«قازاقتىڭ قاسيەتتى توپىراعى XX عاسىردا كوپتەگەن عالىمداردى ومىرگە اكەلدى, سولاردىڭ اراسىندا قانىش يمانتايۇلىنىڭ تۇلعاسى قۇزار شىڭعا ۇقسايدى. ول – باياناۋىلدان باستاۋ الىپ, قازاقتىڭ دالاسىن قاق جارىپ ءوتىپ, الاتاۋدان اسىپ, الەمدىك عىلىم شىڭىنا كوتەرىلگەن ۇلى تۇلعا. ق.ي.ساتباەۆ – اسا كورنەكتى عالىم-گەولوگ قانا ەمەس, ءوز زامانىنىڭ شوق جۇلدىزى, ويشىل عۇلاماسى, مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى رەتىندە وتە شەبەر ۇيىمداستىرۋ قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا قازاقستاندا عىلىم مەن يندۋستريالىق دامۋدىڭ كوشباسشىسى بولىپ, كەمەڭگەر عالىم اتاندى».
جازۋشى مەدەۋ سارسەكەەۆ
«ەسىمى ەل جۇرەگىندە ساقتالعان ەر باقىتتى» دەيدى دانا حالقىمىز. شىنىمدى ايتسام, مەن ءوزىم قانىش ساتباەۆتى ومىرىمدە ءبىر-اق رەت قانا كوردىم. بۇل 1956 جىلى بولاتىن. پاۆلودار وبلىسى ماي اۋدانىنا قاراستى كيروۆ اتىنداعى كەڭشار ديرەكتورى اكەم جولتاي بايعازىۇلى سەگىزىنشى سىنىپقا كوشكەندە مەنى الماتىدا تۇراتىن اپامنىڭ قولىنا جىبەردى. الماتىدا قازاق مەكتەبىن ىزدەپ سارساڭعا تۇستىك. سويتسەك, قازاق كسر-ى استاناسى الماتىدا سول كەزدە جالعىز عانا كيروۆ اتىنداعى قازاق مەكتەبى بار ەكەن.
بۇل مەكتەپتىڭ ەرەكشەلىگى تەك جالعىزدىعىندا عانا ەمەس. مەكتەپتىڭ ماتەريالدىق جاعدايى ۇنەمى قازاق كسر-نىڭ وقۋ-ءبىلىم مينيسترلىگى مەن الماتى قالالىق وقۋ-ءبىلىم باسقارماسىنىڭ نازارىندا بولدى. تاعى ءبىر ەرەكشەلىك مەكتەپتە وقيتىن بالالاردىڭ كوبىنىڭ اكەلەرى اقىن-جازۋشىلار مەن ارتيستەر بولعاندىقتان بولار. اپتا سايىن مەكتەپ باسشىلىعى ءبىزدى ەسىمدەرى ەلگە تانىمال جازۋشىلارمەن, ارتيستەرمەن جانە عالىمدارمەن كەزدەسۋلەرىن ۇيىمداستىرىپ وتىردى. ەڭ العاشقى كەزدەسۋىمىز مۇحتار اۋەزوۆپەن, سودان كەيىن مالىك عابدۋللينمەن بولدى. وسى ەكى كەزدەسۋدەن كەيىن مۇعالىمدەرىمىز قوياتىن سۇراقتارىمىزدى مۇقيات ويلانىپ قويۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتتى. اسىرەسە, عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى, اكادەميك قانىش ساتباەۆقا قوياتىن ساۋالدارىڭدى ويلانىپ قويىڭدار دەپ تالاپ قويدى. كەلمەي جاتىپ اكادەميك قانداي ەكەن, ۋاقىتىندا كەلە مە جوق, بۇرىنعى اعالار سياقتى كەشىگىپ كەلە مە ەكەن دەپ ويىمىزدى سان-ساققا جۇگىرتتىك. عىلىم تۋرالى تۇسىنىگىمىز شامالى بولعاندىقتان, قانداي سۇراق قويارىمىزدى بىلمەي قينالعان ەدىك. اكت زالىنا كىرگەن تاريح ءپانىنىڭ مۇعالىمى ءاليا اپاي «ال, بالالار, تىنىشتالىڭدار, اكادەميك كەلدى, زالعا كىرگەندە تۇگەلدەي تۇرەگەپ, قول شاپالاقتاپ, قوشەمەتتەپ قارسى الىڭدار دەپ ەسكەرتۋى سول ەدى, ەسىكتەن مەكتەپ ديرەكتورىمەن بىرگە اكادەميك قانىش ساتباەۆ كىرىپ كەلدى.
