاردى, اسىرەسە جاساندى ينتەللەكت باعدارلاماسىن (10-15 تگ) پايدالانىپ ءار اۋدان, وبلىس كولەمىندە اەروفوتوسۋرەتتەردى پايدالانىپ جوبا كارتا جاسالۋى قاجەت. ءار وبلىستا اۋىل شارۋاشىلىق دەپارتامەنتىندە وسى جۇمىسقا يە بولىپ, باسقاراتىن ءبولىم قۇرىلۋ قاجەت. سولار جەرگىلىكتى بولىمشەلەرىنەن ۇسىنىس قابىلداۋلارى كەرەك. سوسىن ءبارىن جيناپ, توپتاپ جاساندى ينتەللەكت باعدارلاماسىنا قوسسا, دايىن جوبا-باعدارلاما شىعارىپ بەرەدى. سونى تالداپ, ماڭىزدىلىعىنا بايلانىستى وبلىس بيۋدجەتىنە كىرگىزىپ سالا باستاۋ كەرەك. جىلىنا ءار اۋداندا 1-2 بوگەت تۇرعىزىلسا, بارلارىنا باقىلاۋ جاساپ جوندەپ وتىرسا, تاپ بيىلعى جىلداعىداي قاسىرەت بولماۋشى ەدى.
ءبىزدىڭ ەلىمىز تۇسكەن قاردى قيىنشىلىققا جورىماي, بايلىق, ىرزىق دەپ قابىلداپ, سوعان جۇمىس ىستەۋىمىز كاجەت. مەن كوتەرگەن ماسەلەگە كەتەتىن شىعىن, بۇگىنگى توتەنشە جاعداي جاريالاپ, جۇمساپ جاتقان اقشادان 5-6 ەسە از بولاتىنىنا سەنىمدىمىن. سالىنعان سۋ بوگەتتەرىن مال سۋارۋعا, ماڭايىنا سۋارمالى ەگىنشىلىك ەكسە, ودان تۇسەتىن ءونىم كورشى ەگىننەن 5-6 ەسە ءتۇسىمى, ساپاسى مول بولادى. تامشىلاپ سۋارۋ ءتاسىلىن كىرگىزۋ دە كەرەك. ءار وبلىس, اۋدان وسى ىستەرگە جارىسىپ اتقارۋىنا ۇكىمەت قاۋلىسىمەن ماتەريالدىق سىيلىق بەرىلەتىنىن اتاپ كورسەتسە, ءتىپتى جاقسى بولار ەدى.
قازىر ەل, وبلىس باسشىلارى وسى ءىستى قولداسا, جەرگىلىكتى ءىرى, باي كاسىپكەرلەر ءىلىپ اكەتسە, تابيعاتتىڭ بەرگەن بايلىعىن پايدامىزعا بۇرار ەدىك.
بەيسەمبەك الكەنوۆ,
اگرونوم, استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى
