بيىل 9 تامىزدا استانادا ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ التىنشى كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋى وتەدى. قازاقستان اتالعان ۇيىمنىڭ توراعاسى رەتىندە دايىندىق جۇمىستارىن باستادى. ۇلكەن سامميتكە دايىندىقتىڭ الدىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ورتالىق ازيا ەلدەرى قاۋىپسىزدىك كەڭەستەرىنىڭ حاتشىلارىن قابىلدادى.
كۇش بىرىكتىرەتىن الاڭ
قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ دەلەگاتسيا باسشىلارىنا ءىلتيپات بىلدىرە وتىرىپ, ورتالىق ازيا ەلدەرى قاۋىپسىزدىك كەڭەستەرى حاتشىلارىنىڭ العاشقى كەزدەسۋى سىرتقى جانە ىشكى سىن-قاتەرلەر مەن قاۋىپتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن كۇش-جىگەر بىرىكتىرەتىن, سونداي-اق وعان قارسى تۇرۋعا قاجەتتى شارالاردى ازىرلەيتىن ءتيىمدى الاڭعا اينالۋى كەرەك ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
«ايماقتىق ىنتىماقتاستىق بارلىق باعىت بويىنشا قارقىندى دامۋدا. وسى تۇرعىدان العاندا, بۇل – وتە ماڭىزدى ءارى وڭ ءۇردىس. مەملەكەتارالىق ساياسي ديالوگ تا مۇلدە جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلىپ كەلەدى. ءوڭىر ەلدەرى اراسىنداعى ءوزارا ساۋدا-ەكونوميكالىق ىقپالداستىق بەلسەندى تۇردە كەڭەيۋدە. سوڭعى بەس جىلدا وڭىرىشىلىك ساۋدا-ساتتىق كورسەتكىشى 80 پايىزدان استام ارتىپ, 10 ميلليارد دوللاردان اسقان. بۇل رەتتە ەلدەر اراسىنداعى ەكسپورتتىق-يمپورتتىق وپەراتسيالاردى جوسپارلى تۇردە ۇلعايتۋ, تاۋارلاردىڭ نومەنكلاتۋراسىن كوبەيتۋ ماسەلەلەرى شەشىلىپ جاتىر. بيزنەس اراسىنداعى بايلانىس كۇشەيىپ, بىرلەسكەن كاسىپورىنداردىڭ سانى ارتا ءتۇستى. ايماقتىق ءىرى جوبالار بارىمىزگە ايتارلىقتاي پايدا اكەلىپ قانا قويماي, ورتالىق ازيا ەكونوميكاسىنىڭ بۇكىل قۇرىلىمىن دا وزگەرتەدى. كولىك-لوگيستيكا الەۋەتىنىڭ ەسەلەنۋى ءوڭىردىڭ قارقىندى دامۋى ءۇشىن بەرىك نەگىز بولادى. سونداي-اق مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستار جاندانىپ, ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ ودان ءارى نىعايا تۇسۋىنە ىقپال ەتەدى» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ديالوگپەن دايەكتەلەتىن پروتسەسس
پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە, بۇل پروتسەستەر وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ سالاسىنداعى ناتيجەلى ديالوگپەن دايەكتەلۋگە ءتيىس. قاسىم-جومارت توقاەۆ زاماناۋي سىن-قاتەرلەردىڭ كوبى ترانسشەكارالىق سيپاتقا يە ەكەنىن ايتتى. سوندىقتان ولارعا قارسى تۇرۋ ءۇشىن كۇش-جىگەر بىرىكتىرۋ قاجەت.