بويشاڭ كەلگەن اكادەميككە قويۋ شاشى دا, كيىم كيىسى دە جاراسىپ تۇردى. بىردەن قاتاردا وتىرعان وقۋشىلاردىڭ اراسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ, كەيبىرەۋلەرىنىڭ جانىنا بوگەلىپ, شاشتارىنان سيپاپ ءوتتى. ءسوزى انىق, بايانداماسىندا ءتۇرلى تەڭەۋلەر مەن ماقال-ماتەلدەردى قوسىپ وتىردى. ءبىزدىڭ ۇققانىمىز قانىش ساتباەۆتىڭ قازاقستان ايماعىن جەتىك بىلەتىنى, ونىڭ قاي جەرىندە قانداي قازبا بايلىقتارىنىڭ جانە قاي مولشەردە بار ەكەنىن جاتقا بىلەتىنى اڭعارىلىپ تۇردى.
كەزدەسۋ ەكى جارىم ساعاتقا سوزىلدى. عالىمنىڭ سوزىنەن ۇققانىمىز, ءبىزدىڭ قازاقستان قازبا بايلىقتارىنا ەڭ باي ولكە ەكەن. ونىڭ كوبى ءالى يگەرىلمەي جاتىر. ول ءۇشىن رەسپۋبليكامىزدىڭ ءار ايماعىندا قاجەتتى زاۆود-كومبيناتتار سالۋ كەرەك. سول ءوندىرىس ورىندارىنا قاجەتتى ماماندار دايارلاۋ دا – كەزەك كۇتتىرمەيتىن مىندەت.
– سەندەردىڭ كوبىڭ ەلىمىزدەگى ءوندىرىس ورىندارىنا قاجەتتى ماماندىق الۋلارىڭ كەرەك. ول ءۇشىن ءبىلىمدى بولۋ, تابيعي بايلىقتى يگەرە ءبىلۋ بىلىكتى ماماندارعا بايلانىستى. سەندەردىڭ كوبىڭ سونداي مامان بولاتىندارىڭا مەن سەنەمىن. بۇگىن مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى جۇمابەك تاشەنەۆ جولداس ەكەۋمىز ءۇش جوعارى تەحنيكالىق وقۋ ورنىن اشۋ جونىندە قاۋلىعا قول قويدىق. الماتى مەن قاراعاندىدا پوليتەحنيكا ينستيتۋتتارىن, پاۆلوداردا يندۋستريالدىق ينستيتۋت اشاتىن بولدىق. وندىرىسكە قاجەتتى ينجەنەر ماماندىعىن قالاعاندارىڭا جول اشىق. مەكتەپ بىتىرەم دەۋشىلەرگە ءساتتى ساپار تىلەيمىن, – دەپ قانىش ساتباەۆ ءسوزىن اياقتادى. سۇراق قويعان بالالاردىڭ قاسىنا بارىپ, قاي جاقتان كەلگەنىن, مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ قانداي ماماندىق العىسى كەلەتىنىن سۇراپ, ءتيىستى كەڭەستەر بەرۋدەن جالىقپادى. جوعارىدا اتالعان ينستيتۋتتارعا تۇسكىسى كەلەتىن بالالارعا جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرىسىمەن سول اراداعى ونەركاسىپ ورىندارىندا ىستەگىسى كەلەتىندەرگە بىردەن جاتاقحانا بەرىلەتىنىن جانە وتباسى جاعدايىنا بايلانىستى پاتەر الۋعا بولاتىنىن اتاپ ءوتتى.
