28 ماۋسىم – بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كۇنىنە وراي اقوردادا سالتاناتتى جيىن ءوتتى. وعان رەسپۋبليكالىق اقپارات قۇرالدارى عانا ەمەس, وڭىرلەردەگى جەتەكشى تەلەارنالاردىڭ, گازەت-جۋرنالداردىڭ, اقپاراتتىق رەسۋرستاردىڭ وكىلدەرى قاتىستى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ باق وكىلدەرىن كاسىبي مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاپ, جۋرناليستيكانىڭ مارتەبەلى ماماندىق ەكەنىن اتاپ ءوتتى. «مەملەكەت تە, جۋرناليست تە ۇلت ءۇشىن قىزمەت ەتەدى, ەل تاعدىرىن شەشۋگە اتسالىسادى. ويتكەنى ۇلت ءباسپاسوزى مەن ۇلت مۇددەسى قاي كەزدە دە وزەكتەس بولعان. قازىر دە سولاي. ءبىزدىڭ ماقسات-مۇراتىمىز – ورتاق. بۇل – بارشاعا تەڭ مۇمكىندىكتەر بەرەتىن ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ. مەن بۇگىن مەديا سالاسى ماماندارىنىڭ وسى جولداعى قاجىرلى ەڭبەكتەرى ءۇشىن شىنايى ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن» دەدى مەملەكەت باسشىسى. پرەزيدەنت ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان قوعامدىق-ساياسي, ەكونوميكالىق رەفورمالارعا ارنايى توقتالىپ, وسىنداي تىڭ باستامالاردى جۇرتشىلىققا جان-جاقتى تۇسىندىرۋگە جۋرناليستەر قاۋىمى زور ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقانىنا نازار اۋداردى. مەملەكەت باسشىسى جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باسىنداعى قازاق زيالىلارى باسپاسوزگە تۇگەل اتسالىسقانىن, بۇل سالاعا اعارتۋشىلىق سيپات بەرگەنىن اتاپ ءوتىپ, اعا بۋىننىڭ وسى سارا جولىن لايىقتى جالعاستىرۋ قاجەت ەكەنىنە توقتالدى. جيىندا بىرقاتار جۋرناليسكە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ باق سالاسىنداعى سىيلىقتارى, گرانتتارى جانە العىسى سالتاناتتى تۇردە تابىستالدى. سونىمەن قاتار قاسىم-جومارت توقاەۆ وتاندىق جۋرناليستيكانىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسقان ءبىر توپ ازاماتتى مەملەكەتتىك ناگرادالارمەن ماراپاتتادى. پرەزيدەنت ءسوزىنىڭ سوڭىندا بىلتىردان بەرى مەرەكە قارساڭىندا جۋرناليستەرگە پاتەر كىلتىن تابىستاۋ داستۇرگە اينالعانىن, بۇل ءۇردىس بيىل دا, الداعى ۋاقىتتا دا جالعاسا بەرەتىنىن جەتكىزدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ باق وكىلدەرىن ماراپاتتاۋ راسىمىندە سويلەگەن ءسوزىنىڭ تولىق ءماتىنىن تومەندە جاريالاپ وتىرمىز.
قادىرلى جۋرناليستەر! قۇرمەتتى جيىنعا قاتىسۋشىلار!
ەڭ الدىمەن, بارشاڭىزدى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى كۇنىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن!
جۋرناليست – مارتەبەلى ماماندىق. ول – اقيقات ءسوزدىڭ, وتكىر وي مەن شىنايى پىكىردىڭ جانە ءادىل ءىستىڭ جاقتاۋشىسى. سوندىقتان ءبىز مەديا سالاسىنىڭ ماماندارىنا ءاردايىم زور قۇرمەتپەن قارايمىز. تۇپتەپ كەلگەندە, مەملەكەت تە, جۋرناليست تە ۇلت ءۇشىن قىزمەت ەتەدى, ەل تاعدىرىن شەشۋگە اتسالىسادى. ويتكەنى ۇلت ءباسپاسوزى مەن ۇلت مۇددەسى قاي كەزدە دە وزەكتەس بولعان. قازىر دە سولاي.
ءبىزدىڭ ماقسات-مۇراتىمىز – ورتاق. بۇل – بارشاعا تەڭ مۇمكىندىكتەر بەرەتىن ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ. مەن بۇگىن مەديا سالاسى ماماندارىنىڭ وسى جولداعى قاجىرلى ەڭبەكتەرى ءۇشىن شىنايى ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن.
ءاليحان بوكەيحان «گازەت-جۋرنال شىعارۋعا زور شەبەرلىك كەرەك» دەپ تالاپ قويعان. بۇل – بۇكىل اقپارات سالاسىنا ورتاق تۇجىرىم. جالپى, جۋرناليستەر مەملەكەتتىك ساياساتتى حالىققا ءتۇسىندىرۋ ىسىندە ايرىقشا ءرول اتقارادى.
