قازاقستان جۋرناليستەر جانە جازۋشىلار وداقتارىنىڭ مۇشەسى, حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى, اقىن, ساتيريك, پروزاشى, دەتەكتيۆشى ءورىس ياشۇكىرقىزى كوپ جىل «استانا اقشامى» گازەتىندە قىزمەت ەتتى. بيىل 75 جاسقا تولىپ وتىرعان ءورىس اپايدى ولەڭ, پروزا, ساتيرا, دەتەكتيۆ سياقتى ءتورت جانردا ەركىن قالام سىلتەگەن ەرەكشە دارىن يەسى رەتىندە تانيمىز.
مەرەيلى جاستىڭ ءسۇيىنشىسى رەتىندە ءورىس ياشۇكىرقىزىنىڭ ءتورت تومدىعى وقىرماندارىنا جەتىپ وتىر. «جان سارايىم – ولەڭىم» دەپ اتالاتىن ولەڭدەر جيناعى, «ەسكى قونىستاعى ەل» پروزالىق شىعارمالارى بولسا, ءۇشىنشى توم جازۋشىنىڭ ساتيراسىنا ارنالعان ەكەن. «ۇشىق پەن پۇشىق» دەپ اتى ايتىپ تۇرعانداي, جازۋشى ۋىتتى تىلمەن تىرلىگىمىزدە كەزدەسە بەرەتىن جىقپىلتىم تىرشىلىكتەردىڭ ءبىر سيپاتىن تۇيرەپ وتەدى. ادەبيەتتەگى كەنجەلەپ قالعان ساتيرا جانرىنىڭ تۇرلەنۋىنە ءبىر ادامداي ۇلەس قوسقان ءورىس اپامىز 1970 جىلى اتاقتى ساتيريك-سىقاقشى اسقار توقماعامبەتوۆتىڭ وبلىستا ۇلكەن اقىندار ايتىسىندا «ساتيرادا جولىڭ بولسىن!» دەپ بەرگەن باتاسىن الادى. سودان بەرى دە سىن-سىقاقتىڭ اتاقتى اتاسى بولماسا دا, ساتيرا قازانىن قايناتىپ, وتىن جاعىپ, تىلىمەن كۇيدىرە بىلگەن ناعىز اپاسى بولدى. قارىمدى ازىلىمەن قيسىنىن تاۋىپ ايتا العان ساتيراسى ەتتەن ءوتىپ, سۇيەككە جەتتى. مۇمكىن بۇل ءورىس ياشۇكىرقىزىنىڭ ساتيراعا ەندى قالام سىلتەگەن كەزىندە, 1970 جىلى, اتاقتى ساتيريك-سىقاقشى بەرگەن باتانىڭ اسەرى شىعار.
سوڭعى تۇيەنىڭ جۇگىن ارقالاعان «قۇلدىقتاعى قىلمىس» شىتىرمان وقيعاسى دەتەكتيۆ جانرىندا جازىلعان. بۇل جانردا دا اۆتور شەبەر دەتەكتيۆشى بولدى. ونىڭ مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىققان وسىدان ءتورت جىل بۇرىن «ءجىپ تۇزاق» دەتەكتيۆتى اڭگىمەلەر جيناعى («ءداۋىر» باسپاسى, 2020 ج.) جارىق كورگەن ەدى, سول ەڭبەكتى جەتىلدىرگەن «قۇلدىقتاعى قىلمىس» («بالالار ادەبيەتى» باسپاسى, 2024 ج.) وقىرماندار اراسىندا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋدىرا وتىرىپ, وقىرماندارىنا جەتتى. كىتاپ «اشىلماعان قىلمىستار» جانە «اشىلعان قىلمىستار» دەگەن ەكى بولىمنەن تۇرادى. بۇل دەتەكتيۆتىڭ وقيعالارى ومىردە بولعان وقيعالاردىڭ ىزىمەن جازىلعان. 1967-2017 جىلدار ارالىعىندا جاسالعان ايەلدەر قىلمىسىنىڭ ءبىر ۇزىگى جازۋشى قيالىندا سۇرىپتالىپ, قازاقى كوزىمەن جازىلىپ, جانردى اشا تۇسكەن. قازاقى دەيتىنىمىز دە بار. وكىنىشتىسى سول, قىلمىستىڭ ورتاسىندا قازاقتىڭ قىزى ءجۇر. قالادا وسكەن قۇربىلارىنا قاراعاندا يمەنشەكتەۋ, اۋىلدا وسكەن بيازى بويجەتكەننىڭ ءومىردىڭ يىرىمدەرىنە تۇسكەندەگى ارەكەتىن باعالاۋدىڭ ءوزى دە قيىن. قىلمىستىڭ اتى – قىلمىس. الايدا ارعى جاعىنان نامىسىنا ءتيىپ, ارىن تاپتاعان قارا كۇش يەسىنەن كەك العانىن جاقتارىمىزدى بىلمەي, توسىننان تونگەن قاتەردەن قورعانۋى دەپ اقتاي دا الماي, ايتەۋىر, ءبىر وكىنىش وقىرمانىن دا شارپىپ وتەدى. باستى ۇكىمدى وقىرمانىنا قالدىرادى.
