ادامزات ءۇشىن جانىن پيدا ەتكەن جاندار تۋرالى قويىلىم
ەلىمىزدىڭ ونەر ولكەسىندە دارا جولىمەن تانىلىپ, حالىقارالىق, رەسپۋبليكالىق تەاتر فەستيۆالدەرىندە ۇزدىكتەر قاتارىنان كورىنگەن جاستار تەاترىنىڭ تالانتتى ۇجىمى كورەرمەنىن جاڭا تۋىندىنى ۇسىندى. زاڭعار جازۋشى شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ 95 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان VI حالىقارالىق «ايتماتوۆ جانە تەاتر» فەستيۆالىندە گران-پري جۇلدەسىنە يە بولعان ش. ايتماتوۆتىڭ «جان پيدا», «جان ازابى», «عاسىردان دا ۇزاق كۇن», «اق كەمە, و.بوكەيدىڭ جەتىم بوتا, ر.مۇقانوۆانىڭ «ماڭگىلىك بالا بەينە» شىعارمالارى نەگىزىندە قويىلعان «جان پيدا» تراگەدياسىنىڭ پرەمەراسى 31 قاڭتاردا ساحنالاندى. زالدا ينە شانشار ورىن بولمادى, پرەمەرا انشلاگپەن ءوتتى.
سپەكتاكلدىڭ قويۋشى رەجيسسەرى – قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى نۇرقانات جاقىپباي.
– ادامزاتتا مەيلىڭ ول پراۆوسلاۆ بولسىن, يسلام ءدىنىن ۇستانسىن, كاتوليك يا باسقا بولسىن, اللاعا سەنىم, ءۇمىت, شىندىق بىرەۋ عانا. وسى پرەمەرادا بىرنەشە شىعارما تۇتاس ءبىر سيمفونيالىق دۇنيە بولىپ كورەرمەنگە جەتتى دەپ ويلايمىن. شىڭعىس ايتماتوۆ – سۇيىكتى جازۋشىم, بارلىق شىعارماسىن بىلەمىن, ارقايسىسىن جەكە-جەكە ساحنادا قويعانمىن. وسى جولى اتاقتى جازۋشىنىڭ بىرنەشە شىعارماسىن ءبىر ساحنادا قويۋدى ءجون سانادىم, ايتار ويدى سپەكتاكلدە ويناعان ارتىستەر – شاكىرتتەرىم ءتۇسىندى دەپ ەسەپتەيمىن,-دەيدى رەجيسسەر نۇرقانات جاقىپباي.
– شىعارمادا ارقيلى تاعدىر, ءارتۇرلى قيمىل بولعانىمەن ايتار ويى بىرەۋ عانا, ول – ادام ءۇشىن ەڭ قيىنى – كۇندە ادام بولىپ ءومىر ءسۇرۋ, تۋعان جەرگە سۇيىسپەنشىلىك, ماڭگۇرتتەنگەن ۇرپاق ماسەلەسى. ايتماتوۆ ايتقان ويلاردى قازىرگى «Z» بۋىنىنىڭ شىندىقتارىمەن جالعاستىرا وتىرىپ سۋرەتتەيدى,- دەيدى ەدىگە ءرولىن سومداعان ءارتىس, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى ءادىل احمەتوۆ.
عاسىردان دا ۇزاق كورىنگەنىمەن, ۋاقىت-اعزام الاقانىندا پەندە عۇمىرىنىڭ جارق ەتكەن ساۋلەسى قاس-قاعىم. جۇرەكتى جان ءۇشىن سول ولشەۋلى ءساتتىڭ قۇنى دا, باعاسى دا تەڭدەسسىز. ايتسە دە وركەنيەت ورىستەپ, قۇندىلىعى وزگەرگەن بۇگىنگى ءبىزدىڭ تىم-تىم قاتىگەزدەۋ قوعامدا ادام جانىنا ءۇڭىلىپ, ارمان-مۇڭىمەن ءبولىسۋدىڭ ءوزى قيامەتكە اينالىپ بارا جاتقانى جاسىرىن ەمەس.
ادام ارمانىنان ماتەريالدىق قۇندىلىعى باسىم تۇسكەن قوعامدا كەيدە ساناعا ساۋلە قۇيىپ, ويعا توڭكەرىس جاسايتىن شىعارماعا سۇرانادى ادام جانى. ادەبيەت الەمىنىڭ ءۇش بىردەي سۋرەتكەرى تۋىندىسىنداعى تامىرى ۇزىلمەس ورتاق ءتىندى رەجيسسەر وسى وي بيىگىندە ساراپتايدى.رۋحاني قۇلدىراۋ مەن قاعىنان جەرىگەن ماڭگۇرتتەردىڭ ارقيلى ارەكەتىن, ۇرپاق ساباقتاستىعىن ساقتاپ قالۋ مەن سول التىن كوپىردىڭ ۇزىلمەۋى ماسەلەسىنورتاعا سالادى. تابيعات پەن ادام بالاسى اراسىنداعى كۇردەلى قارىم قاتىناستى بيىك ادامگەرشىلىك دەڭگەيدە كوتەرىپ, ونىڭ ماڭگىلىك اجىراماس بايلانىسىنا فيلوسوفيالىق استارمەن قاراۋعا ۇندەيدى.
