ءبىر كۇنى قارا شاڭىراق باسىلىم – «ەگەمەندەگى» باسشىمىز ەرجۇمان سمايىل «مىنا ماقالانى قاراپ شىق, ءادىل باعاڭدى ايت» دەدى. سوڭىنا قاراسام «جاقسىباي سامرات» دەپ تۇر. «بۇل اۆتوردى بىلەمىن, «بىتەۋ جارا» رومانىن وقىعان ەدىم» دەدىم. ەر اعا ءسال ويلانىپ وتىردى دا, «اقيقاتىن عانا ايت!» دەدى تاعى.
«ەگەمەن قازاقستانمەن» بىرگە ەلورداعا كوشىپ بارعاننان كەيىن, ەربول دوس (شايمەردەنۇلى) «ءبىزدىڭ قىزىلجارلىق قالامگەر باۋىرىمىز ءبىر كەرەمەت رومان جازىپتى, سەن دە وقىپ شىق» دەپ قاراقوشقىل ءتۇستى «بىتەۋ جارانى» ۇسىندى. بەلگىلى ساياسي قايراتكەرلەردىڭ اتى-ءجونى كىتاپتا بادىرايىپ تۇر. يمپەريانىڭ يمانسىزدىعىنا جاستار توبىر بولىپ ەمەس, سانالى تۇردە شىققانىن, ويانعان ۇرپاقتىڭ جانكەشتى ۇمتىلىسىن كەيىپكەرلەردىڭ قايسارلىعى ارقىلى سۋرەتتەيدى. سۇرقاي ساياساتقا اشىنىپ الاڭعا شىعۋ ەرلىك ەكەنىن, ەرلىك جولى اۋىر بولاتىنىن, جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە جاستاردىڭ نەبىر قاتىگەزدىكتى, جوسىقسىز ازاپتى باسىنان وتكەرگەنىن شىتىرمان وقيعالار جەلىسى ارقىلى باياندايدى. الماتىدان الىستا جاتىپ وسىنداي سونى سوقپاقپەن سۇبەلى دۇنيە جازعان ازاماتتىڭ قولداعى ماقالاسىنا ۇڭىلگەنىمىزدە, ايتارى دايەكتى, باعىتى ايقىن ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك. ەر اعاعا اقيقات ءسوزىمىزدى ايتتىق.
جاكەڭ باس باسىلىمنىڭ تابالدىرىعىن جالتاقتاماي, نىق باسىپ اتتادى.
ارىپتەسىمىزدىڭ بويى شاعىن بولعانمەن, وي-ورەسى بيىك. ەكى تىلگە بىردەي جۇيرىك. ەتەكتەن تورگە وزادى, توردەن ورگە ورلەيدى. ءنومىر سايىن ماقالالارى شىعىپ جاتادى. تاقىرىبى سان سالانى قامتيدى. تەرەڭ تالداۋلارى ءتانتى ەتەدى. ەكونوميكانى ەڭسەرىپ, ساياساتتى دا سارالايدى. فيلوسوفيانىڭ يىرىمدەرىنە ەركىن بويلايدى. تىندىرىمدى, تياناقتى. باسىن قارا ماقالا ەتىپ باستاپ, سوڭىنا تامان كەلگەندە ءوز پىكىرىن بۇكپەي جەتكىزەدى. وسىلاي بولسا ۇتىلماس ەدىك دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل جان-جاقتى بىلىمدىگە ءتان قاسيەت ەكەنى انىق. تۋراشىلدىعى بولەك. بۇگەجەكتەمەيدى. كەي تۇستا ولاي ەمەس, بىلاي بولۋ كەرەك دەپ توتەسىنەن تارتادى. جالپاقتاۋ جايلاعان ۋاقىتتا ونداي مىنەز كىمگە ۇناي قويسىن. ەسكەرتۋ السا دا ادامي قالپىنان تايعاناقتاعانىن كورمەدىك. باياعى تاباندىلىق, تالاپقا باعىنۋ. شىندىقتى توتە جەتكىزۋ.
