قىپشاق ماملۇك سۇلتاندارى بيلىك قۇرعان زاماندا (1250-1382) ەگيپەت پەن سيريادا اتاقتى شەيحتەر, زىكىر سالۋ جولدارى قالىپتاسقان سوپىلىق مەكتەپتەر بار ەدى. سوپىلىق مەككە مەنەن ءمادينا, باعدات, كاير جانە قازىرگى تۇركيا جەرىنەن شىققان جولدار توعىساتىن توراپتا ورنالاسقان سيريا جەرىندە ەرەكشە دامىدى.
مىسىردا دا سوپىلىق بىرلەستىكتەرى ەركىن ءومىر ءسۇردى. كاير تورىندەگى قامالدان الىس ەمەس جەردە ءامىر شەيح كەشەنى ورنالاسقان. كەشەن ەكى مەشىت, مەدرەسە جانە ۇلكەن سوپىلىق حاناقادان (قوناقۇي) تۇرادى.
ءامىر شەيح كەشەنى ورتاعاسىرلىق كايردەگى سوپىلىق عيباداتحانالاردىڭ قانداي بولعاندىعىن كورسەتەتىن عيمارات بولىپ تابىلادى. بۇل كەشەن 1355 جىلى قىپشاق سۇلتانى حاساننىڭ بيلىگى كەزىندە سالىنعان. بۇل ماملۇك قۇرىلىس ءىسىنىڭ گۇلدەنۋ كەزەڭى ەدى. سۇلتان كەسەنەسى سياقتى الىپ عيماراتتار كەيىن تۇرعىزىلادى.
وسىلار مىسىردا جانە بۇكىل ماملۇك يەلىكتەرىندە سوپىلىقتىڭ ەركىن دامىپ قانا قويماي, بيلەۋشىلەر تاراپىنان تولىق قولداۋعا يە بولعاندىعىن كورسەتەدى.
يسلامدىق كوزقاراسقا سايكەس, سوپىلىق – ءمازھاب ەمەس, بىراق ءدىننىڭ ءۇش تىرەگىنىڭ ءبىرى (يسلام, يمان, يحسان). فيقھ يسلام شاريعاتى ىلىمدەرىمەن, اقيدات يمانمەن بايلانىستى بولعانداي سوپىلىق يحسان مارتەبەسىنە جەتۋمەن بايلانىستى. يحسان – قۇداي سۇيەر قىلىق, ءىس-ارەكەت, سوپىلىق تۇسىنىگىندە ەڭ جوعارعى قۇلشىلىق ماقامى. اللانى كورمەسەڭ دە كورىپ تۇرعانداي قۇلشىلىق ەتۋ. بۇل ماقامدا سوپى جاراتۋشىنىڭ ەسىمدەرى مەن سيپاتتارىن كوز الدىندا ەلەستەتىپ, تەرەڭ ويعا باتىپ, وعان بار ىنتاسىمەن بەرىلۋ ارقىلى رۋحاني شابىتقا بەرىلەدى. وسى حالدە سوپى باسيرەت نۇرى ارقىلى جاراتۋشىنىڭ ماقامىن كورەدى. بۇل – اللانى شىنىمەن كورۋ ەمەس, ىشكى تانىم ارقىلى كورۋ بولىپ تابىلادى. يحسانعا جەتۋدىڭ ءبىرىنشى مارتەبەسى يسلام, ەكىنشىسى يمان, ءۇشىنشىسى يحسان. يسلام – فورما, يمان – ءمان, يحسان – اقيقات بولىپ تابىلادى.
بۇل قۇدايعا جەتۋ ءۇشىن سوپى تاڭداعان جول, ياعني عيبادات ەتۋدەگى ىنتا-جىگەر, جامان مىنەز-قۇلىقتان اۋلاق بولۋ, ءوزىن-ءوزى تاربيەلەۋ ارقىلى ونى ءبىلۋ, تانۋ. بۇل جول قۇراننان, ءنابي سۋنناسىنان جانە عۇلامالار ونى سوپىلىق عىلىمى ەتىپ, ونىڭ نەگىزدەرى, تارماقتارى, ەرەجەلەرى تۋرالى باياندايتىن شەيح احمەد زاررۋكتىڭ «قاۋايدۋ ات-تاساۋف» (سوپىلىق ەرەجەلەرى), يمام ءال-عازاليدىڭ «ءدىن عىلىمىن جانداندىرۋ» جانە يمام ءال-قۋشايريدىڭ «ار-ريسالا ءال-قۋشايريا» (قۋشايريدىڭ ريسالاتى) كىتاپتارىنان باستاۋ الادى.
