استانا قالاسىندا جاسوسپىرىمدەر ءسۋيتسيدى ماسەلەسى ءسوز بولا قالسا, ەسكە وتكەن جىلعى كوپقاباتتى ءۇيدىڭ توبەسىنەن قول ۇستاسىپ سەكىرىپ كەتكەن بوزبالا مەن بويجەتكەن تۇسەدى. ءتىپتى ولاردى كورگەن كۋاگەردىڭ ايتۋىنشا, بالكوندا شىلىم شەگىپ تۇرعان ونىڭ كوز الدىنان زىر ەتىپ وتە شىعىپ جەرگە بارىپ قۇلاعاندا, توسىن وقيعادان كوزى بۇلدىراپ, داۋسى شىقپاي قالىپتى. ءارى بۇل قالادا بولىپ وتىرعان العاشقى جاعداي ەمەس. وسىعان دەيىن دە كوپىردەن سەكىرىپ, ومىرمەن قوشتاسقىسى كەلگەن ءبىر ۇل مەن ءدارى ءىشىپ, ءوزىن-ءوزى ولتىرمەكشى بولعان ءبىر قىز بالانى قوعامدىق ءتارتىپ ساقشىلارى مەن دارىگەرلەر اۋپىرىمدەپ امان الىپ قالىپتى.
توسىن جايلار كوپ
ستاتيستيكا مالىمەتتەرىنە جۇگىنەتىن بولساق, ەلوردادا كەيىنگى بەس جىلدا 460 ءجاسوسپىرىم وزىنە قول سالعان. ال تەك وسى جىلدىڭ ون ايىندا 94 ەلوردالىق مەكتەپ وقۋشىسى ومىرىمەن قوشتاسۋعا ارەكەت جاساپتى. بۇل وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا ون ەسە كوپ بولىپ وتىر. وكىنىشكە قاراي, ولاردىڭ 16-سى باقيلىق بولدى.
بالالاردى وسىنداي سوڭعى ارەكەتكە بارۋعا نە ماجبۇرلەيدى؟ ءبىز وسى ساۋالدى پسيحولوگ-دارىگەر ايشا ورازباەۆاعا قويدىق.
– ارينە, ءجاسوسپىرىمدى ومىردەن كەتۋگە يتەرمەلەگەن ناقتى قانداي جاعداي ەكەنىن تاپ باسىپ ايتۋ وتە قيىن. دەگەنمەن, قىزمەتتىك تاجىريبەمىزدە كەزدەسكەن جايلارعا سۇيەنىپ ايتار بولساق, ول – ەڭ ءبىرىنشى بالانىڭ ءسابي كەزىندە پسيحولوگيالىق جاراقات الۋى. اكە-شەشەسىنىڭ تاستاپ كەتۋى, ادامدىق نامىسىنىڭ قورلانۋى نەمەسە ونى وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ەلەمەۋى, كەمسىتۋى, مىنە, وسى جايلار كەلە-كەلە قوردالانىپ, ونىڭ وزىنە-ءوزى قول جۇمساۋىنا سەبەپ بولادى. بۇدان باسقا دا تولىپ جاتقان جايلار بار. ماسەلەن, دوستارىمەن قاتتى شەكىسىپ قالۋى, بۇرىن ارالاسىپ جۇرگەن ورتاسىنىڭ شەتتەتۋى – ءجاسوسپىرىمنىڭ ورنى تولماس قادامعا بارۋىنىڭ نەگىزگى سەبەپتەرى بولۋى ابدەن مۇمكىن.
ەلوردادا كەيىنگى بەس جىلدا 460 ءجاسوسپىرىم وزىنە قول سالعان
قۇقىقتىق ستاتيستيكا كوميتەتى مەن باس پروكۋراتۋرانىڭ ارنايى ەسەپتەرىندە بيىل قاڭتار-قازان ايلارى ارالىعىندا تىركەلگەن 180 ءجاسوسپىرىم ءسۋيتسيدىنىڭ تەك 21-ءىنىڭ عانا ولاردى ولىمگە يتەرمەلەگەن قانداي جاعداي ەكەنىن انىقتاۋ مۇمكىندىگى تۋعان. ايتالىق, وسى تۇرعىدا 7 بالا جالعىزسىراپ, ەشكىمگە كەرەگى جوقتىعىن سەزىنگەندىكتەن, 6-ۋى وتباسىنداعى اۋىر ماتەريالدىق جاعدايعا بايلانىستى, 5-ەۋى اتا-اناسى نەمەسە جاقىن ادامدارى قاتتى رەنجىتكەننەن, 2-ەۋى العاشقى ماحابباتتا جولى بولماعاننان, 1-ەۋى اياعى اۋىر بولىپ قالعاننان ومىرمەن قوشتاسقان.
