ەل اۋماعىندا ينۆەستيتسياعا تارتىمدى, تۋريستىك جانە كاسىپكەرلىك الەۋەتى جوعارى قالالاردىڭ ىشىندە استانا قالاسىنىڭ مۇمكىندىگى كوپ. ماسەلەن, بىلتىر قالاعا 2 ميلليارد دوللار كولەمىندە شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىلىپ, قالانىڭ ءوندىرىسى جىل سايىن كەڭەيىپ كەلەدى. وتكەن جىلعى كورسەتكىش بويىنشا مەگاپوليسكە 1 ملن 324 مىڭ تۋريست كەلگەنى قۋانتادى. ال قالانىڭ ساۋدا سالاسىن دامىتۋ, بيزنەسكە قولايلى شاھار رەتىندە قالىپتاستىرۋداعى جۇمىستار ناتيجەلى مە؟ وعان استانا قالاسىنىڭ ينۆەستيتسيالار جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باسقارماسى تولىققاندى جاۋاپ بەردى.
كاسىپ باستاعانعا قولداۋ بار
– استانانى كاسىپكەرلەر قالاسى دەۋگە نەگىز بار. ونى ستاتيستيكا تولىق ايعاقتايدى. بۇگىندە قالانىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندى حالقىنىڭ 74 پايىزى شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالاسىندا جۇمىسپەن قامتىلعان. 233,5 مىڭ قىزمەتىن دوڭگەلەتىپ وتىرعان شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرى قالا ەكونوميكاسىنىڭ 60 پايىزدان استامىن قالىپتاستىرىپ وتىر. بۇل – ەلىمىزدەگى ەڭ جوعارعى كورسەتكىش. قالاداعى كاسىپكەرلىكتىڭ دامۋىنا مەملەكەتتىك باعدارلامالار ەداۋىر ۇلەسىن قوسۋدا. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋعا باعىتتالعان نەسيەنىڭ پايىز مولشەرلەمەسىن سۋبسيديالاۋ مەن نەسيەلەردى ءىشىنارا كەپىلدەندىرۋ سياقتى تەتىكتەر ۇلكەن سۇرانىسقا يە, – دەدى قالالىق ينۆەستيتسيالار جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باسقارماسى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى نۇرجان ءاشىموۆ.
اتالعان تەتىكتەر 2010 جىلى «بيزنەستىڭ جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى اياسىندا باستاۋ الىپ, كەيىننەن «كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 2021-2025 جىلدارعا ارنالعان ۇلتتىق جوباسى» نەگىزىندە جالعاسىن تاپتى. تەتىكتەردى ىسكە قوسقان ساتتەن باستاپ استانا قالاسى بويىنشا سۋبسيديالاۋ شەڭبەرىندە 6200-دەن استام جوبا ماقۇلدانىپ, 4800-گە جۋىق نەسيە ءىشىنارا كەپىلدەندىرىلدى. جالپى سوڭعى ءۇش جىلدا قولداۋ تاپقان كاسىپكەرلەرمەن 8 مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورنى قۇرىلعان. كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ ۇلتتىق جوباسى بيىلدان باستاپ كۇشىن جويعانمەن, قولداۋ تەتىكتەرى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىمەن قابىلدانعان ارنايى قاعيدالار اياسىندا بەلسەندى تۇردە جۇزەگە اسىپ كەلەدى. شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ مەن قولداۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا سۋبسيديالاۋ مەن ءىشىنارا كەپىلدەندىرۋ تەتىكتەرى ءوز ءىسىن ەكونوميكانىڭ باسىم سالالارىندا جۇزەگە اسىرۋشى بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە قولجەتىمدى. ولاردىڭ قاتارىنا ەنبەگەن سالالاردا قىزمەت ەتۋشى كاسىپكەرلەر ءۇشىن «استانا بيزنەس» جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋ باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلادى. بۇل باعدارلامانى ەلوردا اكىمدىگى مەن «دامۋ» كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قورى» اق بىرلەسىپ قارجىلاندىرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرادى. وسى باعدارلاما بويىنشا كاسىبىن جاڭا باستاعان كاسىپكەرلەر 50 ملن تەڭگەگە دەيىن, جۇمىس ىستەپ جاتقان كاسىپكەرلەر 100 ملن تەڭگەگە دەيىن جەڭىلدەتىلگەن نەسيە الا الادى. بۇل نەسيەنىڭ سىياقى مولشەرلەمەسى 7 پايىزدى قۇرايدى.