«بۇل جەردە, ەڭ اۋەلى, حالىقارالىق ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە, ەسىرتكى تاسىمالىنا, قارۋ-جاراق ساۋداسىنا قارسى كۇرەس تۋرالى ءسوز بولىپ وتىر. وسى ورايدا اۋعانستانعا باسا ءمان بەرۋىمىز كەرەك. بۇل ەلدە كۇردەلى ءارى ءتۇرلى باعىتتاعى پروتسەستەر ءجۇرىپ جاتىر. وندا بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە تۇراقتانۋ, ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ جاندانۋ بەلگىلەرى بار ەكەنىن مويىنداۋ قاجەت. ەكىنشى جاعىنان, حالىقارالىق تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ بەلسەندىلىگىنە بايلانىستى قاۋىپ-قاتەردىڭ جوعارى دەڭگەيى ساقتالىپ وتىر. بۇعان ماسكەۋ وبلىسىندا جۇرتتى قانعا بوكتىرگەن لاڭكەستىك ارەكەت دالەل بولا الادى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا, اۋعانستاندى وڭىرلىك بايلانىستارعا بەلسەندى تارتۋ – ءدال قازىرگى كەزدەگى ستراتەگيالىق مىندەتتەردىڭ ءبىرى. مۇندا كوپ نارسە ءبىزدىڭ ەلدەرىمىزدىڭ ۇيلەسىمدى ۇستانىمىنا بايلانىستى. قازاقستاندا ورتالىق ازيا مەن اۋعانستان ءۇشىن بۇۇ-نىڭ ورنىقتى دامۋ جونىندەگى ايماقتىق ورتالىعىن اشۋ وزەكتى ماسەلە دەپ سانايمىز» دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
تاريحي شارتقا قول قويىلادى
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, بۇل باسقوسۋ ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى باسشىلارىنىڭ التىنشى كونسۋلتاتيۆتىك كەزدەسۋىنە دايىندىقتىڭ ماڭىزدى كەزەڭى سانالادى. اتالعان جيىن 9 تامىزدا استانادا وتەدى. سونداي-اق قازاقستان ۇيىمنىڭ بيىلعى توراعاسى رەتىندە الداعى ءسامميتتىڭ الەۋەتىن نىعايتۋ ءۇشىن بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىر.
«ءبىز ايماقتىق كووپەراتسيانى دامىتۋ جونىندەگى «ورتالىق ازيا-2040» ستراتەگياسىن ازىرلەدىك. وڭىرلىك تىعىز قارىم-قاتىناستىڭ باسىمدىقتارى, ەڭ الدىمەن, بەسجاقتى ىقپالداستىقتى كەڭەيتۋگە جانە ورتالىق ازيانىڭ حالىقارالىق سۋبەكتىلىگىن نىعايتۋعا باعىتتالعان. بۇل قۇجاتتى استاناداعى سامميت بارىسىندا قابىلداۋدىڭ ءوڭىر ءۇشىن كونتسەپتۋالدى ءمانى زور بولاتىنىنا سەنىمدىمىن. ەلدەرىمىز اراسىنداعى قاتىناستاردىڭ ەرەكشە سيپاتى ورتالىق ازيانى ءححى عاسىردا دامىتۋدى كوزدەيتىن دوستىق, تاتۋ كورشىلىك جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى شارتتا بەكىتىلگەن. بۇل قۇجات ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەدى. وسى تاريحي شارتقا قول قويۋ ءراسىمىنىڭ اياقتالۋى جانە ونىڭ كۇشىنە ەنۋى استاناداعى ءسامميتتىڭ باستى ناتيجەسىنىڭ ءبىرى بولار ەدى دەپ سانايمىن. ءبىزدىڭ بەسجاقتى فورماتتى ينستيتۋتسيونالدىق تۇرعىدا ودان ءارى جەتىلدىرۋ وزەكتى بولىپ قالا بەرەدى» دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
وڭىرىشىلىك ىنتىماقتاستىقپەن شەكتەلمەيمىز
قاسىم-جومارت توقاەۆ دوستىق, تاتۋ كورشىلىك جانە وداقتاستىق رۋحىنداعى وڭىرلىك ىقپالداستىقتىڭ دەڭگەيى جوعارى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ايتۋىنشا, ىنتىماقتاستىق تەك ءوڭىر ىشىندە عانا شەكتەلىپ قالمايدى.
