ەلوردانىڭ ەرەكشەلىگىن تانىتىپ, رۋحاني قانتامىرىنا ءنار جۇرگىزىپ, مادەني ءومىرىن جانداندىرا تۇسكەن ونەر ۇجىمدارىنىڭ ءبىرى – «جاستار» تەاترى. باسىندا ءتىپتى ءتول ساحناسى بولماسا دا كورەرمەندەرىنە كەرەمەت تۋىندىلارىن قويعان تەاتر ارتىستەرى ونەرگە ادالدىقتىڭ, شەكسىز بەرىلگەندىكتىڭ ايقىن ۇلگىسىن كورسەتكەنىن بىلەمىز. ءوز باسپاناسى, ساحناسى بولماسا دا قوعامداعى جاستار پروبلەماسىن قوزعاپ, رۋحانياتتىڭ ەڭ وزەكتى تاقىرىپتارىن ناسيحاتتاعان تەاتر بۇگىندە ەلوردا عانا ەمەس, ەلىمىزدە ءوز ورنى بار, ءىزباسار تاربيەلەگەن ورنىقتى ونەر ۇجىمى. نەبىر تالانتتى اكتەرلەر مەن رەجيسسەردى قاناتتاندىرىپ, ونەر مايدانىنا اتتاندىرعان «جاستار» تەاترىنىڭ بۇگىنگى تىنىس-تىرشىلىگىن, شىعارماشىلىق ىزدەنىسىن, جوسپارلارىن بىلمەك ماقساتىندا تەاتر ديرەكتورى مىندەتىن اتقارۋشى, «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» توسبەلگىسىنىڭ يەگەرى ازامات ەسكۋلوۆپەن سۇحباتتاسقان ەدىك.
– ازامات جۇمابايۇلى, ءوزىڭىز جاستار تەاترىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىنىڭ ءبىرىسىز, «جاستار» تەاترى باسشىلىعىن قولعا الىپسىز, ونەر ۇجىمىنىڭ الداعى جوسپارلارى قانداي؟ قانداي شىعارماشىلىق ىزدەنىستەر بار, جەتىستىكتەرىڭىز قانداي؟
– تەاتر باسشىلىعىنا كەلگەلى 4-5 ايدىڭ ءجۇزى بولىپتى. «جاستار» تەاترى – ۇلكەن ۇجىم, ماعان ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەنىن يىعىما تۇسكەندە ءبىلىپ, سەزىنىپ جاتىرمىن. شتاتتا 204 ادام بار, جۋىردا ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنان جاستار تەاترىنا الۋ ماقساتىندا ىرىكتەۋ ءۇشىن 20 شاقتى ستۋدەنتتى شاقىردىق. ءاربىر اكتەردىڭ, تەحنيكالىق قىزمەتكەردىڭ بابىن تابۋ, باسقارۋ وڭاي ەمەس. دەگەنمەن, وسى سالانىڭ نانىن جەپ, ساحنادا تەر توككەن جان رەتىندە, ادام رەتىندە, ازامات رەتىندە ءوز تەاترىما قىزمەت ەتۋگە تاۋەكەل ەتتىم. «تاۋەكەل ءتۇبى – جەلقايىق, وتەسىڭ دە كەتەسىڭ» دەگەندەي, شىعارماشىلىق ۇجىمنىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعىنا قىزمەت ەتەتىن ورتاق ىستەردى ءبىر دەممەن باستاپ كەتتىك. ارينە, ول تەاتردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى, ش.ايتماتوۆ اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىقتىڭ يەگەرى, رەجيسسەر نۇرقانات جاقىپبايدىڭ جەتەكشىلىگىمەن, ورتاق شىعارماشىلىق ۇجىممەن اقىلداسۋ, پىكىرلەسۋ بارىسىندا جۇزەگە اسىپ وتىر. بيىل 3 سپەكتاكلدى ساحنالاۋ ناقتى جوسپارىمىزدا تۇر, ونى نۇرقانات جاقىپباي, داۋرەن سەرعازين, نۇرفات ۆاحيتوۆ جانە قوسىمشا جاس رەجيسسەر شىڭعىس جاقىپباي ءبىر قويىلىمدى ساحنالاماق نيەتتە.
