كەڭەس بيلىگىنىڭ 1979 جىلى اقمولا ولكەسىندە نەمىس اۆتونومياسىن قۇرۋ جوسپارى بولعانى تاريحتان بەلگىلى. بۇل تۋرالى بەلگىلى پۋبليتسيست, دەرەكتانۋشى, ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك ورگاندارىنىڭ ارداگەرى امانتاي كاكەننىڭ «شىرعالاڭ نەمەسە تاعى دا نەمىس اۆتونومياسى تۋرالى» اتتى قازاق, ورىس, نەمىس تىلدەرىندە جارىق كورگەن كىتاپتارىندا ەگجەي-تەگجەيلى ايتىلعان. مۇنداعى دەرەكتەر مەن دايەكتەر نەگىزىندە كورنەكتى جازۋشى, دراماتۋرگ دۋمان رامازان «الاڭ» حيكاياتىن جازدى. اۋىر ناۋقاس القىمىنان الماي تۇرعاندا امانتاي عازيزۇلى گازەتىمىزدىڭ تۇراقتى اۆتورى ەدى. ومىردەن وزعانىنا قىرىق كۇننىڭ ءجۇزى بولىپ قالىپتى…
قالامگەر ەڭبەكتەرىن سارالاي كەلە, تاريح جانە تۇلعا اتتى ەكى باعىتتا قاراستىرا الامىز. سونىڭ بارىنە اۆتور ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان كەلەدى. ياعني, باستى ورىنعا قازاق تاعدىرىن قويادى. ونىڭ جازعانى بىرنەشە تومعا جۇك بولا الادى. تۋعان ەل مەن تۋعان جەر, وسى اقمولا تاريحىن تارقاتۋعا كەلگەندە, بۇل كىسىنىڭ الدىنا تۇسەتىن ادام ساناۋلى ەدى.
ول جۋرناليستيكاعا قايناعان ەڭبەكتىڭ ورتاسىنان كەلدى. «قازالتىن» كاسىپورنىنداعى قاراپايىم ەلەكتريك ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىمەن كوزگە تۇسكەن بولۋى كەرەك, باستاۋىش كومسومول ۇيىمىنىڭ حاتشىسى بولىپ تاعايىندالدى. جوعارى وقۋ ورنىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن اياقتاعان سوڭ, «ارقا اجارى» گازەتىنە قىزمەتكە كەلدى. ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنە دەيىن ءوستى. مىنە, وسى كەزدە تسەلينوگراد وبلىستىق پارتيا كوميتەتى ونى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرلەرىن دايارلايتىن ماسكەۋدەگى ف.دزەرجينسكي اتىنداعى جوعارى مەكتەپكە ارنايى كۋرستارعا وقۋعا جىبەردى. ماسكەۋدەگى وقۋىن بىتىرگەننەن كەيىن جەزقازعان, شىمكەنت, اقمولانىڭ قاۋىپسىزدىك ورگاندارىندا ۇزاق جىل قىزمەت ىستەدى. «تۇركىستان» گازەتىندە, اقمولا وبلىستىق تىلدەر باسقارماسىندا, دۇنيەجۇزىلىك قازاقتار قاۋىمداستىعىندا ەڭبەك ەتتى.
امانتاي كاكەن ءومىرىن ەلگە بەيمالىم تاريح بەتتەرىن اشۋعا, قازاقتىڭ قاسيەت پەن قاسىرەتكە تولى تاعدىرىن كورسەتۋگە, تۇعىرلى تۇلعالاردى تانىتۋعا ارنادى. سونىڭ ءبارىن ناقتى ارحيۆ قۇجاتتارىنا سۇيەنىپ جازدى. ارينە, بۇل تۇرعىدا قۇقىق قورعاۋ سالاسىنداعى قىزمەتى كومەككە كەلدى. ياعني, ارحيۆتەرگە كىرىپ, جابىق قۇجاتتاردى اقتارۋدا الدىنان ەشقانداي كەدەرگىلەر تۋمادى.
