ساياسي قايراتكەر ساپار احمەتوۆ ءومىرىنىڭ شيرەك عاسىرىن مەملەكەتتىك قىزمەتكە ارناپ, باس قالانىڭ وركەندەۋىنە زور ۇلەس قوستى. اتاپ ايتقاندا, استانا قالاسى اكىمى اپپاراتىندا جەتەكشى ماماننان باستاپ, اپپارات باسشىسىنا دەيىن ءوستى. ەلوردانىڭ سارىارقا جانە الماتى اۋداندارىن باسقاردى. قىزمەت جولى «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ استانا قالالىق فيليالى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى, استانا قالاسى ءماسليحاتى V شاقىرىلىمىنىڭ دەپۋتاتى, پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ جالعاستى. قازىر دە استانا قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ەلوردانىڭ دامۋىنا اتسالىسىپ وتىر. قازاقستان ءماسليحاتتارىنىڭ 30 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ساپار قايراتۇلىن اڭگىمەگە تارتىپ, استانانىڭ كەشەگىسى, ەلوردا مەن ەلدىڭ بۇگىنگى وزەكتى ماسەلەلەرى جايىندا سۇحباتتاستىق.
– ساپار قايراتۇلى, ءماسليحاتتاردىڭ ەل ومىرىندە, ەلوردا تىنىسىندا الاتىن ورنى قانداي؟
– ەلوردانىڭ, جالپى ءبىرتۇتاس ەل تىنىسىندا ءماسليحاتتاردىڭ الاتىن ورنى زور. بۇل وكىلدى ورگاننىڭ الەۋەتىن دۇرىستاپ پايدالانا بىلسەك, شىعارعان شەشىمدەرىن دۇرىس قولدانا بىلسەك, ءسوزسىز العا باسامىز. بۇل – جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ ۇلكەن ينستيتۋتى عوي جانە حالىق پەن بيلىك اراسىنداعى التىن كوپىر. ماسليحاتقا ءار پارتيادان سايلانعان دەپۋتاتتاردىڭ جۇمىسىنا كوپ نارسە بايلانىستى.
بيىل قازاقستان ءماسليحاتتارىنا 30 جىل تولىپ وتىر. كەشەگى كەڭەستىك توتاليتارلىق جۇيەدەن كەتىپ, قازىر حالىققا جاقىنداۋدىڭ قادامدارى جاسالىپ جاتىر. استانا ءماسليحاتى بۇگىندەرى باس قالانىڭ دامۋىنا ۇلكەن ۇلەسىن قوسۋدا. ءوزىم اتقارۋشى بيلىكتە قىزمەت ىستەگەندە ءماسليحات دەپۋتاتتارى اراسىندا كوپتەگەن ەلگە سىيلى, ناعىز حالىق قالاۋلىلارى دەيتىندەي ازاماتتار بولدى. ولارمەن قويان-قولتىق جۇمىس ىستەپ, اقىلىن تىڭداپ, تاجىريبە جيناقتادىق. سول ۋاقىتتا بۇل ازاماتتارمەن اقىلداسا وتىرىپ, استانادا كوپ ماسەلەنى شەشتىك. ەلوردانىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭدەرىندە, ەل ءۇشىن قيىن وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنىڭ اياعى, ەكى مىڭىنشى جىلداردىڭ باسىندا سول ازاماتتار باس قالانىڭ وركەندەۋى ءۇشىن بارىن سالدى. سارىارقا اۋدانىندا 4 جىل, الماتى اۋدانىندا 6 جىل اكىم بولعانىمدا قالالىق ءماسليحاتتىڭ قولداۋىنىڭ ارقاسىندا ابىرويلى جۇمىس اتقاردىق دەپ ويلايمىن.
قازىر كوپتەگەن وزگەرىستەر بولىپ جاتىر. بۇل – ۋاقىت تالابى. ۋاقىت دەگەن زىمىراپ وتۋدە, كەشەگى كۇننىڭ تابىستارى بۇگىنگى كۇنى جارامايدى, كەشەگى كۇننىڭ مەحانيزمدەرى بۇگىن ەسكىردى. سوعان سايكەس ءماسليحاتتىڭ الدىندا دا ۇلكەن جۇمىس تۇر. 30 جىلدا جينالعان تاجىريبەنى ەسكەرىپ, سوعان بۇگىنگى ءماسليحات دەپۋتاتتارى, جاڭا بۋىن قول جەتكىزەدى دەپ ويلايمىن.