سونداي-اق گاسترولدىك ساپارلارعا شىعىپ, تەاترلار فەستيۆالدەرىنە قاتىسامىز. 2024 جىلدىڭ 2-15 مامىر ارالىعىندا تۇركيانىڭ ترابزون قالاسىنا ساپار شەكسەك, ەلىمىزدىڭ وڭىرلەرىنە الماتى, جەتىسۋ وبلىستارىنا بارىپ, اۋدان ورتالىقتارىندا حالىققا ءوز ونەرىمىزدى كورسەتەمىز دەگەن جوسپارىمىز بار. سونداي-اق وزبەكستان, قىرعىزستان مەملەكەتتەرىنەن شاقىرتۋلار كەلىپ جاتىر. بۇيىرسا, كورشى مەملەكەتتەرگە بارامىز دەگەن نيەتتەمىز.
ءوزىم دە اكتەرمىن, باسشىلىق قىزمەتتى اتقارۋمەن قاتار ايىنا وزىمە جۇكتەلگەن رولدەردى ساحنالاۋدى بىرگە الىپ ءجۇرمىن. ارينە, قىزمەت بابى شىعارماشىلىقپەن كوبىرەك اينالىسۋعا مۇمكىندىك بەرە بەرمەيدى, ۋاقىتىمنىڭ كوبىسى شارۋاشىلىق جۇمىستارىنا كەتەتىنى راس. قولىمنان كەلگەنشە ءوز مىندەتىمدى اتقارۋعا تىرىسىپ جاتىرمىن.
تەاتردىڭ جەتىستىكتەرى كوپ: رەجيسسەر داۋرەن سەرعازيننىڭ قويعان «پرانك ماحابباتى» كوكشەتاۋدا وتكەن رەسپۋبليكالىق فەستيۆالدە «ديپلومانت» رەتىندە تانىلىپ, تەاترىمىزدىڭ اكتريساسى ءلاززات قۋانىشوۆا «ۇزدىك دەبيۋت» نوميناتسياسىنا يە بولدى. الماتىدا وتكەن جاس رەجيسسەرلەر فەستيۆالىندە شىڭعىس جاقىپباي «ەڭ ۇزدىك جاس رەجيسسەر» اتاندى. شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ 95 جىلدىعىنا ارنالعان «ايتماتوۆ جانە تەاتر» اتتى VI حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالىندە «جان پيدا» سپەكتاكلىن قويىپ, گران-پري جۇلدەسىن جەڭىپ الدىق. بۇل تەاتر تاريحىنداعى 16-شى باس جۇلدە. ونىڭ پرەمەراسى قاڭتار ايىنىڭ 31-دە ءوتتى.
جانداۋلەت باتاي تەاتر قايراتكەرلەر وداعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن «ەڭلىكگۇل – 2023» كاسىبي سىيلىعىنىڭ «جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك اكتەرى» اتالىمى بويىنشا جەڭىمپازى اتاندى. ەلىمىزدىڭ مادەنيەت, ونەر, سپورت سالاسىنداعى ۇزدىكتەردى انىقتايتىن «TICKETON AWARDS – 2023» بايقاۋىندا تەاترىمىزدىڭ اكتريساسى شەحناز قىزىحانوۆا «جىلدىڭ ەڭ ۇزدىك اكتريساسى» اتاندى.
«ويان, قازاق!» ءفيلمى ەل بويىنشا جاقسى كورسەتىلىم جينادى, وندا مىرجاقىپ ءرولىن تەاترىمىزدىڭ اكتەرى باقىت حادجىباەۆ سومداعانىن بىلەسىزدەر. وسى ءفيلمدى ساحنا تىلىمەن «سويلەتسەك» دەگەن دە ارمانىمىز بار, ول جاعى ازىرگە قۇپيا بولىپ قالا تۇرسىن. بىراق, ول كينودان دا جوعارى تۇراتىن باعالى دۇنيە بولۋى كەرەك, ءبىر مىسقال ارتىق بولماسا, كەم بولماۋى ءتيىس, سوندىقتان وعان زور دايىندىقپەن بارعان دۇرىس.