سوپىلىق قوزعالىسى حيجرانىڭ ءۇشىنشى عاسىرىندا يسلام الەمىندە اسكەتيزم مەن عيباداتقا شاقىرعان جەكە تۇلعالاردىڭ ۇمتىلىسى تۇرىندە باستالدى. سودان كەيىن بۇل ۇمتىلىستار سوپىلىق تاريقاتتار دەپ اتالعان باعىتتاردا دامىدى. ءبىلىمسىز جانە نادان ادامداردىڭ سوپىلىق جولعا كوپتەپ ءتۇسۋى وتكەن عاسىردىڭ باسىندا وقىعان, ءبىلىمدى مۇسىلمانداردىڭ سىنىنا ۇشىرادى. سودان كەيىن وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا سالافيت مەكتەبىنىڭ وكىلدەرى سوپىلىقتى يسلام ءدىنىن بۇزۋ – بيدعات دەپ شابۋىل باستادى.
ءتىل تۇرعىسىنان العاندا مۇسىلماندار اراسىندا سوپى ءسوزىنىڭ پايدا بولۋى تۋرالى كوپتەگەن اڭىز اڭگىمە بار, ولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ تانىمالى – سۋف ءسوزى اراب تىلىندە مالدىڭ ءجۇنى دەگەن ماعىنا بەرەدى. وسى تۇرعىدان العاندا سوپى, سوپىلىق جولىنا تۇسكەن اسكەتتىك ءومىر ءسۇرۋ سالتىن ۇستانىپ, دورەكى ءجۇن ماتادان تىگىلگەن كيىم كيگەندىكتەن وسىلاي اتالعان.
سوپىلىق سوزىنە تەرمين رەتىندە ماعىنالىق شەڭبەرىن انىقتاۋ بويىنشا ءتۇرلى پىكىرلەر بار. ولاردىڭ ارقايسىسى سوپىلىقتىڭ ءبىر قىرىن اشادى. زاكاريا ءال-انساري بىلاي دەيدى: «سوپىلىق – بۇل جاننىڭ زەكەتى, جاندى تازارتۋ جانە ماڭگىلىك باقىتقا جەتۋ ءۇشىن سىرت پەن ءىشتى جانداندىرۋدى انىقتايتىن عىلىم».
سوپىلىق تاريقاتتارى – يسلامداعى اقيقاتقا جەتۋدىڭ ميستيكالىق جولى. سوپىلىق مادەنيەتتىڭ تاريقاتتارعا تارماقتالۋى ءحىى-ءحىىى عاسىرلاردا باستالعان.
ماملۇك سۇلتاندارىنىڭ سوپىلىقتى قولداۋى ساياسي سەبەپتەرگە بايلانىستى ەدى. ابسوليۋتتىك بيلىككە يە بولعان ماملۇك سۇلتاندارى ءوز قۇزىرەتتەرىن ەشكىممەن بولىسپەدى جانە وعان تالاسقىسى كەلگەندەردى اياۋسىز جازالاپ وتىردى. مىسالى, ايۋبيدتەر, كەيىن قىپشاق ماملۇك سۇلتاندارى بيلىككە تالاسقان شيعالارعا قارسى ىمىراسىز كۇرەس جۇرگىزدى. مىسىردا ءجۇز جىل ۇستەمدiك قۇرعان فاتيميتتەر مەملەكەتiنiڭ iس جۇزiندە يسمايليتتەر بيلiگi ەكەندiگi تاريحتان بەلگiلi. ال يسمايليزم – ءوز كەزەگiندە شيزمنiڭ بiر تارماعى.
سوندىقتان ماملۇك سۇلتاندارى بۇل ءومىردىڭ قىزىعىنان, ونىڭ ىشىندە بيلىكتەن باز كەشكەن سوپىلاردى بارىنشا نازاردا ۇستادى. ماملۇك سۇلتاندارى وسى ءدىني باعىتتى قورعادى جانە كوپتەگەن سوپى تۇراقتارىن سالدى. ءاربىر ماملۇك سۇلتانى ءوز قاراجاتىنا مەشىت پەن سوپىلارعا ارنالعان حاناقا تۇرعىزدى. كاير قالاسى – وسىنداي عيماراتتاردىڭ سانى بويىنشا ءسوزسىز كوشباسشى جانە ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ساقتالعان. ءامىر شەيح حاناقاسىنىڭ سىيىمدىلىعى – ءبىر مەزگىلدە 300-دەن استام ءدارۋىشتى قابىلداي الادى.