وزدەرىڭىزگە ءمالىم, قازىر ەلىمىز دامۋدىڭ جاڭا ساتىسىنا قادام باستى. ءبىز سوڭعى 5 جىلدىڭ ىشىندە اۋقىمدى ساياسي رەفورمالاردى جۇزەگە اسىردىق. قازاقستاننىڭ ساياسي جۇيەسى تۇبەگەيلى وزگەردى. پارلامەنتتىڭ ىقپالى, ۇكىمەتتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ايتارلىقتاي ارتتى. بيلىك تارماقتارى اراسىنداعى تەپە-تەڭدىك ورنىعا ءتۇستى. ساياسي پارتيالاردىڭ قوعامدىق ءرولى كۇشەيدى. ازاماتتارىمىز ءوز وي-پىكىرلەرىن اشىق ايتىپ, قوعامدا بەلسەندى بولۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن ناقتى تەتىكتەر پايدا بولدى. سايلاۋ جۇيەسىن جەتىلدىردىك. اۋىل, اۋدان اكىمدەرى تىكەلەي سايلانا باستادى. ءبىر سوزبەن, ساياسي جانە قوعامدىق مادەنيەت ۇلكەن وزگەرىسكە ۇشىرادى.
ەڭ ماڭىزدى باستامانىڭ ءبىرى – پرەزيدەنت جەتى جىلدىق مەرزىمگە ءبىر رەت قانا سايلاناتىن بولدى. وسى شەشىمنىڭ ساياسي ءمان-ماعىناسى ەرەكشە, بۇل – مەملەكەت باسقارۋ ىسىندە جاڭا ستاندارت قالىپتاستىراتىن ماڭىزدى قادام.
رەفورمالار, وزگەرىستەر ءالى دە جالعاسا بەرەدى. ەڭ باستىسى, بۇل وزگەرىستەر – حالىقتىڭ تاڭداۋى. سوندىقتان ءبىز ەشقاشان كەرى قايتپايمىز, تەك العا قاراي جۇرەمىز. ءبىز ەكونوميكالىق دامۋدىڭ ناقتى باعىتىن ايقىندادىق. ءبىر سوزبەن, وزىق ەل بولۋ ءۇشىن اۋقىمدى جۇمىستى قولعا الدىق. سىزدەر تىڭ باستامالاردى جۇرتشىلىققا جان-جاقتى تۇسىندىرۋگە زور ۇلەس قوستىڭىزدار. شىن مانىندە, بارلىق رەفورمانى وزدەرىڭىزبەن بىرگە اتقاردىق دەۋگە بولادى. بىراق وزگەرىستەردى جۇزەگە اسىرۋ ءبىر باسقا, ال ونى ورنىقتىرۋ ءبىر بولەك. ول ءۇشىن قوعامدىق سانا تۇبەگەيلى جاڭعىرۋعا ءتيىس.
ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ اتىراۋداعى وتىرىسىندا جالپىعا ورتاق قۇندىلىقتار تۋرالى ايتقانىمدى بىلەسىزدەر. مۇنىڭ ءبارى ۇلتتىڭ جاڭا ساپاسىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ايرىقشا ماڭىزدى. اشىعىن ايتساق, وسى قۇندىلىقتاردى قوعام ساناسىنا ورنىقتىرۋ جۋرناليستەرگە تىكەلەي بايلانىستى. اقپارات وكىلدەرى بولماسا, ونى جۇرتقا جاريا ەتۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان جۋرناليستەر قاۋىمى وسى ماڭىزدى جۇمىسقا زور جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايدى دەپ سەنەمىن.
ءبىز ءاربىر ءسوزىمىزدى قوعامدى تۇزەۋگە جۇمساساق, بولاشاعىمىز دا باياندى بولارى حاق. مەن قۇرىلتاي وتىرىسىندا ەلىمىزگە قاتەر توندىرەتىن بەس كەسەلگە توقتالدىم. تاعى دا قايتالاپ ايتقىم كەلەدى. جۇرتتى ناشاقورلىق پەن قۇمارپازدىقتان, تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتان, ۆانداليزم مەن ىسىراپشىلدىقتان قورعاۋ – ورتاق مىندەت. مەملەكەت بۇل باعىتتا ناقتى قادامدار جاساپ جاتىر.
جاقىندا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا توسقاۋىل بولاتىن ارنايى زاڭ كۇشىنە ەندى. بۇل – وتە قاجەتتى قۇجات. بۇل ماسەلە بويىنشا مەنىڭ كوزقاراسىم بارشاڭىزعا ايقىن. ەلىمىزدەگى ءاربىر شاڭىراق قازاق وتباسىنىڭ ۇلگىسىنە اينالۋى كەرەك. ارينە, قابىلدانعان زاڭ بارلىق قاتەردى بىردەن جويىپ جىبەرمەيدى. بۇل – ۇزاق ءارى كۇردەلى ۇدەرىس. زاڭ جازالاۋ ءۇشىن ەمەس, ەڭ الدىمەن, قۇقىقتىق مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن ماڭىزدى. وعان بۇكىل قوعام بولىپ اتسالىسۋ قاجەت. وسى جولدا اقپارات وكىلدەرىنىڭ ءرولى ەرەكشە.
ەڭ قاۋىپتى الەۋمەتتىك كەسەلدىڭ ءبىرى – لۋدومانيا. قۇمار ويىنعا تاۋەلدىلىك كوپتەگەن ازاماتتى ورعا جىعىپ, قارىزعا بەلشەسىنەن باتىرادى, وتباسىنىڭ شىرقىن بۇزادى, قىلمىسقا, سۋيتسيدكە يتەرمەلەيدى. ينتەرنەت دامىعان سايىن لۋدومانيا پروبلەماسى ۋشىعا ءتۇستى جانە ناعىز الەۋمەتتىك ىندەتكە اينالا باستادى. بۇل ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعىنا قاتەر توندىرەدى. سوندىقتان مەملەكەت باسشىسى رەتىندە مەن وسى قاۋىپتى قۇبىلىسپەن كۇرەسۋ ءۇشىن بىرقاتار پارمەندى شارالار قابىلدادىم.