«شەتەلدىك سەرىكتەستەرمەن جان-جاقتى بايلانىستار جوسپارلى تۇردە نىعايىپ كەلەدى. وزدەرىڭىزگە ءمالىم, الەمدىك ويىنشىلار «ورتالىق ازيا +» فورماتىنداعى بەلسەندى ىقپالداستىققا زور قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرىپ وتىر. بىلتىر وتكىزىلگەن كەزدەسۋلەردىڭ (ورتالىق ازيا – ەۋروپا وداعى, ورتالىق ازيا – قحر, ورتالىق ازيا – اقش, ورتالىق ازيا – شىعاناقتاعى اراب مەملەكەتتەرىنىڭ ىنتىماقتاستىق كەڭەسى, ورتالىق ازيا – گەرمانيا) قورىتىندىلارى – سونىڭ ايقىن دالەلى» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
بوگدە كۇشتەرگە بىرلىكپەن قارسى تۇرامىز
قازاقستان پرەزيدەنتى جيىنعا قاتىسۋشىلاردى ايماقتاعى ەلدەردى ءبىر-بىرىنە قارسى قويۋعا جانە ولاردى ارازداستىرۋعا تىرىسۋشى بوگدە كۇشتەرگە بىرلەسىپ قارسى تۇرۋعا شاقىردى.
«ءبىز مۇنداي تاسىلدەر مەن ارەكەتتەرگە اشىق قارسىمىز. بۇعان كۇمان بولماسىن. جالپى, ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىندا ءوزارا وڭتايلى شەشىم تابا المايتىن ماسەلە جوق جانە بولماۋعا ءتيىس. تەك ورتاق ءىس-قيمىل سينەرگياسى مەن ءوزارا قولداۋ باۋىرلاس حالىقتارىمىزدىڭ وركەندەۋىنە جول اشاتىنىنا سەنىمدىمىن. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانا وتىرىپ, قازاقستانداعى سۋ تاسقىنى كەزىندە باۋىرلاس حالىقتاردىڭ تىلەۋلەستىك تانىتىپ, كورسەتكەن كومەگى ءۇشىن سىزدەردىڭ ەلدەرىڭىزگە شىن جۇرەكتەن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرگىم كەلەدى. ءبىز مۇنى جوعارى باعالايمىز جانە ونى شىنايى دوستىقتىڭ, تاتۋ كورشىلىكتىڭ جانە ءوزارا قولداۋدىڭ ايقىن دالەلى رەتىندە قاراستىرامىز» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
احۋال ورنىقتى دامۋ باعىتىنا ءتۇستى
قاسىم-جومارت توقاەۆ كەزدەسۋدىڭ قورىتىندىسى ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىن نىعايتۋعا ىقپال ەتەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
«ءبىز احۋالدىڭ ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ جانە ءوزارا سەنىم باعىتىنا قاراي تۇبەگەيلى وزگەرگەنىن ەرەكشە اتاپ وتەمىز. وسىدان 10 جىل بۇرىن ورتالىق ازيا وڭىرىندە مۇنداي جاعداي بولعان جوق دەپ نىق سەنىممەن ايتا الامىن. ەكونوميكالىق ۆەدومستۆولاردى باسقاراتىن تۇلعالاردان بولەك, قازىر مەملەكەتتەر باسشىلارى, ۇكىمەتتەر مەن كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ جەتەكشىلەرى, قاۋىپسىزدىك كەڭەستەرىنىڭ حاتشىلارى ءبىر-بىرىمەن تىعىز قارىم-قاتىناس جاسايدى. بۇل ورتالىق ازيا ايماعىنداعى جاعدايدىڭ ورنىقتى دامۋ باعىتىنا تۇسكەنىن كورسەتەدى» دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى.
جيىنعا قازاقستان قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى عيزات نۇرداۋلەتوۆ, قىرعىزستان قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى مارات يمانكۋلوۆ, تاجىكستان قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى ناسرۋللو ماحمۋدزودا, وزبەكستان قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ حاتشىسى ۆيكتور ماحمۋدوۆ جانە تۇرىكمەنستاننىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنىڭ اسكەري اتتاشەسى اننامىرات ياگمىروۆ قاتىستى.