وسىلايشا ۋاقىتتىڭ قالايشا وتكەنىن دە بايقامادىق. تەك قوشتاساردا قانىش اعا ساعاتىنا قاراپ: – ال, بالالار, سەندەرمەن كەزدەسۋ ماعان دا قىزىقتى بولدى. مەن سەندەر سياقتى بالا كەزىمىزدە وقيتىن وسىنداي ەڭسەلى عيمارات بولعان جوق ەدى, ساباق بەرەتىن ءبىلىمدى مۇعالىمدەر ول كەزدە اتىمەن جوق بولاتىن. سەندەرگە ءدارىس بەرەتىن ۇستازداردىڭ كوبىندە جوعارى ءبىلىمدى ماماندار ەكەن. بۇل قانداي ماقتانىش؟! سوندىقتان قولداعى وسىنداي مۇمكىندىكتى ءتيىمدى پايدالانىڭدار, بولاشاق سەندەردىڭ قولدارىڭدا, ونى ۋىستارىڭنان شىعارىپ الماڭدار. بارشاڭا ءسات-ساپار تىلەيمىن, – دەپ قوشتاستى.
سودان بەرى قانشا ۋاقىت وتسە دە قانىش عالىمنىڭ كەلىستى كەلبەتى مەن ۇلاعاتتى ءسوزى كوكىرەگىمىز بەن كوزىمىزدەن كەتەر ەمەس. ۇلىلىق ۇلىعا عانا جاراسادى دەمەكشى, اكادەميك قانىش يمانتايۇلى ساتباەۆتىڭ اسىل تۇلعاسى مەن قالدىرىپ كەتكەن ولشەۋسىز مۇراسى قازاق حالقى مەن قوعامىمىزدا ۇلگى ونەگە رەتىندە ۇرپاقتان ۇرپاققا رۋحاني ازىق بولىپ قالا بەرەدى. وكىنىشكە قاراي, ءوزى جوقتىڭ, كوزى جوق دەگەندەي, ساتباەۆ دۇنيەدەن وتكەن سوڭ ونىڭ سوڭىنان نەشە ءتۇرلى قيسىنسىز عايباتتار ايتاتىندار, ونىڭ ماڭگىلىك ەلگە قالدىرعان عىلىمي مۇرالارىنا كۇدىكپەن قارايتىن پىسىقايلار تابىلدى.
ءوزىنىڭ شاكىرتى دارىندى عالىم, شاحماردان ەسەنوۆ اعامىز قانىش يمانتايۇلى ومىردەن وزعان سوڭ ونىڭ بۇرىن تۇرعان ءۇيىنىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتسا, ءۇيدىڭ تىپ-تيپىل ەكەنىن بايقاپ, ءۇي قايدا كەتتى دەپ سۇراستىرا باستاسا, ونى اسقار قوناەۆ تاۋ جاقتاعى ساياجايىنىڭ جانىنا ورناتىپ, مونشا رەتىندە پايدالانىپ وتىر ەكەن. بۇل ماسقارا جايدى اسقاردىڭ اعاسى دىنمۇحامەد قوناەۆقا ايتىپ بارسا, ول كىسى دەرەۋ ءتيىستى شارا قولدانۋدىڭ ورنىنا عالىم, ءارى مينيستر شاحماردان ەسەنوۆتى ماڭعىستاۋ ايماعىنا بارلاۋ ەكسپەديتسيانىڭ باستىعى ەتىپ جىبەرگەن.