جاڭا بيزنەس يدەيالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن 5 ملن تەڭگەگە دەيىنگى قايتارىمسىز گرانتتار بەرىلەدى. بىلتىر گرانتتاردى تىركەۋ مەرزىمى 3 جىلدان اسپاعان جەكە كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنە ۇسىنىلدى. وتكەن جىلى جالپى 1971 كاسىپكەردەن ءوتىنىم كەلىپ ءتۇستى. ىرىكتەۋدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جالپى سوماسى 545 ملن تەڭگەگە 113 كاسىپكەردىڭ جوباسى قولداۋ تاپتى.
بيىل گرانت ۇسىنۋ شارتتارى قايتا قاراستىرىلىپ, ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى جاڭا قاعيدالاردى بەكىتتى. وسى قاعيدالارعا سايكەس, قايتارىمسىز گرانتتار تەك الەۋمەتتىك كاسىپكەرلەر تىزىمىندەگى شاعىن جانە ورتا بيزنەس سۋبەكتىلەرىنە ۇسىنىلادى.
ساۋدا قارقىنى تۇراقتى
– شاعىن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدا كوشە ساۋداسى ماڭىزدى. كوشە ساۋداسىن دامىتۋ ماقساتىندا ەلوردادا 2016 جىلدان باستاپ «1000 ورىن – كوشە ساۋداسى» باعدارلاماسى ىسكە قوسىلعان. وسى باعدارلاما شەڭبەرىندە بۇگىندە 800-دەن استام سۋبەكت جۇمىس ىستەپ جاتىر. جوبا اياسىندا 300-دەن استام جەر ۋچاسكەسىن قوسالقى جالعا بەرۋ شارتى جاسالدى, 1 ميللياردقا جۋىق جەكە ينۆەستيتسيا تارتىلعان. ونىڭ باستى ماقساتى – استاناداعى كوشە ساۋداسىنىڭ ءبارىن جاڭا زاماننىڭ تالابىنا بەيىمدەۋ. باعدارلاما وپەراتورى – «استانا اكك» اق. بولىنگەن جەر ۋچاسكەلەرى جەمىس-جيدەك, كوكونىس, تاماق ونىمدەرى, دايىن ونىمدەر ساتاتىن وبەكتىلەردى ورنالاستىرۋعا ارنالعان. بۇگىندە قالا اۋماعىندا ورنالاسقان ساۋدا پاۆيلوندارىنا زاڭدىلىق, ساۋلەتتىك كەلبەت تالاپتارىن جانە سانيتارلىق نورمالاردى ساقتاۋ تۇرعىسىنان تەكسەرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. وسىعان بايلانىستى جاڭا جەر ۋچاسكەلەرىن بەرۋ جۇمىستارى ۋاقىتشا توقتاتىلدى, – دەدى ءوز سوزىندە ينۆەستيتسيالار جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باسقارماسى ساۋدا جانە قىزمەت كورسەتۋ سالاسىن دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى دارحان وتىزباەۆ.
ساۋدا سالاسىندا ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ نەگىزسىز شارىقتاۋىن بولدىرماۋ ماقساتىندا ءارى باعانى تۇراقتاندىرۋ تەتىكتەرىن ىسكە اسىرۋ شەڭبەرىندە 29 مىڭ توننادان استام ءونىم باقىلاۋدا. ولار قالانىڭ 110 ءىرى ساۋدا جەلىسىندە ساتىلادى. ناقتى ايتساق, «ماگنۋم» – 77, «استىقجان» – 2, «ۆكۋسمارت» – 10, «انۆار» – 2, «ايان» – 5, «فەرماگ» – 20, «شاپاعات», «سارىارقا», «ساۋران» ساۋدا ورتالىعىندا بار. قوسىمشا «قازترەيد» اق-پەن جالپى كولەمى 1350 توننا كوكونىستى (كارتوپ, ءسابىز, پياز, قىرىققابات) جەتكىزۋ كوزدەلگەن.