جاقسىباي سامرات زاماناۋي تەحنيكانىڭ «ءتىلىن» جەتىك ءبىلىپ, دەر كەزىندە باسىلىمعا جىلدام اقپارات بەرۋ ىسىندەگى ۇشقىرلىعىن ەسكەرگەندىكتەن شىعار, باسشىلىق ونى ون جىلداي پرەزيدەنت پۋلىنا قوستى. ەلباسىنىڭ, پارلامەنت, ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى ساپارلارىندا بىرگە ءجۇرىپ, تەرەڭ تالداۋلار, جان-جاقتى قامتىلعان ساراپتامالار جازىپ, اراسىندا ات باسىن تىرەگەن جۇرتتاردىڭ ايتۋلى ازاماتتارىنان دا جەدەل سۇحباتتار جۇرگىزگەنىنە تالاي كۋا بولدىق. القالى جيىنداردا, ءباسپاسوز ءماسليحاتتارىندا «وعاش» سۇراقتار قويىپ, «مۇنىڭ نە؟!» دەگەن ەسكەرتۋ ەستىپ قالعان كەزدەرى دە از بولماۋشى ەدى. ول قىڭىرلىعىنان ەمەس, اقيقاتتان اتتاپ وتە الماي, تۋراشىلدىق تۇعىرىم دەگەندىكتەن ەدى.
وزىندىك باعىتى ايقىن, ايتارى بار ازاماتتىڭ ادامي بولمىسى دا بولەك. ءبىز ونى ەكى ون جىلداي قاتار جۇرگەندە اڭعاردىق. ەڭ باستىسى, جاعدايعا قاراي قۇبىلا كەتۋدەن اۋلاق قاسيەتى باعالاۋعا تۇرارلىق. سودان دا بولار, الدە تۋراشىل مىنەزىنەن بە ەكەن, ەر اعا (سمايىل) جاقاڭدى ەرەكشە كورەتىن. جاقاڭ دا ادەبىنەن, ىزەتىنەن جاڭىلماي جۇرەتىن
وسى ارادا مىنا تۇيگەن ويىمىزدى ورتاعا سالا كەتەلىك. ەلدىككە قول جەتكىزگەنگە دەيىن, وزگەلەر ۇستەمدىك ەتىپ تۇرعان تۇستا, سولتۇستىكتەگى ۇلتىم دەگەن رۋحتى ازاماتتار: «ادامعا ەڭ قىمبات نارسە – جۇرت قامى, جۇرت ءىسى» (ا.بايتۇرسىنۇلى) دەپ نيەتى بولەك, تىلەگى تىمىرسىق تالايلارمەن تايتالاسىپ-اق باققان. سولاردىڭ ءبىرى وسى جاقاڭ دەسەك, ارتىق ايتقاندىق ەمەس. پەتروپاۆل دەپ جالپاقتاماي, قىزىلجار دەپ, «قىزىلجارىڭ نە؟» دەپ ەجىرەيگەندەردەن, «قىزىلجار» دەپ جازسا «جوعارىدان بەكىتىلگەنى پەتروپاۆل ەمەس پە؟» دەپ تۇزەپ-كۇزەۋشىلەردەن قىڭباي, ءسوز تالاستىرعانىن تالاي ەستىدىك. مۇنى ەستىلىك دەپ بىلەمىز. ول ماقالالارىنان عانا ەمەس, كوركەم شىعارمالارىنان دا ايقىن كورىنىپ تۇرادى.
ءبىر جولى ونىڭ ماقالالارى مەن كىتاپتارىنداعى بۇرماسىز زامان سوزىنە, ءومىر سۋرەتتەرىنە بويلاپ بارىپ, قالامگەردىڭ وتكەن جولىنا زەر سالساق, ورمانداي دياسپورا ورتاسىندا ەرتەڭگى كۇنكورىسىم قالاي بولادى دەپ ىقتاپ كەتپەي, انا ءتىلىم ارىم دەپ, قازاق مەكتەبىن ءبىتىرىپتى. جوعارى وقۋ ورنىنا سىناق تاپسىرادى. باسقا پاننەن شاۋىپ وتەدى. ورىس تىلىنەن ديكتانت جازدىرادى. قۇلايدى. سول جىلى قارجى-ەكونوميكا تەحنيكۋمىنا تۇسەدى. بىتىرگەن سوڭ وسى سالادا ءبىراز جىل قىزمەت ەتەدى, باسشىلىق قىزمەتتەرگە جەتەدى. رەۆيزور بولىپ جۇرگەندە كەڭىردەگى كەڭدەردىڭ كەڭىردەگىنە تىعىن تىعىپ, مەملەكەت قارجىسىن قايتارتادى. ەسەپ-قيساپ سالاسىنا بارعاندا دا ادىلدىكتەن اينىمايدى. ديكتانتتان قۇلاعان ول ءتىلدى ءتىل يەسىنەن اسىرا ءبىلىپ, قىڭىر تارتقانداردى تۇزەپ جۇرەدى.