بىلتىر كۇزدە وسى ماسەلە بويىنشا قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ارنايى وتىرىسى ءوتتى. جۋىردا مەنىڭ تاپسىرماممەن ۇكىمەت زاڭسىز ويىن بيزنەسى مەن لۋدومانياعا قارسى ءىس-قيمىل جونىندەگى كەشەندى جوسپاردى بەكىتتى. سونىمەن قاتار ءتيىستى زاڭ جوباسىن تەز ارادا قابىلداۋ جونىندە بۇعان دەيىن بىرنەشە رەت ايتقان ەدىم.
ال بۇگىن سەنات لۋدومانياعا قارسى زاڭ جوباسىن قارايدى. ەگەر ماقۇلدانسا, كوپ ۇزاتپاي مەن وعان قول قويامىن. اتالعان زاڭنىڭ كۇشىنە ەنۋى ازاماتتارىمىزدى, ەڭ الدىمەن, وسكەلەڭ ۇرپاقتى وسى زياندى الەۋمەتتىك دەرتتەن ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىنىنە سەنىمدىمىن. ورايلى ءساتتى پايدالانا وتىرىپ, ماسەلەگە بەي-جاي قاراماي, زاڭ جوباسىن جەدەل ءارى ساپالى ازىرلەگەنى ءۇشىن ءماجىلىس پەن سەنات دەپۋتاتتارىنا العىس ايتقىم كەلەدى.
ەرتەڭ پارلامەنتتىڭ كەزەكتى سەسسياسى اياقتالادى. دەپۋتاتتار ماڭىزدى وقيعالاردىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇر. سايلاۋشىلارمەن تىعىز جۇمىس ىستەپ جاتىر. ولار وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ, قوعامدىق پىكىرتالاسقا ۇيىتقى بولىپ وتىر. حالىققا قاجەت زاڭداردى قابىلداۋ جونىندە باستامالار كوتەرۋدە. وسى سەسسيانىڭ وزىندە ەلدىڭ دامۋىنا تىكەلەي ىقپال ەتەتىن 100-دەن استام زاڭ قابىلداندى.
وزدەرىڭىزگە ءمالىم, جۋىردا مەن «ماسس-مەديا تۋرالى» زاڭعا قول قويدىم. وتە ماڭىزدى قۇجات. جۋرناليستەردىڭ مۇددەسى مەن قۇقىقتارىن قورعاۋ تەتىكتەرى كۇشەيتىلگەن دەپ ايتۋعا بولادى. بۇل قۇجات ەلىمىزدەگى ماسس-مەديانىڭ الەۋەتىن ارتتىرا تۇسەدى دەپ ويلايمىن. سونداي-اق اقپاراتتىق دەربەستىگىمىزدى نىعايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
جالپى, دەپۋتات پەن جۋرناليست قىزمەتى ءبىرى-بىرىمەن تىعىز بايلانىسىپ جاتىر. ەكەۋى دە ەل مۇددەسىن قورعايدى. حالىق سەنىمىن ارقالاپ, وعان مۇلتىكسىز قىزمەت ەتەدى. قازىر دەپۋتاتتار كورپۋسى مەن ماسس-مەديا وكىلدەرى ۇيلەسىمدى جۇمىس ىستەۋدە. جۋرناليستەر قاۋىمى ۇلتتىق پارلامەنتاريزمدى دامىتۋعا قاشاندا زور ۇلەس قوسىپ كەلەدى. قازىرگى دەپۋتاتتار قۇرامىندا اقپارات سالاسىنىڭ وكىلدەرى جەتكىلىكتى. اتاپ ايتقاندا, نۇرتورە ءجۇسىپ, ەرمۇرات باپي, قازىبەك يسا, سەرگەي پونومارەۆ, جاناربەك ءاشىمجان, بيبىگۇل جەكسەنباي, ايگۇل قاپباروۆا سەكىلدى ارىپتەستەرىڭىز كوپشىلىككە بەلگىلى.
ۇلت مۇددەسىن قورعاپ جۇرگەن جۋرناليستەردىڭ پارلامەنت تورىندە وتىرۋى – زاڭدىلىق. ايتپاقشى, پرەزيدەنت اكىمشىلىگىندە دە ارىپتەستەرىڭىز از ەمەس. ولار ءوز كاسىبي ورتاسىنا قولداۋ ءبىلدىرىپ, بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن مەملەكەتتىك ورگاندار اراسىندا التىن كوپىر قىزمەتىن اتقارادى. جاڭا اقپاراتتىق داۋىرگە قادام باستىق. وسى ورايدا مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسى ءسوز بىلەتىن, ءتيىمدى ءارى جان-جاقتى قارىم-قاتىناس ورناتا الاتىن ادامدارعا ءزارۋ. سوندىقتان ءوز مانسابىن مەملەكەتتىك قىزمەتپەن بايلانىستىرعان نەمەسە بايلانىستىرۋدى جوسپارلاپ جۇرگەن ارىپتەستەرىڭىز وسى سالادا دا ءوز الەۋەتىن تولىق جۇزەگە اسىرا الادى.