– مەكتەپتە جۇرگەننەن باتىس جازۋشىلارىنىڭ دەتەكتيۆتى كىتاپتارىن قىزىعىپ وقىدىم. سولاردىڭ جەلىسىمەن تۇسىرىلگەن كينولاردى دا ۇناتىپ كوردىم. اسىرەسە اگاتا كريستيدىڭ شىعارمالارى قاتتى ۇنايتىن. قىزىق ءارى قورقىنىشتى. جاس كۇنىمنەن نازىك جاندى ايەلدەر اراسىندا ادىلدىكتەن گورى ادىلەتسىزدىكتىڭ باسىم بولاتىنىن كوردىم. بىراق ايەلدەر وزدەرىنە جاسالاتىن قورلىق پەن زۇلىمدىقتىڭ بۇعاۋىندا ءجۇرىپ, كۇندەردىڭ كۇنىندە قىلمىسقا بارادى دەپ ويلامايتىن ەدىم. ءبىر كۇنى اۋىلدا اجەلەردىڭ, اپالاردىڭ ءبىر-بىرىنە سىبىرلاپ, اۋىلداعى ەكىنشى ايەلدىڭ قىلمىسى تۋرالى ايتىپ وتىرعانىن ەستىدىم. ولار اڭگىمە ەتكەن ايەلدى مەن دە ءبىلىپ, كورىپ ءجۇرمىن. كەيىننەن قولىما قالام ۇستاعاندا ايەلدەر اراسىندا جىمى بىلىنبەيتىن قىلمىستار تۋرالى ءبىر جازارمىن دەگەن وي ۇنەمى سانامدا ءجۇردى. بىراق سوعان بەرىك بەكىپ, پىسكەن كەزىم وسى ەدى. بۇكىل ءومىرىم وسى جۋرناليستيكا سالاسىندا, قالامگەرلىك پەن شىعارماشىلىقتا ءوتتى. ءوز ماماندىعىمدى, جالپى شىعارماشىلىقتى جانىممەن سۇيگەندىكتەن شىعار, مەن مۇنىڭ ىستىق-سۋىعىنا, قيىندىعىنا ءتوزدىم. ويتكەنى شىعارماشىلىق – مەنىڭ كەۋدە تىنىسىم, كەڭىستىك اۋام, بۇلكىلدەپ سوققان تامىرىمداعى قانىم. وسى سالادا قىزمەت ەتىپ, شىعارماشىلىقپەن ءومىر سۇرگەنىمە الدىمەن جاراتۋشى يەمە, سودان سوڭ وزىمە مىڭ ريزامىن! – دەگەن ءورىس ياشۇكىرقىزى ءومىر جولىنىڭ وسىلايشا ءورىلۋىن اكەگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكپەن بايلانىستىرادى. اكەسى ياشۇكىر اۋىلدا مولدالىعىمەن, تاپقىرلىعىمەن, اقىندىعىمەن اتى شىققان ادام ەدى. ەكى ءسوزىنىڭ بىرىندە «وسى قىزىم بارىنەن وزادى» دەپ مەنى قاناتتاندىرىپ قويادى ەكەن. بىراق 60-جىلدارى قارشاداي قىزعا جۋرناليستيكانىڭ ەسىگىن كەڭىنەن اشىپ, جولىنا گۇل توسەپ بەرەتىندەر از بولدى. «جۋرناليست بولۋ وڭاي ەمەس, اسىرەسە قىزدارعا» دەپ باستالاتىن ءۋاجدى كوپ ەستىدى. العاشقى سىناعى دا قىزىق ەدى. اۋداندىق گازەتكە قىزمەتكە كەلگەن قىزعا رەداكتوردىڭ ورىنباسارى نە تاقىرىپ بەرەرىن بىلمەگەندەي. قولىندا ۇستاپ وتىرعان ينەنى جەرگە لاقتىرىپ جىبەرىپ, «ءبىر ساعات ۋاقىت ىشىندە وسى تاقىرىپ اياسىندا شارتتى ماقالا جاز, ماقالاڭ ويدان شىقسا, بىردەن ادەبي قىزمەتكەر بوپ الىناسىڭ» دەپ شارت قويىپتى. ءورىس اپاي ماقالا جازباستان بۇرىن, وعان تاقىرىپ تاۋىپ الايىن دەپ, شامالى ويلانىپ: «يكس, يگرەك جانە ينە» دەپ ات قويىپ, تابان استىندا شاعىن ەسسەنى ۇستاتادى. وقيعانى قاز-قالپىندا قاعازعا ءتۇسىرىپ, بىلاي دەپ تۇيىندەيدى:
«شىندىعىندا, يكستىڭ قولىنان ينە ءتۇسىپ كەتتى. تومەن قاراي شۇقشيا بەرۋگە الدىنداعى قىزدان ۇيالدى. «ۇزىلگەن تۇيمە كوزگە تۇسسە ۇيات-اۋ. رەداكتوردىڭ ورىنباسارى دەگەن اتىم بار. وسى ما ورىنباساردىڭ ءتۇرى دەپ وتىرسا نە بولدى؟ ءبىر جاقسىسى, مىنا قىز ماعان قاراپ وتىرعان جوق. جاڭاعى تاقىرىپقا ءبىر نارسە جازىپ وتىر» دەپ يكس ويلاعانشا بولعان جوق. قىز ورنىنان تۇرىپ, كوز الدىندا جازعان ماقالانى ۇسىندى. ينەش دەپ قول قويىپتى».
ءسوز تاپقانعا قولقا جوق. سول كەزدەسۋدىڭ باسى ساتىمەن باستالىپ, 45 جىل ەڭبەك ءوتىلىنىڭ 33 جىلى بۇقارالىق اقپارات سالاسىندا, 12 جىلى مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىندا ءوتتى.