جوعارى بىلىمگە قايتا تالپىنادى. قازىرگى ءال-فارابي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيلوسوفيا-ەكونوميكا فاكۋلتەتىندە وقيدى. بۇل فاكۋلتەتكە ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىنى بەلگىلى. بار بولعانى ون تالاپكەر قابىلدايدى. وننىڭ ءبىرى بولۋ وڭاي ما؟
ءجۋرناليستىڭ ومىرلىك ارمانى قالامگەرلىك بولاتىن. جابايى جەكەشەلەندىرۋدىڭ زاردابى جاقاڭدى دا اينالىپ وتپەيدى. قالام قارۋىنا قول سوزادى. «بىتەۋ جارانى» جازىپ, جارىققا شىعارادى.
بۇدان كەيىنگى سانسىز ساپىرىلىستار دا ەت جۇرەكتىڭ تىنىمىن الىپ, ساناسىن تەربەپ, وي پەرنەسى كوڭىلىنە تىنىم بەرمەيدى. سول قۇبىلعان زامان كەيپىنىڭ وي-قىرىنا «وزگەلەندى بۇل عالام» رومانىندا تەرەڭدەپ بارادى. ونى ءبىر بەلەسكە شىعارعان سوڭ, قارىمدى ازامات رۋحانيات سالاسىنا اۋىسىپ, وبلىستىق تەلەديدارعا قىزمەتكە تۇرادى. ۇزاق ۋاقىت ويىنا ءتۇيىپ, كوڭىل تۇكپىرىنە قورعاسىنداي قورىتقان تاقىرىپتاردى تەلەديداردا تىزبەكتەي قوزعاپ, كوكەيتەستى ماسەلەلەردى وتاندىق باسىلىمداردا جاريالاپ جاتتى. اسىرەسە ابىلايدىڭ اق ءۇيى تۋرالى تولعامدارى جۇرتتىڭ نازارىن اۋدارىپ قانا قويعان جوق, ۇلكەن قولداۋ تاۋىپ, ناتيجەسىندە ابىرويىمىزدى اسىرىپ, حان ءۇيى قالپىنا كەلدى. جەڭىستىڭ جەمىسى دەگەن وسى.
جازۋشى جاقسىبايدىڭ قالامىنان تۋعان ءۇش رومان دا – جاقسى باعالانعان دۇنيەلەر. «بىتەۋ جارا» تۋرالى الدا از-كەم ايتتىق. «وزگەلەندى بۇل عالام» رومانىندا ەل بولىپ قالىپتاسۋ جىلدارىنداعى قيلى كەزەڭدەر, شىرماۋى قيىن شىرعالاڭدار باياندالادى. اشىق ەكونوميكا دەپ ايتقانمەن, ونى ءوز پايداسىنا يكەمدەپ, بايىعان جىپ-جىلماعاي سۋ جۇقپاس جىلپوس حودجاەۆ, سوۆەت زامانىنىڭ شەڭبەرىنە شەگەلەنگەن, جاڭا قادامعا يكەمى كەم, «ديپلومات» ارقالاپ, ارانى اشىلعاندى الداپ سوعاتىن حودجاەۆتاردىڭ جەتەگىندە كەتىپ, حالىقتى ازاپتى كۇنگە اكەلگەن وبلىس اكىمى شلەيحەر, قازاقتىڭ تۋ تىككەنىنەن ولەردەي قورقىپ, كەشەگى ۇستەمدىگىن اڭساعان شوۆينستىك توپتىڭ جىمىسقى وكىلى پاراسيۋك سياقتىلار بەينەسىن, سول ۋاقىتتىڭ ەلەڭ-الاڭ شاعىن نانىمدى بەرەدى. ازاتتىقتى ايبىنىم, كيەم دەپ بىلگەن قۋاندىقوۆتاي كەيىپكەرلەر, توزدىرعان اۋىلدىڭ قايتا قارەكەتكە كوشە باستاعانىن قايىراناس تىرلىگىمەن دايەكتەيدى. ارانداتۋشىلارعا الاڭداپ, تاڭداۋدىڭ قايسىسى دۇرىس دەگەندى اڭعارۋ قيىنعا سوعىپ, جول ايىرىعىندا تۇرعاندار شوعىرى جانە بار. سوڭىندا ۇلت مۇددەسى دەگەندەر نيەتىنە جەتەدى, اداسقاندار قاۋىمعا قوسىلادى. پيعىلى بۇزىقتاردىڭ كەتەتىنى كەتىپ, بۇل مەنىڭ دە وتانىم دەگەندەر جەرگىلىكتى جۇرتپەن ىنتىماقتاسادى. ءسويتىپ, زامان اعىمى ءبىر ارناعا تۇسەدى, وتانىم قازاق ەلى دەگەن سانالى جاستار ساپ تۇزەپ شىعادى.