جارىق دۇنيەدە ادامعا نە قيىنشىلىق كەزدەسپەسىن, ول كىمنەن قيانات كورمەسىن, بىراق, شىندىق ماڭگى ءومىر سۇرەدى. ادام تۋادى, ولەدى, بىراق ماڭگى-باقي ولمەيتىن شىندىق بار, اقيقات بار…
…ارمىسىڭ, اق كەمە! اق كەمە! بۇل ءجۇزىپ كەلە جاتقان– مەن…سەنىمەن وسىلاي قوشتاسا وتىرىپ, ماعان, سەنىڭ: «ارمىسىڭ, اق كەمە! بۇل كەلىپ تۇرعان مەن عوي!» – دەگەن ءسوزىڭدى قايتالاۋ عانا قالدى…
…ال پويىزدار شىعىستان باتىسقا قاراي, باتىستان شىعىسقا قاراي جۇيتكىپ جاتادى…
سپەكتاكلدە ەڭ باستى رولدەردىڭ ءبىرى بۇعى انانى سومداعان اكتريسا اينۇر راحيپوۆا ماڭگۇرتتىڭ اناسىنىڭ ازابىن عانا ەمەس, جەر-انانىڭ اششى ازابىن, بار اۋىرتپالىعىن, قايعى-قاسىرەتىن كورسەتتى, كورەرمەنگە كوپ وي سالدى.
– اڭىزعا اينالعان تاسىلمەن كەلگەن ءرولىمدى ميستيكالىق جولمەن كەلگەن دەۋگە بولادى. 9-سىنىپتا وقىپ جۇرگەن كەزىمدە شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ رومانىنداعى نايمان-انا تۋرالى اڭگىمەسىن وقىپ, ماڭگۇرت ۇلىنا قاراپ تۇرىپ نايمان–انا اي مeن كۇن, كۇللى ءالeم تۋرالى, ءوزى تۋرالى اتاقتى جoقتاۋ جىرىن ايتقانى قاتتى اسەر ەتكەنى سونشالىق, شىعارمانىڭ اسەرىنەن قاتتى جىلادىم. سوندا ءوزىمنىڭ اكتەرلىك قابىلەتىمدى ايقىنداعانداي بولدىم. سودان 10 كلاستا وقىپ جۇرگەن كەزىمىزدە ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا قويىلعان ش.ايتماتوۆتىڭ «پلاحا» – «جان پيدا» سپەكتاكلىن نايمان-انا ءرولىن گۇلجان قالاباەۆانىڭ ورىنداۋىندا كوردىم. ماعان قاتتى اسەر ەتتى. وقۋعا تۇسەردە دە نايمان-انا ءرولىن جاتتاپ الىپ, ايتىپ, ءوتتىم. رەپەرتۋارىما ەندى. ءومىر بويى ويناعان سايىن جاڭارىپ, جاڭعىرا بەرەتىن, شەبەرلىگىم شىڭدالا تۇسەتىن رولگە اينالدى, مەنىڭ ءرولىم دەۋگە لايىقتى دەر ەدىم. وسى شىعارمالاردى ۇنەمى قايتالاپ وقىپ تۇرامىن, سەبەبى, ماعان ءار ءارىپتىڭ تۇسىندا جاسىرىنعان ءبىر سىر تۇنىپ تۇراتىن سەكىلدى, وقىعان سايىن سول جاسىرىنعان سىر اشىلا بەرەتىن سياقتى اسەر ەتەدى. ارتىسكە ويناپ شىعۋ وڭاي ەمەس, ودان كەيىن جاقسىلاپ ءبىر تىنىعۋ كەرەك, قويىلىم سوڭىندا ءىشىڭ بوساپ, جاپاندا جالعىز قالعانداي ەموتسيونالدىق كۇيزەلىسكە تۇسەسىڭ. سەبەبى, جانىڭدى جەپ وينايسىڭ عوي ءار ءرولدى. ساحناداعى سەرىكتەسىڭە دە كوپ نارسە بايلانىستى. داۋرەن سەرعازينمەن ويناۋ – ماعان كەرەمەت كۇش بەرەدى, ونىڭ ءرولدى بار جانىن سالىپ ويناۋى «سەن مەنى تانيسىڭ با؟» دەگەنىمدە كوزىنەن اققان تارام-تارام جاسىنان كورىپ, ودان سايىن شيرىعىپ, ساحنادا بارىڭدى سالۋعا تىرىساسىڭ, ساحناداعى سەرىكتەستىڭ مىقتىلىعىنىڭ وسىنداي اسەرى بار. رەجيسسەر, ۇستازىمىز نۇرقانات اعامىزدىڭ انالاردىڭ اناسى, بيىك قاسيەتىمەن, قۇدىرەتىمەن بۇكىل ادامزاتتقا ورتاق تۇلعاعا اينالعان نايمان-انانى تاڭداپ الۋى, ونىڭ رولىمەن كوپ نارسەنى ايتۋى, بىزدەردى, ارتىستەردى بارىن سالىپ وينايتىن ترانسقا كىرگىزىپ جىبەرۋى, كورەرمەنگە كوپ وي سالۋى – رەجيسسەردىڭ اسقان شەبەرلىگى دەر ەدىم.