حالقىمىزدا «تۋعان ءۇيدىڭ ءتۇتىنى دە ىستىق» دەگەن ءسوز بار. وسىعان ۇقساس «تۋعان ءۇيدىڭ ءتۇتىنى جىلى, تۋعان انانىڭ كۇتىمى جىلى» دەگەن ماقالدى دا رەتى كەلگەندە قولدانىپ جاتامىز. قازاق پوەزياسىندا تۋعان ءۇي تۋرالى ءبىراز ولەڭ دە كەزدەسەدى. سونىڭ ىشىندە ءۇش شىعارمانىڭ بىزگە اسەرى ەرەكشە. بۇل – كورنەكتى اقىن, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ «تۋعان ءۇي تۋرالى باللادا» ولەڭى, تالانتتى اقىن الماس تەمىربايدىڭ «ءبىزدىڭ ەسكى ءۇي» جانە اقىن, عالىم ەربولات باياتۇلىنىڭ «مەن وسكەن اعاش ءۇي» اتتى جىرلارى.
اۋىلدا تۋىپ وسكەن, ەسەيگەندە ارمان قۋىپ قالاعا اتتانعان, اقىرى شاھاردا تۇراقتاپ قالعان قازاق بالاسىن التىن بەسىك – اۋىل, تۋعان جەر ماسەلەلەرى تولعانتپاي قويمايدى. قازاقتىڭ اۋىلدان قالاعا كوشى كەشەگى قيىن-قىستاۋ 90-جىلدارى باستالىپ, ءالى دە تولاستاماي كەلە جاتىر. بۇگىندەرى ەلىمىزدە اۋىل تۇرعىندارىنا قاراعاندا قالا حالقىنىڭ سانى باسىم. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە, وسى جىلدىڭ 1 مامىرىنا دەيىن ەل تۇرعىندارىنىڭ سانى 20118478 ادامعا جەتكەن. سونىڭ ىشىندە قالا حالقىنىڭ سانى – 12533471, اۋىل تۇرعىندارى 7585007 ادامدى قۇرايدى.
ساتىپ الاتىن ادام بولماعان سوڭ, اۋىلداعى تالاي ءۇي قاڭىراپ قالىپ جاتىر. جوعارىدا اتتارى اتالعان ءۇش اقىننىڭ جىرلارىندا تۋعان ءۇيدى تاستاۋ تراگەدياسى بەينەلەنگەن. بۇل – ءبىزدىڭ دە باسىمىزداعى بار جاعداي. جۋىردا تۋعان اۋىلىمىزعا جول ءتۇسىپ, اتا-اجەمىز, اكە-شەشەمىزدىڭ باسىنا بارىپ, قۇران وقىعان سوڭ, تۇرعان ءۇيىمىزدى كورەيىك دەدىك. قاڭقاسى عانا قالعان ەكەن. 1996 جىلى اۋىلدان كوشكەنىمىزدە ءۇيىمىز بوس قالعان ەدى. سودان الدەبىرەۋلەر ەسىك-تەرەزەسىن, توبەسىن بۇزىپ الىپ كەتىپتى. ساماننان قۇيىلعاننان كەيىن كىرپىشىن كەرەك قىلماعان سەكىلدى. بۇل جۇرەكتى اۋىرتاتىن كورىنىسكە تاپ بولعان سوڭ, ۇلىقبەك ەسداۋلەتتىڭ ولەڭ جولدارى ەرىكسىز ەسكە ءتۇستى. اقىننىڭ اكەسى قالاعا كوشكەندە ءۇيىن ساتپاي, بالۋان اتتى اۋىلداسقا تاستاپ كەتكەن ەكەن. سونى ول مال قوراعا اينالدىرعان. مۇنى ۇلىقبەك اقىن جىر تىلىندە بىلاي كەستەلەدى:
…كوشەردە اكەم قالاعا:
«ءتاڭىر جازسا,
بالۋان ءىنىم
بۇل ۇيگە باۋىر باسسا…
كوزىم ءتىرى كەزىمدە كەپ تۇرام» دەپ»,
ساتپاي كەتكەن اقشالى
اۋىلداسقا.
ساتپادى اكەم, سىيلادى
تۋىسقانعا, –
«جارايتۇعىن ءىنىم, دەپ,
تۋ ۇستارعا».
…اتا-انامنىڭ كوزىندەي سول
قۇتحانا
سەبەپ بولدى تۋىسپەن سۋىسقانعا…
…نۋ اعاشىن وتىنعا
قىرقىپ العان,
بار جەمىستىڭ ءتۇبىرى –
جۇرتى قالعان,
گۇل باعىمىز اينالىپ مال قوراعا,
تۋعان ءۇي تۇر قالقيىپ تۇرقى
زوردان…
الماس تەمىربايدىڭ «ءبىزدىڭ ەسكى ءۇي» مەن ەربولات باياتۇلىنىڭ «مەن وسكەن اعاش ءۇي» ولەڭدەرىنىڭ اندەرى بار. بۇل تۋىندىلارمەن سول اندەردى تىڭداۋ ارقىلى تانىستىق. العاشقىسىنىڭ اۋەنىنىڭ اۆتورى – قانات قالتاي, ورىنداۋشىسى – ەرلان مۇحامەدياروۆ. ولەڭدى تولىق كەلتىرەيىك:
وسى ۇيدە ءبارىمىز وسكەنبىز,
وسى ۇيدەن ەر جەتىپ كەتكەنبىز.