– ءوزىڭىز قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى كەزىندە قانداي ماسەلەلەردى كوتەردىڭىز, قانداي پروبلەمالاردىڭ شەشىلۋىنە اتسالىستىڭىز؟
– ەڭ باستى ماسەلە – حالىقتىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى عوي. تۇرعىن ۇيلەردىڭ جىلۋمەن قامتاماسىز ەتىلۋى – ينجەنەرلىك جەلىلەردىڭ ۇزدىكسىز جۇمىسى. وسىنىڭ بارىنە ينۆەستيتسيا ءبولۋ كەرەك. قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتى بولعانىمدا وڭتۇستىك-شىعىس سەكىلدى شاعىن اۋدانداردا, قالانىڭ شەتكى ايماقتارىندا كوپتەگەن جول سالىندى. سول ايماقتار ساز-باتپاق بولىپ جاتقان كەزدەرى ينفراقۇرىلىمى دۇرىستالدى. سودان كەيىن تۇرعىن ۇيلەردىڭ رەنوۆاتسياسى, قايتا جوندەۋ, شاتىرىن, قاسبەتىن جوندەۋ قولعا الىندى. ارينە, ەسكىرگەن ينجەنەرلىك جەلىلەردى اۋىستىرۋ, اباتتاندىرۋ جۇمىستارى دا جۇرگىزىلدى. سونداي-اق الەۋمەتتىك ماسەلەلەرگە ەرەكشە كوڭىل بولدىك, سەبەبى بۇل – ەشقاشان كۇن تارتىبىنەن تۇسپەيتىن ماسەلە. مۇنى ءدال ۋاقىتىندا شەشىپ وتىرماسا بولمايدى. ارينە, سول كەزدە اتقارىلعان جۇمىستار بيۋدجەتكە دە, قالانىڭ دامۋ ستراتەگياسىنا دا بايلانىستى بولدى.
– ماجىلىسكە دەپۋتات بولىپ بارعاندا ءبىراز ماسەلەنى, اسىرەسە استانانىڭ دامۋىنا قاتىستى پروبلەمالاردى كوتەردىڭىز عوي. پارلامەنتتىڭ تومەنگى پالاتاسىنداعى جۇمىسىڭىز جايلى ايتىپ بەرسەڭىز.
– ەكى اۋداندا اكىم, ەلوردا ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى بولدىم. كەزىندە ءوزىن-ءوزى باسقارۋ جانە مەملەكەتتىك باسقارۋ بويىنشا كانديداتتىق ديسسەرتاتسيا قورعادىم. ماجىلىسكە بارعاندا جىلدار بويى جيناقتالعان سول تاجىريبەمدى قولداندىم. تومەنگى پالاتادا ەلىمىزدىڭ «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭىنا كوپتەگەن وزگەرىستەر, ناقتى ايتقاندا 1200-دەي وزگەرىس ەنگىزدىك. ماجىلىستە قولعا العان ەڭ باستى جۇمىسىم وسى بولدى, 4 جىل سونىمەن اينالىستىم. ءتيىستى جۇمىس توبىن باسقاردىم. سوندا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرىگىپ, ۇلكەن جۇمىس اتقاردىق. قازىر بۇل زاڭ وتە جاقسى جۇمىس ىستەپ تۇر دەپ ويلايمىن.
– بۇل زاڭداعى باستى وزگەرىس پيك-تەن ميب-كە كوشۋ ەمەس پە؟
– كەزىندە پيك مارتەبەسى زاڭدا دۇرىس جازىلماعان. اۋدان اكىمى بولعانىمدا وسى پروبلەماعا جولىقتىم. پيك باسشىسىن اۋدان اكىمى دە اۋىستىرا المايتىن, وعان تۇرعىنداردىڭ دا قۇزىرەتى جەتپەيتىن. بۇرىن وسى پيك-كە قاتىستى كوپتەگەن ماسەلە تۋىندايتىن. ماجىلىسكە بارعاندا وسىنى رەتتەۋدى وزىمە مىندەت ەتىپ قويدىم. سول كەزدە ميب ينستيتۋتىن ەنگىزدىك, زاڭدا رەتتەلمەگەن ماسەلەلەردى رەتتەدىك. پاتەرلەر جەكەمەنشىك بولعان سوڭ, تۇرعىن ۇيگە قاتىستى حالىقتىڭ ءوزىن-ءوزى باسقاراتىنداي ينستيتۋت كەرەك بولدى, سوندىقتان ميب – مۇلىك يەلەرى بىرلەستىگى ارقىلى پاتەرلەردى تۇرعىنداردىڭ ءوزىنىڭ باسقارۋىنا بەردىك. «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭىنىڭ اۆتورلارىنىڭ ءبىرى بولىپ, ماجىلىستە اتقارعان باستى جۇمىسىم – وسى.