ماملۇك مىسىرىنداعى سوپىلىقتىڭ ساۋلەت, مادەني جانە الەۋمەتتىك سالالارداعى اسەرى وراسان زور. سوپىلىقتىڭ ءدىني عيماراتتاردىڭ, سوپىلار تۇراقتارىن (حاناقا), دارۋىشتەرگە ارنالعان توقتايتىن ورىن (ريبات), سوپىلار عيبادات جاسايتىن (زاۋيا), تاكيا سەكىلدى قوناقۇيلەردىڭ پايدا بولۋىنا سەبەپكەر بولدى.
ايۋبيد بيلەۋشىلەرى ءبىرىنشى حاناقانى قۇرعان دەپ ەسەپتەلسە (حاناقا سايد اس-سۋادا), الايدا قىپشاق ماملۇك سۇلتاندارى ونى جوبالاۋ جانە سالۋ بويىنشا بىرىزدىلىككە قول جەتكىزىپ, ءال-بۋندۋقداريا, ءال-جاۋليا, ءال-بايبارسيا, ءال-قوۋسىنيا, ءال-ايتەكينيا دەگەن تۇركى ەسىمدەرىمەن اتالعان كوپتەگەن حاناقانى سالدى.
قىپشاق ماملۇك سۇلتاندارى كەزىندە سالىنعان سوپىلىق تۇراقتار, عيباداتحانا, قوناقۇيلەردى مەملەكەتتىڭ ءىرى بەكتەرى, بايلار مەن سوپى شەيحتەرىنىڭ قارجىسىنا تۇرعىزىلعان. سول كەزەڭدە حاناقالاردىڭ سانى 22-گە جەتىپ, ولاردىڭ قاسىندا مونشا, اس ءۇي, اتقورا قوسا سالىندى. ەڭ ءىرى سارياقۇش حاناقاسىندا اق ءمارمار تاسپەن ارلەنگەن قۇجىرلاردا 400-گە جۋىق سوپى, قاسىنداعى ريباتتا جۇزگە جۋىق ماملۇكتەر مەن ادامداردىڭ بالالارى تۇردى. سودان كەيىن قىپشاق سۇلتانى مۇحاممەد 1326 جىلى سارياقۇش حاناقاسىن ءىرى بەكتەر, سوپى شەيحتەرى, قازىلار قاتىسقان اشىپ, ونىڭ شەيحى ەتىپ, اقساراي دەگەن تۇركىنى قويادى.
زاۋيالار بەلگىلى ءبىر سوپى شەيحتىڭ قۇرمەتىنە سۇلتاننىڭ ءوزى نەمەسە بەكتەرى سالاتىن. زاۋيا ادەتتە حاناقادان كىشىرەك, ءدارىس وقىتىلىپ, سوپىلىق راسىمدەرى جاسالاتىن ورىن بولعان. سۇلتان بايبارىس ءوزىنىڭ ءپىر تۇتقان قىزىر دەگەن شەيحىنە كوپتەگەن زاۋيا سالعان.
قىپشاق سۇلتانى مۇحاممەد تۇسىندا كايردە بولعان اتاقتى ساياحاتشى يبن باتتۋتا: «مىسىر بەكتەرى زاۋيا سالۋدا جارىسادى. مىسىرداعى ءار زاۋيانىڭ كەلەتىن كەدەي-كەپشىكتەرى بار» دەپ جازدى. سوپىلىق تاريقاتتاردىڭ شەيحتەرى ءوزىن دارىپتەيتىندەر مەن ەرەتىندەرگە وراسان زور اسەر ەتە الاتىن ەدى. سوندىقتان ماملۇك سۇلتاندارى ولاردىڭ حالىقتى بيلىككە قارسى كوتەرىپ جىبەرە الاتىن الەۋەتتەرىنەن قاۋىپتەنەتىن. سونداي تۇلعالاردىڭ قاتارىنا ءال-ءباداۋي, ءال-قابباري سەكىلدى سوپى شەيحتەر, ءال-يزز بين ابدۋسالام, ان-ناۋاۋي, حيزر سەكىلدى شەيحتەر جاتادى.
شەيح احماد ءال-ءباداۋي (1199-1276) – سۇننيتتىك سوپى. ونىڭ ءال-ءباداۋي دەگەن لاقاپ اتقا يە بولۋى بادەۋليلەر سەكىلدى بەتىن جاۋىپ جۇرەتىن ادەتىنە بايلانىستى ەدى. مىسىردا وعان سيىنۋ ءالى جالعاسىپ كەلەدى, تانتا قالاسىندا ورنالاسقان مازارىنا كەلۋشىلەردىڭ لەگى ءبىر توقتاعان ەمەس. جىل سايىن ونىڭ قۇرمەتىنە مىسىردىڭ تانتا قالاسىندا ەكى مەرەكە وتەدى.