جىل باسىنان بەرى الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك تاۋارلارى باعاسىنىڭ يندەكسى 99,4 پايىزدى قۇراپ, استانا رەسپۋبليكا بويىنشا 18-ورىن الدى. باعانى تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن دەلدالدىق سحەمالاردى تەرگەۋ جونىندەگى ايماقتىق كوميسسيا قۇرىلدى. ءار اپتا سايىن كوميسسيانىڭ بارلىق مۇشەسى ءىرى ساۋدا وبەكتىلەرىن ارالاپ, نارىقتى باقىلاپ وتىرادى. جىل باسىنان بەرى كوميسسيانىڭ 29 وتىرىسى ءوتىپ, باعانى نەگىزسىز ءوسىرۋدىڭ 47 فاكتىسى انىقتالدى.
الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىك الەۋەتى قانداي؟
2023 جىلى ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىك سۋبەكتىلەرىنىڭ ءتىزىلىمىن جۇرگىزۋ قاعيدالارىن ازىرلەپ, بەكىتتى. الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىك – قوعامنىڭ ەڭ ءالسىز توپتارىن بەلگىلى ءبىر كاسىپكە باۋلۋ جانە وسى ازاماتتار وندىرگەن تاۋار مەن كورسەتكەن قىزمەت تۇرلەرىن ساتۋدى ۇيىمداستىرۋ. الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالعان بۇل باعىت بويىنشا الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋشىلار ءۇشىن ءتورت سانات ەنگىزىلدى. ءبىرىنشىسى – الەۋمەتتىك وسال توپ ازاماتتارىن (ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار جاندار, ەرەكشە بالالاردى تاربيەلەپ وتىرعان اتا-انالار, كوپبالالى وتباسىلار, زەينەتكەرلەر مەن زەينەت جاسىنا دەيىنگى ازاماتتار, 16 جاستان 23 جاسقا دەيىنگى بالالار ءۇيىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى, قانداستار) جۇمىسپەن قامتۋعا سەپتەسەتىن الەۋمەتتىك كاسىپكەرلەر. ەكىنشى سانات – بۇل الەۋمەتتىك وسال توپ ازاماتتارىمەن وندىرىلەتىن تاۋارلاردى, ورىندالاتىن جۇمىستاردى, كورسەتىلەتىن قىزمەتتەرىن ساتۋعا ىقپال ەتەتىن الەۋمەتتىك كاسىپكەرلەر. ءۇشىنشى سانات – مۇگەدەكتىگى بار ادامدارعا كومەكتەسۋ ماقساتىندا قىزمەتتى جۇزەگە اسىراتىن الەۋمەتتىك كاسىپكەرلەر. تورتىنشىسىنە الەۋمەتتىك سالادا جۇمىس ىستەيتىن الەۋمەتتىك كاسىپكەرلەر (پسيحولوگيالىق-پەداگوگيكالىق قىزمەتتەر, بالالاردىڭ دەمالىسىن ۇيىمداستىرۋ, جالپى ءبىلىم بەرۋ, مادەني-اعارتۋ, قورشاعان ورتانى قورعاۋ) جاتادى.