– مەنىڭشە, تەاتر باسشىسى جاقسى مەنەدجەر, جاقسى ۇيىمداستىرۋشى بولعانى دۇرىس. تەاترعا قارجى تارتىپ, رەجيسسەرلىككە الماتى, باسقا وڭىرلەردەن تالانتتى جاستاردى تارتۋعا بولاتىن سەكىلدى, ءسىزدىڭ ويىڭىز قانداي؟
– «جاستار» تەاترى – تىڭنان جول اشقان, جاستار ماسەلەسىنە العاش ءۇن قاتقان ءبىرىنشى تەاتر. قازىر كوپتەپ اشىلىپ, جاستار تەاترىنا اينالعان ونەر ۇجىمدارى وتە كوپ. سونىڭ ىشىندە رەجيسسەر, ۇستازىمىز نۇرقانات جاقىپباي تاربيەلەگەن, ساحناعا باپتاعان ءبىزدىڭ تەاترىمىزدىڭ قازاق مادەنيەتى ءۇشىن شوقتىعى بيىك, سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان. سىرتتان كەلگەن ادام اقىسىن كوبىرەك سۇرايدى, ال تەاترىمىزدىڭ وتىمەن كىرىپ, كۇلىمەن شىعىپ جۇرگەن ءوز رەجيسسەرلەرىمىز تەاترىمىزدىڭ قىزمەتى اياسىندا بارىن سالىپ جۇمىس ىستەيدى. تەك, ارينە, ءار سپەكتاكلگە ساحنانى بەزەندىرۋ, كوستيۋمگە, كەرەك-جاراققا, رەكۆيزيتتەرىنە بارلىعىنا بولىنگەن قاراجات ازداۋ. بارىنشا جەتكىزۋگە تىرىسامىز.
جىلدىق جوسپارداعى ءۇش سپەكتاكل شىعارماشىلىق تالقىلاۋ ۇستىندە. ءبىز قويىلىمدار ارقىلى ەلگە, ەل رۋحانياتىنا قىزمەت ەتۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز.
– مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن مادەنيەت سالاسى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسى كوتەرىلىپ جاتىر. ۇجىمنىڭ ماتەريالدىق جاعدايى قالاي, مەملەكەتتىك قولداۋ سەزىلە مە؟
– تەاتردا ەڭبەك ەتىپ جاتقان ارتىستەر, تەحنيكالىق قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى جايلاپ كوتەرىلىپ كەلەدى. بىلتىر 15 پايىزعا كوتەرىلدى. ارتىستەردىڭ جالاقىسى – 250 مىڭ تەڭگە كولەمىندە. ارينە, استانا ءۇشىن بۇل جوعارى جالاقى ەمەس, دەگەنمەن, جىل سايىن جالاقىمىز كوبەيىپ, مەملەكەتتىك قولداۋدى سەزىنۋدەمىز. اكتەرلەر قوسىمشا كينوعا تۇسەدى, كونتسەرتتىك باعدارلامالارعا قاتىسىپ, كەش جۇرگىزەدى, سپەكتاكلگە دايىندىقتان تىس ۋاقىتتا ءتۇرلى مادەني ءىس-شارالارعا قاتىسادى, سپورتپەن اينالىسادى, وعان شەكتەۋ جوق. بىراق, سپەكتاكلگە ءان, بي, قيمىل-قوزعالىس دايىندىقتارىنا مىندەتتى تۇردە قاتىسادى. نۇرقانات اعامىز قويعان تەمىردەي ءتارتىپ سونداي, ءبارىمىز ءبىرىمىز ءۇشىن, ءبىرىمىز ءبارىمىز ءۇشىن ۇجىمدا ءبىر كىسىدەي جۇمىلىپ, ارەكەت ەتەمىز. ۇستازىمىزدىڭ بىزگە بەرگەن ءتالىمى, تاربيەسى سونداي, وعان شىداعان اكتەرلەر قالادى, شىداماعاندارى باسقا جاققا كەتەدى. تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىندا نۇرقانات جاقىپباي اعامىزدىڭ شەبەرحاناسىندا ءبىلىم الدىق, ونەرگە سالعان ىرگەتاسىمىز, نەگىزىمىز سول كەزدە قاتال تالاپ ارقاسىندا قالاندى. سوندىقتان, اسكەردەگىدەي قاتاڭ تالاپ, زور جاۋاپكەرشىلىكتى ەرتە سەزىندىك. تەاتردىڭ ىرگەتاسىن قالاعان اكتەرلەر ءبارىمىز بىرگە كەلە جاتىرمىز. ءبىزدىڭ ماقتانىشتارىمىز: تەاترىمىزدىڭ تۇڭعىش ديرەكتورى عاني قۇلجانوۆ, باحىت حادجيباەۆ, ءادىل احمەتوۆ, داۋرەن سەرعازين, جانداۋلەت باتاي, اينۇر راحيپوۆا, مادينا ماي جانە دە ارامىزدا تەاترىمىزدىڭ اقساقالى ءوز كاسىبىنىڭ شەبەرى 80 جاستاعى مۇحتارحان ماناپ اعامىز بارىن ماقتان ەتەمىز, قۇرمەتتەيمىز. ءوز ىسىنە ادالدىق, كاسىبي بىلىكتىلىك پەن جاۋاپكەرشىلىك اكتەرلەردى بيىك بەلەستەرگە كوتەرىپ وتىر. ساحنانىڭ كيەسى مەن قۇدىرەتىن وسىندايدا ەرەكشە سەزىنەسىڭ.