بۇعان قوسا, كاسىپكەرلىك, ستاندارتيزاتسيا, قۇرىلىس سالالارى بويىنشا ءتيىستى زاڭدارعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋگە اتسالىستىم. جالپى 10 شاقتى زاڭنامانىڭ جۇمىس توبىنىڭ باسشىسى بولدىم. سوعان جىلدار بويى جيناعان تاجىريبەم, استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگىندە, قالالىق ماسليحاتتا جۇمىس ىستەگەنىمنىڭ ۇلكەن سەپتىگى ءتيدى.
– قازىر دە استانا قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە باس قالانىڭ دامۋىنا اتسالىسىپ وتىرسىز. ەلوردا تۇرعىندارى كوبەيگەن سايىن جاڭا مىندەتتەر تۋىندادى. وسى جونىندە نە ايتاسىز؟
– وتكەن جىلى «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىنە سۇحبات بەردىم. سوندا ءار قالانىڭ مولشەرى, دەڭگەيى بولاتىنىن ايتقانمىن. قازىر ەلوردانى جىلۋمەن قامتۋ ماسەلەسى شەشىلىپ جاتىر. سۋمەن قامتۋ جاعىنان ءالى ماسەلە بار, ويتكەنى ءبىر سۋ قويماسىنا قاراپ وتىرمىز. ال ايماقتا اگلومەراتسيانى قوسقاندا 2 ميلليون حالىق تۇرادى. كەزىندە ۆياچەسلاۆ سۋ قويماسى سالىنعاندا 300 مىڭ تۇرعىنعا ەسەپتەلگەن. سوندىقتان وسى ماسەلەنى شەشۋ كەرەك.
وزگە ەلدەردەردىڭ تاجىريبەسىن قاراپ, سالىستىرامىز. مىسالى, اقش استاناسى ۆاشينگتوندى الايىق. بۇل قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى شەكتەلگەن, ياعني وسپەيدى. استانا باسقارۋعا, ادامداردىڭ تۇرۋىنا ىڭعايلى قالا بولىپ قالىپتاستى. ەندى ەلدىڭ باسقا قالالارىن دامىتۋ كەرەك. قازىر ءححى عاسىر. كەڭەس زامانىندا شەشىلمەي قالعان ءبىر ماسەلە بار, بۇل – اۋىل مەن قالانىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى جويۋ. بۇگىندەرى تەحنولوگيالار دامىپ جاتقاندا اۋىلدارعا نەگە كوڭىل بولمەيمىز, اۋىل تۇرعىندارىنا نەگە جاعداي جاسامايمىز؟ نەگە ولار باسىنا كۇن تۋعاندا نەمەسە دەنساۋلىعى سىر بەرگەندە استاناعا اعىلۋى كەرەك؟ اۋىل تۇرعىندارىنا جاعداي جاسالعاندا تەپە-تەڭدىك ورنايدى, حالىق استاناعا, الماتىعا, ەلدىڭ باسقا قالالارىنا اعىلمايدى. بۇل – كەشەندى, جۇيەلى تۇردە شەشىمىن كۇتكەن ماسەلە.
استانادا التىنشى اۋدان قۇرىلايىن دەپ جاتىر, بۇل دەگەنىمىز – مەگاپوليس. ال وسىنداي ۇلكەن قالانى باسقارۋ وڭاي ەمەس. سوندىقتان الدا ۇلكەن مىندەتتەر تۇر. بۇل جەردە قۇرىلىس ماسەلەلەرى, باسقا دا ماسەلەلەر بار. ءتيىستى جۇمىستا دامىتۋ دا, شەكتەۋ دە بولۋى كەرەك. ەلوردانى دامىتۋدا وسىنداي ستراتەگيا بولۋى قاجەت دەپ ويلايمىن.