2022 جىلدان باستاپ الەۋمەتتىك كاسىپكەرلەردىڭ رەسپۋبليكالىق تىزىمىنە 437 كاسىپكەر ەنگەن, سونىڭ 117-ءسى نەمەسە 27 پايىزى استانا قالاسىنا تيەسىلى. سولاردىڭ ءبىرى «زامانداس» قوعامدىق قورى 3 مىڭعا جۋىق ەرەكشە بالالاردىڭ بوس ۋاقىتىن اۋلا كلۋبتارىمەن قامتاماسىز ەتۋدە. ودان بولەك, «Green Tal» جانە «Kunde» جشس-ءتىڭ ارقايسىسى الەۋمەتتىك وسال توپتار قاتارىنداعى 40 ازاماتقا تۇراقتى جۇمىس بەرىپ وتىر. كاسىپكەرلىكتىڭ بۇل ءتۇرى تۋرالى ينۆەستيتسيالار جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باسقارماسى وندىرىستىك قاۋىپسىزدىك ءبولىمىنىڭ باسشىسى رۇستەم ساعىنباەۆ ايتىپ بەردى.
– الەۋمەتتىك كاسىپكەرلەردى ىنتالاندىرۋ جانە دامىتۋ ماقساتىندا بيزنەسكە ارنالعان قايتارىمسىز گرانتتار, جەڭىلدەتىلگەن نەسيەلەر, جەڭىلدەتىلگەن شارتتارمەن تۇرعىن ەمەس ءۇي-جايلار بەرۋ سەكىلدى قولداۋ شارالارى قاراستىرىلعان. جالپى الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىكتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكاداعى ورنى بولەك. ويتكەنى بۇل كاسىپكەرلەر بارىنشا پايدا تابۋدى ماقسات ەتپەي, ءوز قىزمەتىن دوڭگەلەتۋ ارقىلى الەۋمەتتىك وسال توپقا جاتاتىن ازاماتتارعا وراسان زور كومەك كورسەتەدى.
اتالعان كاسىپكەرلىك قاتارىنا قوسىلۋ شارتتارى مەن ەرەجەلەرى تۇراقتى نەگىزدە استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ, استانا قالاسى ينۆەستيتسيالار جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ رەسمي پاراقشالارىندا جاريالانىپ كەلەدى. جاريالانعان اقپاراتتاردىڭ ىشىندە جاۋاپتى قىزمەتكەرلەردىڭ بايلانىس تەلەفوندارى كورسەتىلگەن, – دەدى سپيكەر.
ونەركاسىبى ەكپىندى
ينۆەستيتسيا – ەكونوميكانىڭ ەكىنشى تىنىسى. بىراق شەتەلدىك ءىرى كومپانيالاردىڭ مول قارجىسىن تارتا ءبىلۋ ءۇشىن دە ەلدە ەكونوميكالىق احۋال جاقسى, ساياسي تۇراقتىلىق ساقتالعان, الەۋمەتتىك دامۋ كورسەتكىشى جوعارى بولۋى ءتيىس. وسى تۇرعىدان العاندا, استانا بارلىق تالاپقا تولىق جاۋاپ بەرەدى. سودان بولار, 2023 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەلورداعا 6,6 پايىز وسىممەن 1 ترلن 631,1 ملرد تەڭگە دەڭگەيىندە رەكوردتىق ينۆەستيتسيا تارتىلدى. بىلتىر ەلورداعا تارتىلعان تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالار كولەمى 2 ملرد اقش دوللارىن قۇرادى. ينۆەستيتسيالاردىڭ جالپى سوماسى شامامەن 6,3 ترلن تەڭگە بولاتىن 591 جوبانى جۇزەگە اسىرۋدا. سونداي-اق بىلتىر 1800 جۇمىس ورنى قۇرىلىپ, 174,5 ملرد تەڭگە سوماسىنا 30 جوبا پايدالانۋعا بەرىلدى. ال 2024 جىلى جۇمىس ورىندار سانى 4100-گە ارتىپ, جالپى سوماسى 308,6 ملرد تەڭگەگە 55 ينۆەستيتسيالىق جوبا ىسكە قوسىلادى دەپ كۇتىلۋدە. ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ بويىنشا جۇمىس جۇيەلى نەگىزدە جۇرگىزىلىپ كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا ينۆەستورلار مەملەكەتتىك قولداۋدى, ونىڭ ىشىندە ارنايى ەكونوميكالىق ايماققا جەڭىلدىكتەر بەرۋ كوزدەلگەن. بۇل باعىتتاعى باسقارۋشى كومپانيا «Astana Invest» سانالادى. باس قالاعا ينۆەستيتسيالاردى تارتۋ جانە ىسكەر ازاماتتاردى يننوۆاتسيالىق يگىلىكتەردى يگەرۋدە «استانا دامۋ ورتالىعى» قولداۋ بىلدىرەدى.