ەرەسەكتەر اراسىندا دا, جاسوسپىرىمدەر اراسىندا دا سۋيتسيدتەن ەرلەر كوبىرەك كوز جۇمادى ەكەن. بۇعان بيىل ون ايدىڭ قورىتىندىسىندا وزىنە-ءوزى قول جۇمساعان 115 ادامنىڭ 72-ءسى ۇل بولعانى تولىق دالەل.
تامىز ايىندا ەلوردادا مىرجاقىپ دۋلاتوۆ كوشەسىندەگى ءبىر ۇيدە وقىس وقيعا بولدى. ىشىمدىك ءىشىپ العان ءۇي يەسى اياق استىنان جانجال شىعارىپ, «تۇك پايداڭ جوق, ارامتاماقسىڭ» دەپ ون ءتورت جاسار ۇلىن كورشىلەرىنىڭ كوزىنشە اۋلاسىندا كوك الا قويداي قىلىپ ساباعان. بۇعان قاتتى كۇيىنگەن ۇلى قوراعا بارىپ, كەندىر جىپپەن اسىلىپ قالعان. ابىروي بولعاندا, ونى توعىز جاسار قىزى بايقاپ قويىپ, «اۋلادا اعام اسىلىپ قالدى» دەپ ايقاي سالعان. جانۇشىرىپ اناسى بارسا, بالا كوكپەڭبەك بولىپ اسىلىپ تۇر ەكەن. جانىندا جاتقان اينەكتىڭ سىنىعىمەن كەندىر ءجىپتى كەسىپ, ەس-ءتۇسسىز جاتقان بالاسىنا قولدان دەم سالا باستايدى. جەدەل جاردەم كەلگەنشە وسى ارەكەتىن بىرنەشە رەت قايتالاپ, سودان بولسا كەرەك, ءجاسوسپىرىم اۋرۋحانادا ەسىن جينايدى.
كەشەندى جۇمىس جۇرۋدە
پسيحوساراپشى ايگۇل ەسىموۆانىڭ ايتۋىنشا, ءبارى كەرەمەت بولىپ ءجۇرىپ, بالا ءبىر كۇندە ولىمگە باس تىكپەيدى. وعان اپاراتىن ارەكەت تاسقا تامعان تامشىداي بىرتە-بىرتە ۇزاق ۋاقىت جانكۇيزەلىسىن تۋعىزادى.
– سۋيتسيد جان يەسىنىڭ ىشكى تەرەڭ داعدارىسىنان تۋادى. ەكىنشى سوزبەن ايتقىندا, ادام باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتى بولىسەتىن جان تابا الماي جانى قينالادى. ءومىر تاجىريبەسى كورسەتىپ وتىرعانداي, «ونىڭ وزىنە قول جۇمساۋىنا مىنا جاعداي ناقتى اسەر ەتكەن» دەپ بىرجاقتى شەشىم شىعارۋ مۇمكىن ەمەس. ءجاسوسپىرىمنىڭ ومىردەن كەتۋىنە اكەلەتىن ەكى باستى سەبەپ بولۋى مۇمكىن. ونىڭ ءبىرىنشىسى – ەشكىمگە كەرەك بولماي قالۋى دا, ەكىنشىسى – ءوزىن قور ساناۋى. مىنە, وسىنداي كوڭىل كۇيدە جۇرگەن بالاعا تاعى ءبىر كۇيزەلىس قوسىلسا, ول بالا ونى كوتەرە الماي ومىردەن ءتۇڭىلىپ كەتەدى. ەندى وعان ەشتەڭە دە قىزىق ەمەستەي كورىنەدى. ءسويتىپ ول كەز كەلگەن نارسەدەن جاعىمسىز اسەر الىپ, سەنىمى جوعالادى. ەشتەڭەگە زاۋقى سوقپايدى. ەگەر وسى كەزدە ءبىر جاناشىر تابىلماسا, جىلى-جىلى سوزدەر ايتىپ, ونىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىن تۇسىنۋگە تىرىسپاسا, ماسەلەنىڭ قايعىلى اياقتالۋى ءسوزسىز.
ەڭ باستىسى, بالا توماعا تۇيىقتىققا ۇرىنسا, بۇرىن ايتپايتىن سوزدەردى قولدانىپ, «ماعان ەشتەڭە دە قىزىق ەمەس», «ادامداردىڭ ءبارى قاتىگەز, قايىرىمسىز» دەگەن سياقتى اڭگىمەلەر ايتاتىن بولسا, دوستارى بولسىن, ارالاساتىن ورتاسى بولسىن, اتا-اناسى مەن اعايىن-تۋىستارى بولسىن دەرەۋ دابىل قاعۋى كەرەك, – دەيدى پسيحوساراپشى.