مەن ەلىمىزدى تۇبەگەيلى جاڭعىرتۋ ءۇشىن زاڭنامالىق وزگەرىستەرمەن, كادرلىق شەشىمدەرمەن, ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالارمەن عانا شەكتەلۋ ازدىق ەتەتىنىن ۇدايى ايتىپ كەلەمىن. ءبىز پروگرەسسيۆتى ۇلت رەتىندە قوعامدىق جانە جەكە قۇندىلىقتار جۇيەسىن جاڭارتۋ ءۇشىن كوپ تەر توگۋىمىز كەرەك. بۇگىندە وتاندىق جۋرناليستيكا مىقتى قوعامدىق ينستيتۋتقا, ناعىز ءتورتىنشى بيلىككە اينالدى. بۇل سالانىڭ وسىناۋ ماڭىزدى ىسكە قوسار ۇلەسى زور. جۋرناليستەردىڭ الدىندا تۇرعان مىندەتتەردىڭ اۋقىمى وتە كەڭ.
ەلىمىزدە «تازا قازاقستان» اكتسياسىن قولداعان شىن مانىندەگى حالىقتىق قوزعالىس ءورىس الدى. بۇل كەزدەيسوق ەمەس. وكىنىشكە قاراي, تابيعات اياسىنداعى دەمالىس ورىندارىندا جانە ەلدى مەكەندەردىڭ اينالاسىندا ءۇيىلىپ جاتقان قوقىستى كۇن سايىن كورەمىز. بۇل – جاۋاپسىز ادامداردىڭ ءىسى. قوعامدىق ورىنداردا قاراپايىم تازالىق ەرەجەلەرى ساقتالمايدى. بۇدان ادامنىڭ تاربيەسىزدىگى عانا كورىنبەيدى, سونداي-اق ول بۇكىل ەلىمىزدىڭ دامۋىن تەجەيدى. سوندىقتان دا مەن ءاردايىم وسى ماسەلەگە نازار اۋدارامىن.
«تازا قازاقستان» اۋقىمدى ەكولوگيالىق اكتسياسىنا جۇزدەگەن مىڭ ادام قاتىسىپ, ونداعان مىڭ توننا قوقىس جينالدى. مەن ولارعا ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن. بۇل اكتسيا تۇراقتى تۇردە جالعاسادى. اۋلالارىمىز بەن كوشەلەرىمىزدەگى, ساياباقتار مەن قورىقتارداعى, وزەن-كولدەردەگى تازالىق پەن ءتارتىپتىڭ ساقتالۋى بارشا ازاماتقا تىكەلەي بايلانىستى. ءبىز قوعام رەتىندە اينالامىزداعى تازالىقتىڭ قادىرىن ءبىلىپ, باسقا ادامداردىڭ ەڭبەگىن قۇرمەتتەۋدى ۇيرەنۋىمىز كەرەك.
وتاندىق مەديا قوعامدا جوعارى ەكولوگيالىق سانا مەن تابيعاتتى ايالاۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋعا زور كومەگىن تيگىزە الادى. وسى ورايدا ازاماتتارىمىزدىڭ ەل ىشىندەگى, سونداي-اق شەتەلدەگى قوعامدىق ورىنداردا ۆانداليزممەن كوزگە ءتۇسىپ, تۇرپايى مىنەز-قۇلىق كورسەتۋى – نازار اۋداراتىن ماسەلە. تاريحي-مادەني مۇرالارعا زيان كەلتىرۋ, ەسكەرتكىشتەردى قورلاۋ سياقتى كەلەڭسىز ارەكەتتەر تەك زاڭمەن عانا جازالانىپ قويماي, قوعام تاراپىنان دا ايىپتالۋعا ءتيىس. بۇل ورايدا بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءرولى اسا ماڭىزدى.
تاعى ءبىر ماسەلە. الدىمىزدا «ۇلتتىق دومبىرا كۇنى» كەلە جاتىر. دومبىرا – قازاقتىڭ جانى, ۇلت بولمىسىنىڭ ايناسى. «ناعىز قازاق قازاق ەمەس, ناعىز قازاق – دومبىرا». ءبىز ۇلتتىق بىرەگەيلىگىمىزدى ساقتاعىمىز كەلسە, قاستەرلى اسپاپتى قادىر تۇتۋىمىز قاجەت. ول – ءبىزدىڭ تەرەڭنەن تامىر تارتاتىن ءتول تاريحىمىزدىڭ كۋاگەرى. مەرەيلى مەرەكە ونەرىمىزدى ورگە شىعارىپ, تۇتاستىعىمىزدى نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن كەرەك. مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتى ۇلىقتايتىن باستامالاردى بارىنشا دارىپتەۋ قاجەت دەپ سانايمىن. دومبىرا كۇنى سونىڭ ايقىن كورىنىسى بولۋعا ءتيىس.
باق وكىلدەرىنىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى ميسسياسى – ازاماتتارعا ەكونوميكانىڭ دامۋى تۋرالى جان-جاقتى جانە كەڭىنەن اقپارات بەرۋ. بۇل رەتتە اۋىز تولتىرىپ ايتاتىن دۇنيە جەتكىلىكتى. قازىر الەمدە ينۆەستيتسيا ءۇشىن باسەكە قاتتى ءجۇرىپ جاتىر. ال ونسىز تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسىمدى قامتاماسىز ەتۋ قيىن. مەملەكەتتىڭ وسى باعىتتاعى جۇيەلى جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا كەيىنگى جىلدارى قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعى ارتىپ كەلەدى.
شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قاتىسۋىمەن ەلىمىزدە ەكونوميكانى ارتاراپتاندىرۋعا جانە جاڭا جۇمىس ورىندارىن اشۋعا باعىتتالعان ءارى قارجىلاندىرۋ كولەمى ۇلكەن ونداعان, ءتىپتى جۇزدەگەن جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. مىسالى, الماتى وبلىسىندا 2026 جىلى الەمگە ايگىلى Pepsico كومپانياسىنىڭ ورتالىق ازياداعى ەڭ ءىرى زاۋىتى اشىلادى. بيىل شىمكەنتتە تۇركيالىق سەرىكتەستەرمەن بىرلەسىپ, ءىرى جىلىجاي كەشەنى قۇرىلىسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىن اياقتاۋ جوسپارلانىپ وتىر.
قىتايلىق ارىپتەستەرمەن اباي وبلىسىندا جىلىنا 300 مىڭ توننا مىس قورىتاتىن زاۋىت سالۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى. جوبانىڭ باستاپقى قۇنى – 1,5 ميلليارد دوللار, مىڭنان استام جاڭا جۇمىس ورنى اشىلادى. اتىراۋ وبلىسىندا پوليەتيلەن شىعاراتىن ينتەگراتسيالانعان گاز-حيميا كەشەنىن سالۋ كوزدەلىپ وتىر. مەنىڭ تاپسىرماممەن ۇكىمەت ەلىمىزدىڭ باتىس ايماقتارىن الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇرعىدان دامىتۋ ءۇشىن جەدەل شارالار توپتاماسىن ازىرلەپ جاتىر. ونىڭ ناتيجەسى كوپ كۇتتىرمەيدى دەپ ويلايمىن.
سونداي-اق بيىل حالىق كوپتەن كۇتكەن ءىرى اۆتوجول جوبالارى ىسكە قوسىلماق. بۇل جوبالار ەلىمىزدىڭ كولىك قۇرىلىمىن نىعايتىپ, ىسكەرلىك بەلسەندىلىكتىڭ ارتۋىنا ىقپال ەتەدى. اتاپ ايتقاندا, «استانا – الماتى», «الماتى – وسكەمەن», «اقتوبە – قاندىاعاش», «اتىراۋ – استراحان» جولدارى پايدالانۋعا بەرىلەدى. سونىمەن قاتار «جەزقازعان – قاراعاندى» ماگيسترالىن جوبالاۋ جۇمىستارى باستالادى. مۇنىڭ ءبارى – جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان جانە جوسپارلانعان اۋقىمدى جوبالاردىڭ ءبىر بولىگى عانا.
سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندە تۇراقتى تۇردە جاڭا كاسىپورىندار اشىلىپ, جاڭا جولدار مەن كوپىرلەر سالىنىپ جاتىر. ينجەنەرلىك جەلىلەر مەن تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق نىساندارى جاڭارتىلۋدا. بىراق كوبىنە مۇنداي جاعىمدى اقپارات لايىقتى دەڭگەيدە تارالماي جاتادى. جاقسىنى جاقسى دەپ ايتۋ كەرەك. ەل دامۋىنداعى وڭ وزگەرىستەرگە كوبىرەك نازار اۋدارۋ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ, اسىرەسە, مەملەكەتتىك باق-تىڭ مىندەتى دەپ سانايمىن.
وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر, ەكونوميكانى دامىتۋ ءۇشىن تۇراقتى ەنەرگيا كوزى كەرەك. سوندىقتان مەن اتوم ەلەكتر ستانساسىن سالۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋ تۋرالى ناقتى تاپسىرما بەردىم. قازىر جان-جاقتى تالقىلاۋ بولىپ جاتىر. ءارتۇرلى پىكىر ايتىلۋدا. بۇل ۇدەرىسكە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى دا بەلسەنە اتسالىسۋى كەرەك.
شىن مانىندە, ەلىمىزدە اتوم ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋعا زور مۇمكىندىك بار. ونى دۇرىس, ياعني ءتيىمدى پايدالانعان ءجون. وسى ماسەلەگە قاتىستى سوڭعى شەشىمدى حالىق قابىلدايدى. رەفەرەندۋم بيىل كۇزدە وتەدى. ۇكىمەت ناقتى داتانى ايقىندايدى.
سىرتقى ساياسات ماسەلەسىنە كەلەر بولساق, قازاقستان كوپجاقتى ىنتىماقتاستىققا بەيىل. سونداي-اق قازىرگى حالىقارالىق قۇقىقتىڭ نەگىزى رەتىندە بۇۇ جارعىسىنىڭ ساقتالۋىن تاباندى تۇردە جاقتايدى. سىرتقى ساياساتتا ءبىز ۇلتتىق مۇددەنى باستى ورىنعا قويامىز. بارلىق داۋلى ماسەلەنى ءتيىمدى مامىلە نەگىزىندە شەشۋدى قولدايمىز.