ۇلكەن اكتەرلەردىڭ بارلىعى دەرلىك مەملەكەت تاراپىنان ءۇي الىپ باسپانالى بولدى. سونىمەن قاتار, «قازاقستاندىق يپوتەكالىق كومپانياسى» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى بويىنشا ءۇي العان ارىپتەستەرىمىز دە بار. مادەنيەت باسقارماسى الداعى ۋاقىتتا دا مەملەكەت تاراپىنان شىعارماشىل جاستارعا قولداۋ بولاتىنىن ايتتى. تەك ايتاتىنىم, بىزدە تەاتر بيلەتىنىڭ وتە ارزان ەكەنى قىنجىلتادى. بيلەتتىڭ ەڭ ارزانى – 500 تەڭگە, ەڭ قىمباتى – 2000 تەڭگە. قازىر كينوسەانستىڭ ءوزى كەمىندە ەڭ ارزانى 2800 تەڭگە دەسەك, ءبىزدىڭ بيلەتتەردىڭ قۇنىنىڭ تىم ارزاندىعىن كورۋگە بولادى. بارلىق قويىلىمدارىمىز دەرلىك تۇگەل انشلاگپەن ءوتىپ ءجۇر, بيلەتتەردىڭ 80 پايىزى Ticketon-مەن, قالعانى اكىمشىلىك ارقىلى ساتىلىپ ءجۇر. ساحنا دەكوراتسياعا قاجەتتى, تەاترعا كەرەك جابدىقتاردى تۇگەل الۋ ءۇشىن بيلەتتەردىڭ باعاسى دا جوعارى بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن.
– قىزىلوردا تەاترى گاسترولمەن كەلگەندە كورەرمەندەر قىسقى كيىممەن وتىرعانىن بايقادىق, جالپى عيماراتتىڭ جاعدايى قالاي, كۇردەلى جوندەۋ كەرەك پە؟
– 69 جىل بۇرىن تۇرعىزىلعان, تەمىرجول ۆوكزالىنىڭ عيماراتى بولعان مەكەندە بىزگە دەيىن كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترى ورنالاسقان ەدى. بۇعان «جاستار تەاترى» 2015 جىلى 1 ناۋرىزدا كوشىپ كەلدى. ءيا, عيمارات كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتەدى. جەل تۇرسا, شاتىرىن قوزعايدى, جەرتولە سۋعا تولىپ كەتەدى, دارەتحاناعا سۋ كەلمەي قالادى, تاعىسىن تاعى پروبلەمالار شاش-ەتەكتەن… وسى جىلى جوسپاردا قۇرىلىس-جوندەۋ جۇمىستارى بەكىتىلدى. بۇيىرسا, تەاتر تاريحي عيمارات نەگىزىن ساقتاپ, كۇردەلى جوندەۋدەن وتەدى.
– قازىر كۇندە وزگەرەتىن زامان. جاستاردى باياعى تاقىرىپتار قىزىقتىرمايدى, وزگەشە دراماتۋرگيانى, شىعارماشىلىق ادامدارىن تارتۋ ويدا بار ما؟
– قازىرگى زاماندى سۋرەتتەيتىن شىعارمالار بارشىلىق. «قيانات» – اكە-شەشە-بالا ءۇش جاقتى قارىم-قاتىناسىن كورسەتەتىن قويىلىم. قوعامنىڭ ەڭ وزەكتى پروبلەمالارى قوزعالادى, وي سالادى. «ليفت» سپەكتاكلى تاستاندى بالا, ونىڭ تەگى, شىققان جەرى, وسە كەلە قىزبەن تانىسسا, ول ونىڭ تۋعان قارىنداسى بولىپ شىقپاي ما دەگەن وزەگىڭدى اششى زاپىرانمەن تىرنايتىن شىندىققا ارنالدى. «اساۋعا تۇساۋ», «رەۆيزور», «كۇيەۋ بالا» جانە تاعى باسقا سپەكتاكلدەرىمىز بۇگىنگى كۇننىڭ اششى شىندىعىن, ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىمىزدى كورسەتەتىن بىرەگەي دۇنيە بولىپ شىعاتىنىن ماقتانىشپەن ايتا الامىن. شەرحان مۇرتازانىڭ ءسوزى بار: «تەاتر كوبەيسە, تۇرمە ازايادى» دەگەن. سول ءسوزدىڭ راستىعىنا كۇننەن كۇنگە كوزىمىز جەتىپ كەلە جاتقانى راس. سونىڭ ىشىندە «جاستار» تەاترى – ەلىمىزدەگى بۇكىل جاستار تەاترلارىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى دەۋگە تولىق نەگىز بار. بەلگىلى قىرعىز دراماتۋرگى قايرات يماناليەۆ «شوقان» اتتى درامالىق شىعارماسىن بىزگە ارنايى جازىپ جاتىر.