اعايدىڭ ايتۋىنشا, ءارتىستىڭ ءار قيمىلى, ءسوزى, ءتىپتى كوزىڭدى اشىپ, كىرپىگىڭدى كوتەرگەندە كورەرمەنگە وي سالارداي سالماق بولۋى قاجەت دەپ ەسەپتەيمىن دەگەن كەڭەسىن مىقتاپ جادىما ءتۇيىپ, ساحناعا تاس-ءتۇيىن بولىپ شىعاتىنىمىز دا سوندىقتان.بيىكتەردىڭ بيىگى, اسىلدىڭ اسىلى – سول انانى ادامزاتتىڭ قورلاپ, زورلايتىنى, سول ارقىلى ادامزاتتىڭ ازىپ-توزعان ارەكەتتەرىن, ماڭگۇرتتەنگەن ۇرپاق قاسىرەتىن اششى مۇڭمەن, زاپىران تولى وكسىكپەن جەتكىزەدى. قازىرگى ادامزات جەر-انانى دا سولاي زورلاپ وتىر,باۋىرىنداعى مۇنايىن سورىپ الىپ, ورنىن دا تولتىرمايدى, جەر بەتىن ءتۇرلى قوقىسقا تولتىرىپ, تابيعاتقا الاڭدامايتىن ماڭگۇرتتەنگەن جاستاردى تاربيەلەپ جاتقانىمىز شىندىق. وسىنى رەجيسسەر ويلى كورەرمەنگە وسى قويىلىم ارقىلى ايتادى, كورسەتەدى, – دەيدى انا ءرولىن عاجايىپ سومداعان اكتريسا اينۇر راحيپوۆا.
شىنىندا دا تابيعات پەن ادام بالاسى اراسىنداعى كۇردەلى قارىم قاتىناس جايىندا ۇنەمى جازعان «ادامزاتتىڭ ايتماتوۆى» اتانعان شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ ويىن سپەكتاكل ارقىلى دامىتقان نۇرقانات جاقىپباي ادامنىڭ تابيعاتقا جاسايتىن جاۋىزدىعى مەن زور قياناتشىلدىعىن قويىلىمدا اشكەرەلەگەندەي. بىرنەشە شەدەۆر شىعارمادان ءبىر ۇزدىك قويىلىم جاساعان رەجيسسەردىڭ ەڭبەگى قول سوعارلىقتاي تاماشا تۋىندى, فيلوسوفياعا تولى ەڭبەك. رەجيسسەر بۇكىل ومىرىندە قويعان سپەكتاكلدەرىن ءىرى, كۇردەلى ءبىر دۇنيەگە جيناقتاپ, حالقىنىڭ الدىندا ەسەپ بەرگەن سياقتى. ونى ايتماتوۆتىڭ شىعارمالارىن وقىعان ادام عانا ءتۇسىنۋى بەك مۇمكىن. ال, ساحنادا بەينەلەنگەن ماڭگۇرت ۇرپاق, قازىرگى زاماننىڭ بەينەسى – قولىنان تەلەفونى تۇسپەيتىن, كوركەم شىعارما وقىمايتىن, اتا-اناسىنا مەيىرىمسىز باسقا ۇرپاقتىڭ كەلگەنىن ايتۋى – بۇگىنگى كۇننىڭ شىندىعىنا سايكەس كەلەتىنى تاعى اقيقات. ءىشىڭدى اششى وكسىك تىرنايتىنى دا سوندىقتان… تەك سپەكتاكل ۋاقىتىنىڭ تىم سوزىلىپ كەتۋى از ويدى, قىسقا ۋاقىتتا ساز ەتىپ جەتكىزۋ قاجەتتىگىن ايتار ەدىك. ءۇش ساعاتقا جۋىق جانىمىزدى شۇبەرەككە ءتۇيىپ, قىلبۇراۋداي قىسىمعا العان ۇلى ونەر, ساڭلاق ونەر جاڭا ۇرپاقپەن ءارى قاراي جاساي بەرسىن دەگىڭ كەلەدى.