…1979 جىلدىڭ 12 ءساۋىرى بولاتىن. ادەتتەگىدەي تاڭعى ءشايىمىزدى ءىشىپ, زايىبىم ەكەۋمىز جۇمىسقا كەتەمىز دەپ جاتقاندا تەلەفون شىلدىر ەتە قالدى. تەلەفون تۇتقاسىن السام, ار جاعىنان سارا اپامىز (اكادەميك ماناش قوزىباەۆ كوكەمىزدىڭ زايىبى) ەكەن: – مەيرام, ماناش اعالارىڭ كەشكە ادەتتەگىدەي ءبىزدىڭ ۇيدە جينالىڭدار دەيدى. ءوزى اكادەميادا قانىش ساتباەۆتىڭ 80 جىلدىعىنا بايلانىستى جينالىستا بولادى. سودان كەيىن ۇيگە كەلەدى. ماناش كوكەمىز وسىنداي ەلەۋلى كەزدەسۋلەردەن كەيىن ۇيگە جاستاردى جيناپ, «ليكبەز» وتكىزۋدى داستۇرگە اينالدىرعان.
قانىش يمانتايۇلى عىلىم, ءبىلىم ىسىنە ەرتە ارالاسىپ, قارادان شىققان حان ءتارىزدى ەڭبەك ادامدارىنىڭ, قاراپايىم جانداردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن, جان دۇنيەسىن جەتىك بىلەتىندىگىن تانىتتى. مۇنداي تۇجىرىم جاساۋىما سەبەپكەر بولعانى مەن ارالاس-قۇرالاس بولعان ورتا ماعان جات ەمەس ەدى. ولاردىڭ قاتارىندا جەرلەس اكادەميك اعام جابايحان ءابدىلدين, اكادەميك ماناش قوزىباەۆ, ماسكەۋدە پارلامەنت ءتىلشىسى قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەنىمدە تانىسقان اكادەميك ومىرزاق سۇلتانعازين, قانىش اعانىڭ ءىزباسارلارى اكادەميك شوپىق شوكين, شاحماردان ەسەنوۆ جانە كەنجەعالي ساعديەۆتەر بولاتىن.
بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا بارشامىز ماناش قوزىباەۆ ۇيىندە جينالدىق. ول كىسىنىڭ ءىنىسى ساعىمباي, قارىنداسى ءاليا, ءوزىنىڭ ۇلى ءىلياس, اعاسى ورازالىنىڭ ۇلدارى ءبارىمىز جينالىپ, اڭگىمە قۇرىپ وتىرمىز. كەنەت ەسىك قوڭىراۋى سىلدىر ەتە قالدى. ەسىك اشىلىپ, ۇيگە اسىعا كىرگەن ماناش كوكەمىز ءبىزدىڭ سالەمىمىزدى قابىلداماي, بىردەن ءوز بولمەسىنە كىرىپ كەتتى. كوكەمىزدىڭ شىعاتىن ءتۇرى جوق. بارشامىز ءۇرپيىسىپ «نە بولدى ەكەن؟» دەپ وتىرمىز. جارتى ساعاتتان كەيىن كوكەمىز بولمەسىنەن شىعىپ زالعا كەلدى. بار ايتقانى – «ماسقارا, جەتىم قىزدىڭ تويىنداي وتكىزدى, قانىشتىڭ ارۋاعىنان دا قورىقپادى عوي بۇلار» دەپ بولمەسىنە قايتا كىرىپ كەتتى.
قانىش ساتباەۆ تىرشىلىك جاساعان الپىس بەس جىل ءومىرىنىڭ 45 جىلىندا ەلىمىزدە گەولوگيا, تاريح, مادەنيەت جانە عىلىم سالالارىندا نوبەل سىيلىعىنىڭ دەڭگەيىنە دەيىن جاڭالىقتار اشىپ, الىپ دالا سارىارقانى زەرتتەۋگە ارنادى. ۇلى وتان سوعىسى باستالعاندا وق-دارىگە قاجەتتى شيكى زاتتار مەن زاۆودتار فاشيستەردىڭ قولىندا قالدى. وسىنداي قيىن-قىستاۋ ساتتە ەل باسشىسى ستالين عالىم رەتىندە ەسىمى كەڭەس وداعىنا تانىمال بولعان قانىش ساتباەۆقا قازاقستاندا وق-دارىگە قاجەتتى قورعاسىن, مىس جانە دە باسقا شيكىزاتتاردىڭ كوزىن تاۋىپ, ونى وندىرەتىن زاۆودتى قىسقا مەرزىمدە ىسكە قوسۋدى تاپسىردى. جەزقازعان وڭىرىندە مۇنداي زاۆود ساتباەۆتىڭ جانكەشتى ارەكەتىنىڭ ارقاسىندا ىسكە قوسىلىپ, ءاربىر جاۋعا اتىلاتىن وقتىڭ سەگىزى قازاقستاندا شىعاتىن بولدى.