– «جاستار» تەاترى جانىنان «قاناتتىلار» ينكليۋزيۆتى تەاترى اشىلعانىن بىلەمىز. جاڭا تەاتردىڭ باعىت-باعدارى قانداي, ونەر سالاسىنداعى ەرەكشە جاندارعا قانداي قولداۋ كورسەتىپ وتىرسىزدار؟
– «جاستار» تەاترىنىڭ جانىنان 2021 جىلى 15 قازاندا استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن ەرەكشە ونەرلى, مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى الەۋەتتەندىرۋ, ولارعا جاڭا باعىت سىلتەۋ ماقساتىندا «قاناتتىلار» ينكليۋزيۆتى ءبولىمى اشىلدى. بۇل تەاتر تمد كولەمىندەگى وسى باعىتتاعى جالعىز تەاتر دەسەك تە بولادى. تەاتردا شتاتپەن 25 ادام قامتىلدى, ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى – 1,2 ,3-توپتاعى مۇگەدەكتەر. رەپەرتۋارلارى دا ەرەكشە, «ءۇي تاڭداعان لاق», «قىز جىلاعان…», «كۇلە الاسىز با؟», تاعى باسقا 4-5 قويىلىمىمەن ادامدارعا ءومىر جايلى, قيىندىققا مويىماۋ تۋرالى موتيۆاتسيا بەرەدى. اربادا وتىرعان قىز-جىگىتتەردىڭ كوزدەرى نارتتاي جانىپ, ومىرگە قۇشتارلىقپەن بيلەگەنى, قۇلاعى ەستىمەيتىن جانداردىڭ ءان ايتىپ, زاعيپ جانداردىڭ بيلەۋى ساۋ ادامعا ۇلكەن وي سالادى, «اياق-قولى ساۋ ءبىز نە ىستەپ ءجۇرمىز؟» دەگەندەي تەرەڭ مۇڭعا باتىرىپ, نامىسىمىزدى قامشىلاي تۇسەدى, ەگەمەن ەلىڭە ولشەۋسىز قىزمەت ەتكىڭ كەلەدى.
– ءوزىڭىز تۋرالى, ءوزىڭىز ويناعان رولدەر تۋرالى ايتساڭىز؟
– جەتىسۋ وبلىسى, جاركەنت قالاسى, اقجازىق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلدىم. مەكتەپتەن كەيىن قاسكەلەڭدەگى مادەنيەت كوللەدجىندە ءبىلىم الدىم. تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسىنا وقۋعا ءتۇسىپ, نۇرقانات جاقىپباي مەكتەبىنەن ءوتتىم. ونەردە دە, ءومىر جولىمدا دا ۇستازىممەن بىرگە كەلەمىن. «جاستار» تەاترىندا بىرنەشە ءرولدى سومدادىم, ءوزىمدى ونەردەن, ونەردى وزىمنەن ۇزبەي ىزدەپ كەلە جاتقان جانمىن.
– ۇستەلىڭىزدەن بايقادىم, كىتاپ وقىپ جاتىر ەكەنسىز, كىمدەردى وقيسىز, قالاي ىزدەنەسىز؟
– «اباي جولىن» قايتا وقىپ جاتىرمىن. ونداعى قىزىقتى سيۋجەتتەر, تارتىستار, ادەمى سۋرەتتەۋلەر قايتا ەسىمە ءتۇسىپ, كوپ تىڭ يدەيالارعا جەتەلەپ وتىرعانى راس. وقۋ, ىزدەنۋ, كاسىبيلىك, جاۋاپكەرشىلىك, يماندىلىق پەن ادامگەرشىلىكتى قاتار الىپ ءجۇرۋ – قازىرگى ەڭ باستى مىندەتتەرىم, بورىشىم. جاراتقان اماندىق پەن ابىروي بەرسىن دەيمىن. قازاق باردا, حالىق باردا ونەر جاساي بەرەدى, جاڭعىرىپ, وزگەرىپ, العا جىلجي بەرەدى, وزىمە دە, وزگەگە دە – تالاپ وسى.