شاڭىراعى كيەلى,
شاعىن عانا ءۇي ەدى.
تالاي جىل ءوتىپتى-اۋ ارادا,
تارىداي شاشىلدىق قالادا.
ەسكى ءۇيىم-اي, قالىپسىڭ-اۋ
قارتايىپ,
كارى شالداي ءبىر جاعىڭا
جانتايىپ;
ەنىپ تۇرمىن ەسىگىڭە ەڭكەيىپ,
كەلىپ تۇرمىن قارا باسىم
قالقايىپ.
سەندە وتكەن باقىتتى بالالىق,
سەندە ءوسىپ جان-جاققا تارادىق.
اتام قايدا, اتام-اۋ,
اپام قايدا, اپام-اۋ؟!
ەشتەڭە ەستىمەي قۇلاعىم,
ەشكىمگە كورسەتپەي جىلادىم.
ەسىگى بۇزىلعان ەسكى ءۇيىم,
نە ىستەيىن مەن ساعان, نە ىستەيىن؟!
كوپ ەكەن عوي قاتەمىز,
ايتۋشى ەدى اكەمىز
«وسى ۇيگە بولار دەپ كىم يە؟»
وسى ما وپاسىز دۇنيە…
ەربولات باياتۇلىنىڭ «مەن وسكەن اعاش ءۇي» ولەڭىنە جازىلعان ءاننىڭ اۆتورى دا, ورىنداۋشىسى دا – جانىبەك كارمەنوۆتىڭ سوڭعى شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى, تالانتتى ءانشى, اكتەر قۇماربەك قالقاتاي. اۆتوردىڭ بىزگە تىڭداتقانى بولماسا, بۇل تۋىندى ءان رەتىندە ءالى كوپشىلىككە جەتە قويمادى.
ەرىكسىز قارايمىن وتكەنگە,
اۋىلدا, اناۋ ءبىر شەتكەردە.
اكەمنىڭ قولىمەن سالىنعان,
مەن وسكەن اعاش ءۇي ءتورت بولمە, – دەپ باستالاتىن ولەڭ 10 شۋماقتان تۇرادى. سوڭعى شۋماقتارىن عانا جاريالايىق:
الاڭسىز, امالسىز ءوتتى كۇن,
دەمەيمىن تىرلىككە ەپتىمىن.
ۋاقىت كوشكىنى استىندا,
سول ءۇيدىڭ جۇرتى دا جوق بۇگىن.
ۋاقىت وسىلاي كوشەدى,
بار ەكەن ونىڭ دا ەسەبى.
مەن وسكەن اعاش ءۇي ءتورت بولمە –
وتكەن ءومىر عوي كەشەگى.
دومبىرا قوڭىر ءۇن شەرتكەندە,
ماقسۇتقا, ءسىرا, ادام جەتكەن بە.
اكەشىم, اناشىم, ءتورت بولمە –
ۇشەۋى ءدال قازىر جوق مەندە…
جالپى تۋعان ۇيگە دەگەن ساعىنىش الەم ادەبيەتىندە دە كەزدەسەدى. تۋعان ءۇي تۇگىلى, تۋعان ەلدەن جىراقتا ءومىرى ءوتىپ, جات جەردەن توپىراق بۇيىرعان, ورىس قالامگەرلەرى اراسىندا نوبەل سىيلىعىن تۇڭعىش يەلەنگەن يۆان بۋنيننىڭ ءبىر قىسقا ولەڭىن كەزىندە بىلاي قازاقشالاعان ەدىك:
ۇياسى بار قۇستىڭ,
اپانى بار اڭنىڭ,
جاس جۇرەگىم قايعىلى كۇيىندە:
اۋلاسىنان كەتىپ اتا مەن
انامنىڭ,
«كەشىر» دەپ ەدى تۋعان بۇل ۇيىمە.
اپانى بار اڭنىڭ, ۇياسى بار
قۇستىڭ,
جۇرەكتىڭ مۇڭدى ءبىر ءۇنى شىعىپ:
جالداپ مەن تاعى دا بوتەن
ۇيگە ءتۇستىم,
ال قولىمدا توزعان تۇيىنشەگىم.
ەربولات باياتۇلى «مەن وسكەن اعاش ءۇي» ولەڭىن بىلاي تۇيىندەيدى:
قارلىعاش جەتۋشى ەدى كوكتەمدە,
ساعىنىش تۇتاتقان ءورت كەۋدە.
وتكەن كۇن – كورگەن ءتۇس سياقتى,
جاراتقان, بارىمدى كوپ كورمە.
بىزگە دە شۇكىر ەتۋدەن باسقا امال جوق…