قالامگەر ەڭبەكتەرىن وقىپ وتىرىپ, ەلەڭ ەتە قالاسىزدار. «زۇلمات جىلداردىڭ زاپىرانى» اتتى زەرتتەۋ ەڭبەگىندە حVIII عاسىردا, دالىرەك ايتقاندا, 1737 جىلى ورىس پاتشاسى اننا يوانوۆنا قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرىندە قۇل ساۋداسىن زاڭداستىرعانى جايلى دەرەكتى العا تارتادى. ماقالا ارقىلى بۇل زاڭ ءبىر عاسىرعا جۋىق كۇشىندە تۇرعانىن, تەك 1822 جىلى «ءسىبىر قازاقتارىن باسقارۋ ەرەجەسى» شىققان سوڭ عانا جويىلعانىن, الايدا جويىلعانعا دەيىن قازاق دالاسىنا ءبىراز زارداپ اكەلگەنىن بىلەسىزدەر.
امانتاي كاكەن ءومىرىن ەلگە بەيمالىم تاريح بەتتەرىن اشۋعا, قازاقتىڭ قاسيەت پەن قاسىرەتكە تولى تاعدىرىن كورسەتۋگە, تۇعىرلى تۇلعالاردى تانىتۋعا ارنادى. سونىڭ ءبارىن ناقتى ارحيۆ قۇجاتتارىنا سۇيەنىپ جازدى. ارينە, بۇل تۇرعىدا قۇقىق قورعاۋ سالاسىنداعى قىزمەتى كومەككە كەلدى. ياعني, ارحيۆتەرگە كىرىپ, جابىق قۇجاتتاردى اقتارۋدا الدىنان ەشقانداي كەدەرگىلەر تۋمادى
پۋبليتسيست تاريحتىڭ وسىنداي كۇڭگىرت بەتتەرىن عانا ەمەس, قازاقتىڭ ەرلىككە تولى جولدارىن دا قالامىنا ارقاۋ ەتكەن. «اتا داڭقىن اسپانداتقان» اتتى ماتەريالىندا ناپولەون زامانىندا فرانتسۋزدارمەن شايقاستا ەرلىك كورسەتكەن نارىنباي جانجىگىتۇلى, امەن بايباتىروۆ اتالارىمىز جايلى جازا كەلە, ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاعى قازاقتاردىڭ جاۋىنگەرلىك رۋحىمەن ساباقتاستىرادى, تىلداعى ەڭبەككە توقتالادى. وسى سۇراپىل سوعىس – قالامگەردىڭ ءبىراز زەرتتەگەن تاقىرىبى. «تۇركىستان لەگيونى» كىتابى دا جارىق كوردى. وندا مۇستافا شوقايدىڭ وسى قۇراماعا قاتىسى جوقتىعىن دالەلدەدى.
اشارشىلىق, قۋعىن-سۇرگىن, تىڭ يگەرۋ… قازاقتىڭ بۇل قاسىرەتتى تاريحى دا امانتاي عازيزۇلىنىڭ قالامىنا ارقاۋ بولدى. ماسەلەن, كەزىندە گازەتىمىزدە جارىق كورگەن «قىزىل قاساپ» ماقالاسىندا 1937-1938 جىلدارداعى ۇلت قايماقتارىن قىناداي قىرعان كەزەڭدى ءسوز ەتسە, «قاسىرەتى كوپ ناۋقان» اتتى ماتەريالىندا تىڭ يگەرۋدىڭ زاردابىن جازدى.
امانتاي كاكەن قالامىنا ارقاۋ ەتكەن تۇلعالارعا كەلسەك, ەڭ الدىمەن ونى ساكەنتانۋشى رەتىندە تانيمىز. بەلگىلى ادەبيەتتانۋشى عالىم تۇرسىنبەك كاكىشۇلىنان ءتالىم الىپ, مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى, كورنەكتى اقىن, جازۋشى, دراماتۋرگ ساكەن سەيفۋللين تۋرالى مونوگرافيالىق ەڭبەكتەرى جارىق كوردى. قۋعىن-سۇرگىن قۇربانى, ارقانىڭ ءان الىپتارىنىڭ ءبىرى ۇكىلى ىبىرايدىڭ سوڭعى كۇندەرى تۋرالى جازعان ماقالاسىن قىزىعىپ وقىعانىمىز بار. قالامگەر كەزىندە كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى تالعات بيگەلدينوۆكە حالىق قاھارمانى اتاعىن بەرۋ ماسەلەسىن ورىندى كوتەردى.
وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا قالامگەردىڭ ەكىنشى, ماڭگىلىك عۇمىرى باستالدى.