بيىل قازاقستاندا حالىقارالىق شارالار كوپ وتەدى. كەلەسى اپتادا استانادا شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ءسامميتى بولادى. مۇنى كەيىنگى بىرنەشە جىل ىشىندەگى جوعارى دەڭگەيدە وتەتىن اسا ماڭىزدى حالىقارالىق فورۋمداردىڭ ءبىرى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. سامميتكە دۇنيە ءجۇزى حالقىنىڭ جارتىسىنا جۋىعى تۇراتىن مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى, سونداي-اق ىقپالدى حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ جەتەكشىلەرى, سونىڭ ىشىندە بۇۇ باس حاتشىسى قاتىسادى. مۇنداي اۋقىمدى شارانىڭ وتكىزىلۋى ەلىمىزدىڭ جاھاندىق ارەناداعى بەدەلىنىڭ زور ەكەنىن كورسەتەدى.
ەلىمىز بيىل شىۇ-دان باسقا تاعى بەس حالىقارالىق قۇرىلىمعا توراعالىق ەتىپ وتىر. بۇل – بۇرىن-سوڭدى بولماعان جاعداي. قازاق ديپلوماتياسىنىڭ تاريحىنداعى جەتىستىك دەۋگە بولادى. ەلىمىزدە جۇرگىزىلگەن جۇيەلى رەفورمالاردىڭ ناتيجەسىندە ازاماتتاردىڭ ساياسي مادەنيەتىنىڭ دەڭگەيى ەداۋىر ءوستى, شىنايى ءارى اياسى كەڭ پىكىر الۋاندىعى پايدا بولدى. بۇل وتە ماڭىزدى. قوعامدىق پىكىر ساياسي ءومىردىڭ ماڭىزدى فاكتورىنا اينالدى. ال ءسوز بوستاندىعى قوعامنىڭ مىزعىماس قۇندىلىعى سانالادى.
بۇگىندە قازاقستاندا جۇزدەگەن تاۋەلسىز باق پەن مەديارەسۋرس بار. ال ينتەرنەتتەگى كوپتەگەن ءتۇرلى بلوگتار مەن كانالدار تۋرالى ايتپاسا دا بولادى. ولار ەلدە بولىپ جاتقان ۇدەرىستەردى ءار قىرىنان جاريالاپ كورسەتەدى, بيلىك ورگاندارىنىڭ قىزمەتىنە سىن ايتادى. بىراق ءبىز اۋەل باستان پىكىر الۋاندىعىنا ۇمتىلىپ كەلەمىز. بۇل – ءبىزدىڭ ايتۋلى جەتىستىگىمىز. كوپشىلىك مۇنى ءالى كۇنگە سەزىنبەي ءجۇر. الايدا قازاقستاندا الدەقاشان جاڭا ساياسي جاعداي قالىپتاستى. ونى ءسوز بوستاندىعىنان, اشىق باسەكەلەستىكتەن, بيلىك پەن قوعام اراسىنداعى كونسترۋكتيۆتى ديالوگتان, بۇكىل اقپاراتتىق رەسۋرستاردىڭ قول جەتىمدىلىگىنەن بايقاۋعا بولادى. ءبىز وسىنداي وزگەرىستەر جۇزەگە اسىرىلدى دەپ سەنىممەن ايتا الامىز. مۇنداي جاعدايدا باق-تىڭ ءرولى مەن جاۋاپكەرشىلىگى ارتا تۇسەدى.
وتاندىق ماسس-مەديا ءاردايىم وبەكتيۆتىلىكتى, بەيتاراپتىلىقتى ساقتاپ, ەل مەن قوعامنىڭ مۇددەسىن بارىنەن جوعارى قوياتىنىنا سەنىمدىمىن. ۇلتىمىز قارقىندى دامۋى ءۇشىن قازىرگى وزەكتى پروبلەمالار جونىندە شىنايى كوزقاراس قالىپتاستىرىپ, اشىق پىكىر الماسۋ ماڭىزدى. بىزگە الدامشى جەڭىستەر مەن جەتىستىكتەرگە اۋەستەنىپ كەتۋدىڭ قاجەتى جوق. ءوز-ءوزىڭدى الداۋعا, ماداقتاۋعا بولمايدى. بۇل – ىدىراۋعا جانە قۇلدىراۋعا اكەپ سوقتىراتىن توتە جول.
سونىمەن قاتار ءسوز بوستاندىعىنا ارقا سۇيەپ, ەلىمىزدە ەشتەڭە وزگەرمەيدى-مىس, احۋال مۇشكىل دەپ جاعدايدى ۇنەمى ۋشىقتىرا بەرۋ قاجەت ەمەس. بۇل شىندىققا ساي كەلمەيدى. كەمشىلىكتەر بار, بىراق جاعداي تىم مۇشكىل ەمەس. مۇنداي اقپارات ادامدارعا كومەكتەسپەيدى, كەرىسىنشە ولاردى كۇيزەلىسكە ۇشىراتىپ, قوعامدا اپاتيا تۋدىرادى. وڭ وزگەرىستەر – كوبىنە كۇندەلىكتى قاجىرلى ەڭبەكتى تالاپ ەتەتىن دامىلسىز جۇمىستىڭ ناتيجەسى. ول سىرت كوزگە بايقالا بەرمەيدى. ءبىز بۇل جۇمىستى جالعاستىرامىز. ويتكەنى بۇل – مەملەكەتتىك ستراتەگيانىڭ ماڭىزدى بولىگى.