قانىش ساتباەۆ قازاقستاننىڭ شيكىزاتقا باي ولكە ەكەنىن انىقتاپ, ونىڭ عىلىمىن الەمدىك دەڭگەيگە كوتەرۋ ءۇشىن ۇلى وتان سوعىسى جىلدارى رەسپۋبليكا استاناسى الماتىدا عىلىم اكادەمياسىنىڭ عيماراتىن سالدىرۋعا باس-كوز بولدى. قانىشتىڭ بۇل باستاماسىن سول جىلدارى قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىن اتقارعان جۇماباي شاياحمەتوۆ قولداپ وتىردى.
رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىن, رەسپۋبليكانى قانىشەر گولوششەكين باسقارعان جىلدارى قازاق زيالىلارىنىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ, ولاردىڭ كوزىن جويۋدىڭ ءتۇرلى امالدارىن ويلاستىردى. اسىرەسە, ۇلتىمىزدىڭ بەتكە ۇستايتىن مۇحتار اۋەزوۆ پەن قانىش ساتباەۆتاردى انە-مىنە تۇتقىندايدى دەگەن قاۋىپ سەيىلمەدى. وسىنى سەزگەن جۇماباي شاياحمەتوۆ نكۆد-دا ىستەيتىن قازاق وفيتسەرلەرىنە تاپسىرما بەرىپ, مۇحتار اۋەزوۆتى ۇشاقپەن ماسكەۋگە جونەلتتىردى. ال ماسكەۋگە بارعان ساپارىندا ج.شاياحمەتوۆ كسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى الەكساندروۆكە جولىعىپ, قانىش ساتباەۆتىڭ كسرو عىلىم اكادەمياسىندا جۇمىس ىستەۋى جانە تۇراتىن پاتەر ماسەلەسىن شەشىپ قايتتى. وسىلايشا, ۇلتىمىزدىڭ بەتكە ۇستايتىن ەكى ازاماتى جۇماباي شاياحمەتوۆتىڭ ارقاسىندا امان-ەسەن قالدى.
بىردە قازاق راديوسى مەن تەلەۆيدەنيە جۋرناليستەرىنىڭ بىرلەسكەن لەزدەمەسىندە كوميتەت توراعاسى كامال سمايىلوۆ اعامىز سول جىلى (1991 ج.) قازاق كسرو ۇكىمەتىنىڭ قانىش يمانتايۇلى ساتباەۆتىڭ 90 جىلدىعىنا بايلانىستى كولەمدى ءىس-شارالاردىڭ بەلگىلەگەنىن, سوعان وراي اكادەميك عالىمنىڭ ءومىرى مەن عىلىمي ەڭبەكتەرىن جانە ازاماتتىعىن جان-جاقتى كورسەتۋ كەرەك ەكەنىن مىندەتتەدى. ودان بۇرىنعى جىلدارى جۋرناليستەردىڭ كوپشىلىگى قانىش ساتباەۆ تۋرالى جازعىلارى كەلسە دە بەلگىسىز سەبەپتەرمەن سول كەزدەگى تسەنزۋرادان اسا المادى. ەندى, مىنە, حالقىمىزدىڭ سۇيىكتى پەرزەنتى قانىش يمانتايۇلى تۋرالى جازىڭدار, كورسەتىڭدەر دەگەن نۇسقاۋ بەرىلدى. ىزدەنىس بارىسىندا مەنىڭ العاشقى جولىققانىم ق.ساتباەۆتان كەيىن قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى بولعان كورنەكتى عالىم, قازاقستاندا ەنەرگەتيكا ءىلىمىن زەرتتەپ, ونى جوعارى دەڭگەيگە كوتەرگەن شوپىق شوكين اعامىز بولاتىن. عىلىم اكادەمياسىنىڭ قازاق عىلىمي-زەرتتەۋ ەنەرگەتيكا ينستيتۋتىنىڭ نەگىزىن قالاعان العاشقى تۇلعا. ق.ساتباەۆتىڭ سەنىمدى ءىزباسارلارىنىڭ ءبىرى. ش.شوكيننىڭ باسشىلىعىمەن شىعىس قازاقستان وبلىسىندا بۇقتىرما گرەس-ءى سالىندى جانە ەرتىس – قاراعاندى كانالىنىڭ جوباسى جاسالىندى. وسى ماڭىزدى نىساندار قازىردە تاۋەلسىز مەملەكەت ەكونوميكاسىنىڭ باستى بۋىندارىنىڭ بىرىنە اينالدى.