بۇل شىعارمانى كەزىندە قازاقتىڭ عۇلاما پەرزەنتى, ۇلتىم دەپ وتكەن ورەن جۇيرىك, سارا ساڭلاق امانگەلدى ايتالى اعامىز جوعارى باعالاعانىن ەسكە سالا كەتەلىك.
ال ءۇشىنشى رومانى «بۇرالاڭ زامان» دەپ اتالادى. بۇل تۋىندىدا دا بۇگىنگى قوعام قايشىلىقتارى, جاس ازاماتتىڭ تاعدىر-تالەيى شىتىرمان وقيعالار ۇستىندە سۋرەتتەلەدى. رومان جايلى اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى, كورنەكتى جازۋشى تۇرىسبەك ساۋكەتاەۆ: «…وسى بىرەر كۇندىكتە تولىق وقىپ شىقتىم. عانيبەت كۇي كەشتىم. قالىپتاسقان مىقتى قالام يەسى ەكەنسىڭ. باس-اياعى جيناقى, جۇتىنىپ تۇرعان شاپ-شاعىن دۇنيەڭ رومان دەۋگە ابدەن لايىق… ەڭ باستىسى, جالىقتىرماي, قىزىقتىرىپ وتىرادى. نەگە؟ بۇل – شەبەرلىك, كوركەمدىك ورە. وسى بيىگىڭنەن تۇسپە!» دەپتى. وسىنداي باعا العان شىعارما, شىنىندا, تارتىمدى وقىلادى.
وزىندىك باعىتى ايقىن, ايتارى بار ازاماتتىڭ ادامي بولمىسى دا بولەك. ءبىز ونى ەكى ون جىلداي قاتار جۇرگەندە اڭعاردىق. ەڭ باستىسى, جاعدايعا قاراي قۇبىلا كەتۋدەن اۋلاق قاسيەتى باعالاۋعا تۇرارلىق. سودان دا بولار, الدە تۋراشىل مىنەزىنەن بە ەكەن, ەر اعا (سمايىل) جاقاڭدى ەرەكشە كورەتىن. جاقاڭ دا ادەبىنەن, ىزەتىنەن جاڭىلماي جۇرەتىن.
زاماناۋي جازۋ قۇرالىندا ساۋساقتارى جورعاداي جۇيتكيتىن, وي ءيىرىمى اق قاعاز بەتىنە شىم كەستەدەي تۇسەتىن بەلگىلى جۋرناليست, قارىمدى پروزاشى جاقسىباي سامرات پايعامبار جاسىنان اسىپ, جەتى بەلەسكە قاراي قادام باسىپ بارادى. ەندى كوركەم شىعارمانىڭ كورىگىن قىزدىرىپ, وقىرمانىن بارەكەلدى دەگىزەر كەمەل كەزەڭگە جەتىپ وتىر. جاقاڭدى الداعى ۋاقىتتا جەمىستى جىلدار جەتەلەي بەرسىن بيىكتەن-بيىككە دەيمىز.
سۇلەيمەن مامەت,
جازۋشى-جۋرناليست