ءبىز ادىلەتتى قازاقستان قۇرۋعا ۇمتىلامىز. بۇل – بوس يدەولوگيالىق ابستراكتسيا ەمەس, شىنايى جالپىۇلتتىق تاڭداۋ. ءبىز زور سەنىم ارتىپ, كۇش-قۋاتىمىزدى ايانباي جۇمسايتىن اسقاق مۇرات ءتۇبى شىندىققا اينالادى. ادىلەتتى قازاقستاندى كەمەڭگەر كوسەمدەر, اڭىزداعى قاھارماندار ەمەس, قاراپايىم ەڭبەككەرلەر مەن ادال ازاماتتار قۇرادى. ولاردى بارىنشا دارىپتەۋ كەرەك. زامانىمىزدىڭ ناعىز باتىرلارى جانە ۇلتىمىزدىڭ سەنىمدى تىرەگى – وسىنداي ادامدار.
مەملەكەتتىڭ قۋاتى – حالىقتا, ال حالىقتىڭ قۋاتى – جاسامپاز كۇش-جىگەردە جانە وتانشىلدىقتا. سوندىقتان ەلىمىزدەگى بارلىق اۋقىمدى وزگەرىستەر ادامعا, ونىڭ قارىم-قابىلەتىن تولىق اشۋعا باعىتتالعان. ءبىز ءۇشىن رەفورمالاردىڭ ءوزى عانا ەمەس, تۇپكى ءمانى ماڭىزدى. ءبىزدىڭ رەفورمالارىمىز قىزىل سوزگە ەمەس, ناقتى ىسكە نەگىزدەلگەن. باستى ماقسات – ازاماتتارىمىزدىڭ بولاشاققا دەگەن سەنىمىن نىعايتىپ, ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ.
بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ قوعامدا زاڭ مەن ءتارتىپتى ورنىقتىرۋ ۇدەرىسىندە اتقاراتىن ءرولى ايرىقشا. بۇل – ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان جاڭعىرۋلارعا نەگىز بولاتىن قاعيداتتاردىڭ ءبىرى. ءبىز ءار سالادا زاڭ ۇستەمدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلداپ جاتىرمىز. قازاقستان – قۇقىقتىق مەملەكەت. ال كەز كەلگەن قۇقىقتىق مەملەكەتتە ازاماتتار مەن ينستيتۋتتاردىڭ بارلىعى زاڭداردى, ەرەجەلەر مەن نورمالاردى مۇلتىكسىز ساقتاۋعا ءتيىس. قوعامداعى قاراما-قايشىلىقتار مەن كەلىسپەۋشىلىكتەر ۇلتتىق زاڭناماعا جانە نەگىزگى حالىقارالىق نورمالارعا سايكەس شەشىلۋى كەرەك. بۇل – مەن ءۇشىن مىزعىماس ۇستانىم. سوندا عانا ءبىز بەرەكەلى جانە ادىلەتتى قوعام قۇرامىز. سوندىقتان زاڭ مەن ءتارتىپ قاعيداتىن بارشاعا جانە ءاربىر ادامعا بىردەي مۇمكىندىك بەرەتىن ادىلەتتى قازاقستاندى قۇرۋ ءۇشىن بەرىك ىرگەتاس دەپ قاراعان ءجون.
ءبىز, ەڭ الدىمەن, جەمقورلىقتى تۇبىرىمەن جويۋىمىز كەرەك. مەن وسى ماسەلەگە ايرىقشا ءمان بەرەمىن. ءبىز قوعامدا بۇل كەسەلدىڭ بار ەكەنىن جاسىرمايمىز. اشىق ايتامىز دەپ, ونىڭ زاردابىن دا تارتىپ جاتامىز. ءتىپتى, كەيدە شەتەلدىكتەر دە, ءوز ازاماتتارىمىز دا قازاقستاندى جەمقورلىققا بەلشەسىنەن باتقان ەل دەپ ويلايدى. بۇل شىندىققا ەش جاناسپايدى. ەل مۇددەسى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن ادال ازاماتتار از ەمەس. قايتالاپ ايتامىن: جەمقورلىق – كەسەل. ءبىز تۇتاس قوعام بولىپ وعان قارسى تۇرۋىمىز كەرەك. سوندا عانا ناتيجە بولادى.
كوپشىلىگىڭىز ءۇشىن جۋرناليستيكا – جاي عانا ماماندىق ەمەس, جۇرەك قالاۋىڭىز. ناعىز جۋرناليستەر اسىرە اۋەستىكتەن, بوس سوزدەن جانە الەۋمەتتىك جەلىدە وزىنە-ءوزى ماساتتانۋدان ادا بولادى. ولار ءاردايىم وقيعانىڭ ورتاسىندا جۇرەدى. حالىقتى الاڭداتاتىن وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرىپ, مازمۇندى ماتەريالدار ازىرلەيدى. ءدال وسىنداي بەلسەندى ءارى پايدالى ءىس اتقاراتىن تىلشىلەر قاۋىمى وتاندىق جۋرناليستيكانىڭ بەت-بەينەسى سانالادى. ولار ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە زور ۇلەس قوسىپ كەلەدى.