شوپىق اعامىزبەن ۇيىندە كەزدەستىك. جازۋ ۇستەلىنىڭ ءۇستى كىتاپتار مەن گازەت-جۋرنالدارعا تولى ەكەن. ءوزىنىڭ سوزىنە قاراعاندا ەستەلىك جازۋدى قولعا العان كورىنەدى.
– مەيرام, سەن قانىش تۋرالى جازام دەگەننەن كەيىن مەن سەنىمەن كەزدەسۋگە كەلىستىم. ايتپەسە, ۋاقىتتى قالاي بولسا, سولاي ءراسۋا ەتۋگە زاۋقىم جوق. قازىر جۋرناليستەر مەن جازۋشىلار قانەكەڭنىڭ عىلىمي ەڭبەگى مەن ونىڭ ناتيجەلەرى تۋرالى جەتكىلىكتى جازىپ جاتىر. قانەكەڭ تۋرالى جازباعاندا ودان باسقا قاي عالىمدى جازباقپىز. ءبارىن ايت تا, ءبىرىن ايت دەگەندەي, مەن ساعان قانەكەڭنىڭ ادامي جانە ازاماتتىق بەينەسىن سيپاتتايتىن ءبىر مىسالدى ايتايىن.
– قانىش يمانتايۇلى ومىردەن وزعاننان كەيىن, اكادەميانىڭ جارلىعىنا سايكەس, ونىڭ پرەزيدەنتىن سايلاۋ ءوتتى. سايلاۋ ناتيجەسىنە سايكەس, مەن پرەزيدەنت بولىپ سايلاندىم. سونىمەن بىرگە قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنت لاۋازىمى كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولۋى ءتيىس. كەزىندە قانىش يمانتايۇلى تەك دەپۋتات قانا بولعان ەمەس, سونىمەن بىرگە جوعارعى كەڭەستىڭ عىلىم-ءبىلىم كوميتەتىنىڭ جەتەكشىسى قىزمەتىن بىرگە اتقارعان ەدى. وسى قىزمەتتەرگە كىرىسكەننەن كەيىن كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ پارلامەنت دەلەگاتسياسى كانادا پارلامەنتىنىڭ شاقىرۋى بويىنشا سول ەلگە باردىق.
كانادانىڭ استاناسى وتتاۆاداعى ءزاۋلىم الاڭ لەنينگرادتاعى رەۆوليۋتسيا الاڭىنا ۇقسايدى ەكەن. الاڭدى اسىقپاي ارالاپ جۇرگەندە كەنەت قارسى الدىمنان الاسا بويلى ادام شىعا كەلىپ, شالا-شارپى ورىس تىلىندە: – ۆى نە يز كازاحستانا, – دەپ سۇراق قويدى.
– دا, يا يز قازاحستانا.