ەكونوميكالىق ايماق ارتىقشىلىعى
2023 جىلدىڭ قاڭتار جانە قاراشا ايلارى ارالىعىنداعى ەلوردانىڭ وڭدەۋ ونەركاسىبى ەكسپورتىنىڭ كولەمى 3433,9 ملن اقش دوللارىن قۇرادى. قالا اۋماعىندا 70-تەن استام ەكسپورتقا باعدارلانعان ءوندىرىس بار. ەلوردالىق ونەركاسىپ كاسىپورىندارىنىڭ نەگىزگى ۇلەسى «استانا – جاڭا قالا» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعىنا تيەسىلى. ونىڭ اۋماعىندا №1 يندۋستريالىق پاركى مەن 108 ونەركاسىپتىك جوبا ورنالاسقان. بىلتىر №1 يندۋستريالىق پارك كاسىپورىندارىنىڭ ءونىم ەكسپورتىنىڭ كولەمى 40,38 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. نەگىزگى ەكسپورتتالاتىن تاۋارلار قاتارىندا قورعانىستىق ەلەكتروندى-وپتيكالىق ونىمدەردى شىعاراتىن «قازاقستان اسەلسان ينجينيرينگ» كاسىپورنى, «لوكوموتيۆ قۇراستىرۋ زاۋىتى» اق, «ەلەكتروۆوز قۇراستىرۋ زاۋىتى» جشس, لاك-بوياۋ ونىمدەرىن شىعاراتىن «استانا جمك زاۋىتى» جشس, ۆەتەريناريالىق ماقساتتاعى بۇيىمدار شىعاراتىن «ZTOWN Development» جشس, پارفيۋمەرلىك-كوسمەتيكالىق ونىمدەر دايىندايتىن («ارومات» جشس), پلاستماسسا بۇيىمدارىن وندىرەتىن «بىرىڭعاي شوعىرلاندىرۋشى ورتالىق» جشس جانە وزگەلەرى بار. تاۋارلار رەسەي, وزبەكستان, شري-لانكا, ارمەنيا, قىتاي, گەرمانيا, ەستونيا, قىرعىزستان, تۇركيا, بەلارۋس, ازەربايجان جانە باسقا ەلدەرگە ەكسپورتتالادى.
– استانا ونەركاسىبىن ىلگەرىلەتۋدە جاڭا جوبالارعا ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ, جىل سايىن جاڭا وندىرىستەر, سونداي-اق ەكسپورتقا باعدارلانعان كاسىپورىندار ىسكە قوسىلاتىنىن اتاپ وتكەن ءجون. ماسەلەن, وڭدەۋ ونەركاسىبى سالاسىنداعى ءتيىمدى, جوعارى تەحنولوگيالىق جانە باسەكەگە قابىلەتتى ءوندىرىستەردى, ونىڭ ىشىندە ەكسپورتقا باعدارلانعان كاسىپورىنداردى دامىتۋ ماقساتىندا ەلوردا اۋماعىندا «استانا-تەحنوپوليس» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعى اۋماعىندا №2 يندۋستريالىق پاركىن قۇرۋ جۇرگىزىلۋدە, وندا 500 ملرد تەڭگە سوماسىنا 150-گە جۋىق ينۆەستيتسيالىق جوبانى ىسكە اسىرۋ جوسپارلانۋدا. ودان باسقا, تاماق ونەركاسىبى كاسىپورىندارى ورنالاستىرىلاتىن اگرارلىق-يندۋستريالىق ايماقتى قۇرۋ جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە, – دەدى ينۆەستيتسيالار جانە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ باسقارماسى ونەركاسىپ جانە ەكسپورتتى دامىتۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى ايدىن قيىلىمبەكوۆ.
