اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ءوندىرۋ, ونى ساتۋ, ءاربىر داقىلدى ءراسۋا ەتپەي قايتا وڭدەۋ – تاۋار وندىرۋشىلەردىڭ, ءبىر سوزبەن ايتقاندا, ديقانداردىڭ ماڭداي تەرى, تابان اقىسى ادالىنان كەلىپ, قىرمانى قىزىل بولۋىنىڭ ءبىر بەلگىسى. ءبارى ساتىمەن بولسا, شارۋاقوردىڭ الا جازداي بەينەتىنىڭ قايتارىمى رەتىندە قارجى تۇراقتىلىعىن ارتتىرۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى باعىتى.
نارىق قاتىناسى جۇيەسى دامىعان ەلدەردە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن تۇتىنۋشىلارىنا تىكەلەي ساتۋ – مەنەدجمەنتتىڭ قۇرامداس بولىگى. بۇل, ءبىر جاعىنان, اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارلارىن ءوندىرۋ مەن وڭدەۋ ونەركاسىبىندە, وسى ىسپەن اينالىساتىن ۇجىمداردا ماركەتينگ ستراتەگياسىنىڭ نەگىزىن قۇرايدى. ياعني ساتۋشى مەن ساتىپ الۋشىنىڭ اراسىنداعى دەلدالداردىڭ قولىن قىسقارتىپ, ءونىمدى تۇتىنۋشىعا جەتكىزۋدە ءتيىمسىز شىعىنداردى بولدىرماۋعا كومەكتەسەدى. اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى مەن ازىق-تۇلىكتى تاراتۋ, وڭىرلەردىڭ برەند تاۋارلارىن ناسيحاتتاۋداعى ورنى بولەك استانادا وتەتىن جىل سايىنعى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭكەسى ديقان مەن حالىق اراسىنداعى التىن كوپىر دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى.
ءۇردىس 2017 جىلدارى باستالعان ەدى. باس قالامىز ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسىن وتكىزۋ كەزىندە ءار ايماقتان كەلگەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭكەسى ءوڭىردىڭ مادەني كۇندەرىمەن قاتار ءوتتى. بىرتىندەپ مادەنيەت اۋقىمى جاڭا فورماتقا اۋىسسا دا, جىل سايىنعى اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭكەسى قالالىقتاردىڭ اسىعا كۇتەتىن, كوڭىلگە توقتىق اكەلەتىن بەرەكەلى مەرەكەسىنە اينالدى.
سول جىلدان بەرى شىعىستىڭ بالى, سىردىڭ كۇرىشى, اتىراۋدىڭ بالىعى, جاڭاارقانىڭ قىمىزى, اقتوبەنىڭ تارىسى, جەتىسۋدىڭ الماسى, سولتۇستىكتىڭ ۇنى مەن تۇركىستاننىڭ كوكونىسى استانالىقتار داستارقانىنىڭ كوركىن كىرگىزىپ كەلەدى.
ادەتتە, وڭىرلەردەن كەلگەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭكەسى كۇزدىڭ العاشقى ايىندا ءار سەنبى-جەكسەنبىدە وتەدى. بيىل دا بەرەكەلى مەزگىلدىڭ باستى وقيعاسى بولىپ, اۋىل شارۋاشىلىعى جارمەڭكەلەرىنىڭ ماۋسىمى ءساتتى اياقتالدى. جالپى العاندا, وعان رەسپۋبليكانىڭ ءار وڭىرىنەن 600-دەن استام فەرمەر قاتىستى. ولار 10 مىڭ توننادان استام اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن نارىقتاعى باعادان الدەقايدا ارزان ەتىپ جەتكىزىپ, قالا تۇرعىندارىنا ساتتى.