قازىر جاڭا مەديا ءداۋىرى باستالدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىن ءتيىمدى پايدالانىپ جاتىر. مۇنى شىن مانىندە جاڭاشىلدىق پەن جاسامپازدىقتىڭ كورىنىسى دەۋگە بولادى. ءار ادام ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى بولۋعا ءتيىس. سوندا ەلىمىزدە ناعىز كاسىبي بىلىكتىلىك كۋلتى قالىپتاسادى. مەن مۇنىڭ ماڭىزى تۋرالى ۇنەمى ايتىپ كەلەمىن. ءبىز ۇستاز, دارىگەر, عالىم جانە باسقا دا الەۋمەتتىك سالا ماماندارىنىڭ ابىرويىن ارتتىرۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلدادىق. ءتارتىپ ساقشىلارى مەن قۇتقارۋشىلاردىڭ مارتەبەسىن كوتەردىك. وسىنداي جان-جاقتى جۇمىستار جالعاسا بەرەدى. سەبەبى ەڭبەك ادامى – ەل بايلىعى.
قادىرلى قاۋىم!
اقپارات – قۋاتتى قۇرال. اسىرەسە, قازىرگىدەي قۇبىلمالى زاماندا حالىققا جان-جاقتى ساراپتالعان, تەكسەرىلگەن, شىنايى اقپاراتتى ۇسىنۋ اسا ماڭىزدى. ازاماتتاردى اداستىراتىن اقپاراتقا جول بەرۋگە بولمايدى. ءسوز بوستاندىعى ەلدەگى ءار باستامانى سىناۋ دەگەن ءسوز ەمەس. ناعىز ۇلت مۇددەسىن كوزدەگەن اقپارات قۇرالى ەلدىڭ بەرەكە-بىرلىگىن نىعايتۋ ءۇشىن قىزمەت ەتۋى كەرەك. ءباسپاسوز – قوعامنىڭ بەت-بەينەسى. مەن كۇندەلىكتى گازەت-جۋرنالدى ۇنەمى قاداعالاپ وتىرامىن. «Egemen Qazaqstan», «كازاحستانسكايا پراۆدا», «Aiqyn», «ليتەر», «Turkistan», «Ana tili», «قازاق ادەبيەتى» باسىلىمدارىن, ايماقتاردا شىعاتىن گازەتتەردى دە ۇزبەي وقيمىن. كوپ ماعلۇمات الامىن. پايدالى اقپارات وتە كوپ. جالپى, قازىرگى تاڭدا گازەتتەردە جاريالانىپ جاتقان ماتەريالداردىڭ ساپاسى جوعارى دەپ ايتۋعا بولادى. وقۋعا تارتىمدى دەپ ايتقىم كەلەدى. قوعامنىڭ تىنىسىن, زيالى قاۋىمنىڭ وي-پىكىرىن ءبىلىپ وتىرۋ وتە ماڭىزدى دەپ سانايمىن.
شىن مانىندە, گازەت شىعارۋ جانە گازەت وقۋ ءۇردىسى ەشقاشان ۇزىلمەۋگە ءتيىس. وسى ساباقتاستىقتى ساقتاپ قالۋ كەرەك. بۇل – وركەنيەتتى ەلدەردىڭ بارلىعىندا قالىپتاسقان ءداستۇر. ءبىز ۇلتتىق جۋرناليستيكانىڭ باي شەجىرەسىن, تاعىلىمدى ءداستۇرىن ماقتان تۇتامىز.
حح عاسىر باسىنداعى قازاق زيالىلارى باسپاسوزگە تۇگەل اتسالىستى. ولار بۇل سالاعا اعارتۋشىلىق سيپات بەردى. اعا بۋىننىڭ وسى سارا جولىن لايىقتى جالعاستىرۋ قاجەت. اقپارات قۇرالدارى – حالىقتىڭ ءۇنى, ۇلتتىڭ جارشىسى, بۇقارانىڭ رۋحاني تىرەگى. سوندىقتان جۋرناليستەردىڭ كاسىبي تۇرعىدان مىقتى بولۋى وتە ماڭىزدى, بۇل, ءتىپتى, شەشۋشى دۇنيە. جۋرناليستەرىمىزدىڭ كوبى – جوعارى دەڭگەيدەگى ماماندار, ولار ەلگە ادال, وتانشىل ازاماتتار. بۇل ماسەلە بويىنشا ەشقانداي كۇمان جوق. وسى ميسسيانى سىزدەر ابىرويمەن اتقارىپ كەلەسىزدەر.
كەز كەلگەن ەڭبەك باعالانۋعا ءتيىس. وركەنيەتتى قوعام ماسس-مەديا مايتالماندارىن ەرەكشە قادىرلەيدى. جىل سايىن ەلىمىزدە ۇزدىك جۋرناليستەرگە سىيلىقتار تابىستالادى. بۇل – قالىپتاسقان ءداستۇر. بۇگىن ورتامىزدا وسى سالادا جارتى عاسىرعا جۋىق قىزمەت اتقارعان ازاماتتار دا بار. ايماقتاعى جۋرناليستيكانىڭ كوشىن باستاعان تۇلعالار بار. وسى جيىنعا ءار وبلىستىڭ بۇقارالىق اقپارات وكىلدەرىن ارنايى شاقىردىق. ءبىر سوزبەن, بۇل جەردە ناعىز مايتالمان ماماندار وتىر. سوندىقتان مەن اقپارات سالاسىنا ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەن ءبىر توپ ازاماتتى مەملەكەتتىك ناگرادامەن ماراپاتتاۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادىم. بۇدان بولەك, بىلتىردان بەرى مەرەكە قارساڭىندا جۋرناليستەرگە پاتەر كىلتىن تابىستاۋدى داستۇرگە اينالدىردىق. بۇل ءۇردىس بيىل دا, الداعى ۋاقىتتا دا جالعاسا بەرەدى.