قازىر ەلوردادا وقۋ جىلى باستالعالى بارلىق مەكتەپتە 8-10 سىنىپ وقۋشىلارى مەن كوللەدجدەردىڭ ءبىرىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرى ءۇشىن «دەنساۋلىق پەن ءومىر داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ, سونداي-اق كامەلەتكە تولماعاندار اراسىندا سۋيتسيدتىك احۋالدىڭ الدىن الۋ» كەشەندى باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلا باستاپتى.
2023 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنان بەرى 40 ءبىلىم ورداسى مەن ءتورت كوللەدج ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋ باعىتىندا كومپيۋتەرلىك دياگنوستيكا جۇرگىزەتىن «امالتەيا» دەپ اتالاتىن قۇرالمەن جابدىقتالعان. بۇعان قوسا, «تاتۋلاستىرۋ مەكتەبى: «تەڭ-تەڭىمەن» اتتى مەكتەپ مەدياتسياسىن دامىتۋ باعدارلاماسى مەن 1-11 سىنىپ وقۋشىلارىنا ارنالعان «پسيحولوگيا – ءوزىن-ءوزى جەتىلدىرۋ» ەلەكتيۆتىك كۋرسى وقىتىلۋدا.
جان جىلۋلىعىنا ءزارۋ
ايتۋ كەرەك, سۋيتسيد كەيىنگى كەزدە قوعامدى دەندەپ الاڭداتا باستادى. وسى ماسەلەگە قالا اكىمدىگى مەن ءماسليحات تا باسا نازار اۋدارىپ كەلەدى. زەرتتەۋ كورسەتىپ وتىرعانداي, وسى كەزگە دەيىن ومىرمەن قوشتاسۋعا ارەكەت جاساعان جاسوسپىرىمدەردىڭ تەك 15 پايىزى عانا تولىق ەمەس وتباسىنان شىققان بولىپ وتىر. قالعاندارىنىڭ اتا-انالارى بار. ءتىپتى كەيبىرىنىڭ اكە-شەشەسى اۋقاتتى ادامدار بولىپ كەلەدى. سوندا ولارعا نە جەتپەيدى؟ «جان جىلۋلىعى» دەيدى پسيحولوگتار.
وسىعان بايلانىستى قازىر شاھاردا «بالالاردى زورلىق-زومبىلىقتان, ءوزىن-ءوزى ولتىرۋدەن قورعاۋ مەن ولاردىڭ قۇقىقتارى مەن الاڭسىز بالالىعىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى 2023-2025 جىلدارعا ارنالعان جوسپار ازىرلەندى. وسى كۇز ايىندا قالانىڭ ءتورت اۋدانىندا اتا-انالار مەن وقۋشىلارعا تەگىن كەڭەس بەرەتىن كابينەتتەر اشىلدى. مىنە, وسىنداي جۇمىستاردىڭ نەگىزىندە جاسوسپىرىمدەر سۋيتسيدىنە قارسى, ءارى ونىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان جۇيەلى ءىس-شارالار اتقارىلۋدا.
«سۋيتسيد – بيو-پسيحو-الەۋمەتتىك پروبلەما. ونىمەن كەشەندى اينالىسۋ كەرەك. ەگەر بالا وقۋدا قينالىپ, سىنىپتاستارىنان قورلىق كورىپ جاتسا, بىراق وتباسىنان مىقتى قولداۋ بولسا, ول بۇل كۇيزەلىستى جەڭەدى. سوندىقتان وتباسىلارىڭىزدا, بالالارىڭىزبەن ىشكى تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى اشىق تالقىلاۋعا تىرىسقان ءجون.
ءوز بالالارىڭىزعا ومىردە ماقساتقا قالاي جەتۋ قاجەت ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ, اڭساعان ارمانىنا قول جەتىزۋىنە ىقپال ەتىڭىز.
قيىن جاعدايدا ۇنەمى بىرگە بولىڭىزدار.
بالاڭىزدىڭ ءار باستاعان جۇمىسىن, سوزبەن دە, ىسپەن دە قولداپ وتىرىڭىز.
ەشقاشان بالاعا قول جۇمساماڭىز.
پەرزەنتتەرىڭىزدى جاقسى كورىڭىز جانە ونىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك, ىزگىلىك قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ مەن قاتار نامىستى بولۋىنا باۋلىڭىز» دەگەن ماماننىڭ كەڭەسىن ءار اتا-انا ەستە ۇستاسا دەيمىز.