جارمەڭكەلەر حالىقتىڭ كوڭىل كۇيىن كوتەرىپ, جاقىنداستىراتىن قاسيەتى دە بار. ۇزىن-سونار ساۋدا سورەلەرى, جۇك تيەلگەن كولىكتەرى قاتار ورنالاسىپ, ساتىپ الۋشىلار توپ-توبىمەن كەلىپ-كەتىپ جاتۋى دا ەرەكشە كورىنىس. بۇل كادىمگى بازارلارعا قاراعاندا ايىرماشىلىعى بار. ديقاندارمەن بىرگە كەلگەن كوركەمونەرپازدار ۇجىمى دا وسى ءان مەن ءداننىڭ مەرەكەسىنە ۇلەسىن قوسىپ, دۋمانداتىپ جىبەرەدى. بايقاعان جانعا ساتىپ الۋشىلاردىڭ تاۋار وندىرۋشىلەرىنە دەگەن قۇرمەتى سەزىلىپ تۇرادى. جىل سايىن الىستان ات ارىتىپ ازىق-تۇلىك جەتكىزگەن ديقاندارعا دەگەن العىسى دا بولار. ساتۋشىلار استانالىقتارعا قىزمەتىن جىلى قاباقپەن كورسەتكەنىنە كۋا بولدىق. اركىم ءار وبلىستان ءوز كەرەگىن ىزدەيدى. راسىندا, استانا تۇرعىندارىن قۇرايتىندار – وسىدان 30 جىل بۇرىن كەلگەن ءار ءوڭىردىڭ تۋماسى. قىزمەت بابىمەن نە بولماسا ۇلكەن شاھاردا ءومىر سۇرگىسى كەلگەندەردىڭ ساناسىندا جاس كۇننەن ءدامىن ءبىلىپ, جەپ وسكەن سۇيىكتى اسى بولادى. مىنەكي, اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جىلدان-جىلعا داستۇرگە اينالىپ, ونىڭ تيىمدىلىگىن دالەلدەيتىن دە ءبىر سەبەبى وسى ونىمدەردىڭ وتىمدىلىگى بولسا كەرەك.
«برەند» دەپ سوڭعى كەزدە ايتىپ ءجۇرمىز. ءار ءوڭىردىڭ كليمات جاعدايىنا قاراي تەك سول جەردىڭ سۋى مەن كۇنىنە, كوپ جىلدىق ديقانداردىڭ تاجىريبەسىنە نەگىزدەلگەن ءوتىمدى ءونىمى بار. جىل سايىنعى جارمەڭكەنىڭ ارقاسىندا ءار وبلىستان كەلەتىن ءونىمدى كۇتىپ, سول ءدامدى جەگىمىز كەلىپ دامەتىپ وتىراتىن ادەتىمىز دە بار.
وسى كەزەڭ ەلدىڭ ءتىسى قىزىلعا ءتيىپ, اۋزى اققا جاريتىن كەزەڭى دەۋگە بولادى. ويتكەنى بۇرىندارى كۇزدىك دەپ اتالاتىن سوعىمعا دەيىنگى ەتتى وسى جارمەڭكەدەن باستاپ ساتىپ الادى. قالامىزدا ەت دۇكەندەرى نە بولماسا بازارلار دا جوق ەمەس. الايدا جارمەڭكەدەن ەت ساتىپ الۋدىڭ ءسانى بولەك. ەتتىڭ بابىن بىلەتىندەر وڭىرلەردىڭ وسەتىن ءشوبى مەن شابىندىعىنا قاراي سول جەردە وسكەن مالدىڭ ءدامىن كەلتىرەدى دەيدى. ەگەر ءوڭىر شولەيتتى, ءشوبى اششى بولسا, ونى جەگەن مالدىڭ ەتى دە تاتىمدى كەلەدى. وعان قوسارلانا ساتىلاتىن شۇجىقتار مەن ەت ونىمدەرى دە تابەتتى كورىندى. بۇگىندە ەت وڭدەۋدى جاقسىلاپ ۇيرەنىپ الدى. قايناتىلعان, ىستالعان, كەپتىرىلگەن دەيسىز بە, ءارتۇرلى دامدەۋىش قوسىلعانى بار. ءدامى ءتىل ۇيىرەدى. وسى ادىسپەن قازىرگى كۇنى قازىنىڭ دا ءتۇر-ءتۇرىن جاسايتىن بولدى. جارمەڭكەگە تۇسكەن زاتتىڭ ءبارى ۆەتەرينارلىق تەكسەرۋدەن وتكەن, ادەمىلەپ وراپ قويعان زاتتىڭ باعاسى دا قۋانتادى.
جەتىسۋ مەن الماتى الماسىمەن اتاقتى. شەتەلدەن كەلگەن المالارمەن سالىستىرعاندا ءوز ەلىمىزدە وسەتىن المانىڭ ءدامى ەرەكشە, ءيىسى اڭقىپ تۇرادى. كوپكە دەيىن ساقتالمايتىندىقتان, مەزگىلىندە جەپ العانعا نە جەتسىن! جىل بويى اۋىزدان ءدامى كەتپەيتىندەي مولىنان الىپ, ارتىلعانى – ءتۇرلى توسپا جاسايتىن قالالىقتار ءۇشىن جاقسى مۇمكىندىك.