– ۆى زناەتە ساتپاەۆا, كاك ون جيۆەت؟
– ك سوجالەنيۋ, ون سكونچالسيا دەۋىم مۇڭ ەدى, جاڭاعى جاپون ازاماتى ەڭىرەپ جىلاپ جىبەردى. جاي جىلاماي, قانەكەڭدى جوقتاعانداي, داۋىسىن شىعارىپ جىلاۋى مەنى ىڭعايسىز جاعدايعا قالدىرعانداي بولدى. بەيتانىس ادامدار مەن ونى جابىرلەندىرىپ جىبەرگەن شىعار دەپ ويلاۋى مۇمكىن. ءسويتىپ, جاڭاعى جاپون ازاماتىن ارەڭ دەگەندە تىنىشتاندىرىپ, ءوزى تۋرالى سۇراي باستادىم.
سويتسەم, ول تۇتقىنعا تۇسكەن جاپون سولداتى بولىپ شىقتى. عىلىم اكادەمياسىنىڭ عيماراتىن سالىپ بىتىرگەن جاپونداردىڭ ءبىرى ەكەن. قانىش يمانتايۇلى سول جىلدارى جۇمىسقا كەلىسىمەن كۇندەلىكتى ادەتى بويىنشا قۇرىلىستىڭ بارىسىمەن تانىسىپ, تۇتقىنداعى جاپون سولداتتارىمەن سويلەسىپ, قال-جاعدايلارىن ءبىلىپ تۇراتىن ەدى. قانىكەڭنىڭ وسىنداي ادامگەرشىلىگىنە ءتانتى بولعان جاپون سولداتتارىنىڭ كوڭىلىندە قانىش يمانتايۇلىنىڭ ادامي قاسيەتى بەرىك ورىن العانىنىڭ كۋاسى بولدىم دەپ, – شوپىق اعامىز ەستەن كەتپەس سول كەزدەسۋدى ەسىنە الدى.
قانىش يمانتايۇلىن بىلەتىن زامانداستارىنىڭ ايتۋىنشا, حرۋششەۆتى بىربەتكەي قالپىنان قايتارىپ, ونى تۇقىرتىپ تاقىر جەرگە وتىرعىزىپ كەتكەن, ءسويتىپ, ءوز دەگەنىنە جەتكەن ۇلتىمىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالعان ەكى اسىل تۇلعامىز بولسا, ولار جۇمابەك تاشەنەۆ پەن قانىش ساتباەۆ ەكەنىن ءبىزدىڭ جاستارىمىز بىلگەنى ءجون.
قانىش ساتباەۆتىڭ بۇكىل سانالى دا ساليقالى عۇمىرىن تۋعان ەلى مەن تۋعان جەرىنىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە, گۇلدەنۋىنە ارناپ, سول جولدا ايانباي ەڭبەك ەتكەن, ءوز باقىتىن سول ادال ەڭبەگىنەن تاپقان ونەگەلى ءومىرى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ جاس ۇرپاعىنا ۇلگى-ونەگە بولىپ قالا بەرمەك.
قانىش ساتباەۆ – اقيقات جولىندا بيىك تۇلعا. ونەگەلى ءومىر ءسۇرىپ, وشپەس ءىز قالدىرعان, ايالى الاقاندى, ىستىق ىقىلاستى سيرەك تۇلعامىز ەدى. «ۇلاعاتى مول ازاماتتى اسپانداتقان ەل ازبايدى» دەيدى حالىق دانالىعى. ونەگەلى ادامدارمەن عانا ءومىرىمىز ءماندى بولاتىنىن ەستەن شىعارۋعا بولمايدى. اللاعا شۇكىر, ونداي اسىلدارىمىز ءبىزدىڭ تاريحىمىزدا از بولماعان. سولاردىڭ بىرەۋى دە, بىرەگەيى – تۇڭعىش اكادەميك عالىمىمىز قانىش يمانتايۇلى ساتباەۆ.
مەيرام بايعازين,
قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى, استانا
قالالىق ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ مۇشەسى