باتىس قازاقستان وبلىسىمەن بىرىگىپ كەلگەن قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ ءوز ەرەكشەلىگى بار. الدىڭعى وبلىس ءونىمدى قايتا وڭدەۋگە ءمان بەرسە, سىردىڭ اق كۇرىشىن قاپپەن الىپ جاتقانداردىڭ سانى جىلدان-جىلعا كوبەيىپ كەلەدى. تەگىندە, قالا بازارىندا كۇرىشتىڭ ءتۇر-ءتۇرى بار. الدى بۇحارا, تاشكەنت, قىتايدان دا كەلىپ جاتىر. الايدا قىزىلوردا اق مارجانىنىڭ ءجونى بولەك. ساۋدا جاساۋدىڭ دا مادەنيەتى قالىپتاسىپ جاتقانىن وسى ءوڭىر شارۋا قوجالىقتارىنىڭ قىزمەتىنەن كوردىك. ساتۋشىلاردىڭ بىرتەكتى كيىمى كوزگە ءتۇستى. ساۋدا قاتارىنداعى تازالىق تا ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ دايىندىعىن بىلدىرەدى. بۇل جارمەڭكە – «قازالى» كامپيتىنىڭ كۇنى. استانالىقتار كەلىلەپ الىپ جاتۋىنا قاراعاندا, بۇل تاۋار نارىقتان ويىپ تۇرىپ ءوز ورنىن العان سەكىلدى.
جۇك كولىگىنە لىق تيەلگەن قاۋىننىڭ بارلىق تۇرىنە قاراپ سۇرانىس بولسا تاۋاردىڭ دا تابىلاتىنىنا سەنىمدىمىز. بۇرىن جوعالىپ بارا جاتقان كۇلابى, سارالا, تورلاما, شىتىرلاق, تاعى باسقا سىردىڭ بويىندا وسەتىن قاۋىندار ەرتە پىسەتىن وزبەكتەردىڭ قاۋىندارىن ىسىرا الماسا دا, جارمەڭكە بولعاندا ەلوردالىقتار ساتىپ الىپ ءبىر جاساپ قالادى. باعاسى دا جاقسى.
شىعىس قازاقستان وبلىسى بالىمەن بەلگىلى. بيىل كۇزدە شىعىستان كەلگەن 50 توننا بالدى استانالىقتار ەكى كۇندە ۇلەستىرىپ اكەتتى. بالدىڭ دا ءتۇر-ءتۇرى بار. بال وندىرۋشىلەر ساتۋشىلارعا ءار بالدىڭ ەمدىك قاسيەتىن ايتىپ, ناعىز بالدى قانت قوسىلعان قويىرتپاقتان قالاي اجىراتۋعا بولاتىنىن ءتۇسىندىرىپ جاتادى. بۇل دا ءداستۇرلى جارمەڭكەنىڭ ءبىر كورىنىسى.
راسىندا دا, جارمەڭكە وسىنداي جاڭالىقتارىمەن تاڭعالدىردى. ەڭ باستىسى, شارۋاعا دا, تۇرعىندارعا دا قولايلى جاڭا نارىقتىڭ قاجەتىن دالەلدەدى. حالىق تا ارقانىڭ ۇزاق قىسىنا قاجەتتى ازىق-تۇلىگىن وسى جارمەڭكەدەن قامداپ الۋعا ۇيرەنىپ, جاڭا ءداستۇر قالىپتاستى.
بۇعان تاعى دا قوسارىمىز, ەلوردادا ەكى اۋدان اۋماعىندا دەمالىس كۇندەرى جارمەڭكەلەر وتەدى. ەسىل اۋدانىندا ساۋران كوشەسى, 7 مەكەنجايىندا سەنبى-جەكسەنبى كۇندەرى اشىق اسپان استىندا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭكەسى تۇراقتى جۇمىس ىستەيدى. وعان ت.جۇرگەنوۆ كوشەسى, 27-دە وتەتىن جارمەڭكەگە ازىق-تۇلىك تاۋارلارىن كوتەرمە باعامەن جەتكىزۋشىلەر, قاراعاندى جانە اقمولا وبلىستارىنىڭ جاقىن اۋداندارىنداعى شارۋا قوجالىقتارى, سونداي-اق, «شاپاعات» بازارىنىڭ كوتەرمە ساۋدامەن اينالىسۋشىلارى قاتىسادى.