سوپىلىق اڭگىمەلەرگە سايكەس, احماد ءال-ءباداۋي جاس كەزىنەن اسكەتيزمگە بەيىم بولعان, ءتىپتى ونى بالا كەزىندە اسكەت دەپ اتاعان. سوپىلىق كىتاپتار احماد ءال-ءباداۋي كەرەمەتتەر يەسى ەكەندىگىن, ونىڭ ەڭ ۇلكەن قاسيەتى – ەر ادامداردى ءدىن جولىندا ايانباۋعا تاربيەلەگەن دەپ سانايدى.
حالىق سەنىمىندە ءال-باداۋيگە قاتىستى ەڭ تانىمال قاسيەتتەردىڭ ءبىرى – مىسىرعا قارسى كرەست جورىقتارى كەزىندە مۇسىلمان تۇتقىندارىن كرەستشىلەردىڭ قولىنان قۇتقارعانى جانە قايتىس بولعاننان كەيىن دە ادامداردى قۇتقارۋدى جالعاستىرعانى بولىپ سانالادى.
بايبارىس قۇرمەتتەگەن شەيحتەردىڭ ءبىرى ماليكي ءمازھابىن ۇستانۋشى الەكساندريالىق شەيح مۇحاممەد ءال-قابباري (1191-1263) ەدى. ول ەشقاشان قاجىلىقتى قوسپاعاندا, الەكساندريا قالاسىنان شىقپاعان.
ول – ەستۋ, ءدام مەن ءيىس سەزۋدەن ادا بولعانىمەن, اللانىڭ بۇيرىعىنا شىدامدىلىقپەن قارادى. ول اتا-اناسى مەن اعاسىنان الەكساندريا قۇمىنداعى قيراعان ءۇي مەن باقشانى مۇرا ەتتى, ول ءبىراز ۋاقىتقا ونىڭ باقشاسىندا تۇردى. كەيىن الەكساندريانىڭ باتىسىنداعى توزىعى جەتكەن ارحەولوگيالىق سارايدىڭ اينالاسىندا باق قۇرىپ, ادامداردان ساياق ءومىر ءسۇردى.
بالا كەزىندە شەيح ءال-قابباري سالادين ءداۋىرىن باستان وتكەردى, ال قارتايعان شاعىندا ماملۇك مەملەكەتىنىڭ بيلىگىنە كۋا بولدى. ول ەگيپەتتىڭ كرەستشىلەرگە قارسى كۇرەسىن ءوز كوزىمەن كوردى. شەيح ءال-قابباري پاك, باتىل جانە ەركىن ويلى بولعان.
بىردە مىسىر بيلەۋشىسى سۇلتان كاميل شەيحپەن كەزدەسۋ ماقساتىمەن ونىڭ باقشاسىنىڭ قاقپاسىنا كەلىپ تۇرعاندا قابىلداماي قايتارىپ جىبەرەدى. ول ەشقاشان بيلەۋشىلەرمەن كەزدەسۋ ىزدەمەيتىن, ەشتەڭە سۇرامايتىن, الايدا سۇلتان بايبارىسپەن كەزدەسۋگە كەلىسەدى. ءتىپتى ودان سۇرايدى, سۇراعاندا ءوزى ءۇشىن ەمەس, الەكساندريا قالاسىن جاۋ شابۋىلىنا توتەپ بەرە الاتىنداي ەتۋدى سۇرايدى. بايبارىس شەيحتىڭ ءوتىنىشىن ورىنداپ, قالانىڭ بەكىنىسىن قايتا قۇرادى, نىعايتادى. قالاعا تۇراقتى اسكەري گارنيزون ورنالاستىرىپ, قارۋ-جاراقپەن قامتاماسىز ەتۋگە بۇيرىق بەردى. شەيح قايتىس بولىپ, ول تۋرالى حابار داماسكىگە ەكى اي وتكەن سوڭ جەتكەنىنە قاراماستان, ونىڭ رۋحىنا جانازا نامازى وقىلادى. بۇل شەيحتىڭ بەدەلىنىڭ قانشالىقتى كەڭ تارالعانىن كورسەتەدى.
بىردە ەلحان اباقا حانعا قارسى اتتانىپ بارا جاتقان بايبارىس داماسك قالاسىنا اسكەرiمەن كەلiپ توقتايدى. ادiلەت ۇيiندە داماسكiنiڭ يگi جاقسىلارىمەن سۇحباتتاسىپ وتىرعاندا ۇستەرىنە بiر اتاقتى شەيح (شەيح ناۋاۋي دەگەن جورامال بار) كىرەدى. شەيحكە قۇرمەت كورسەتiپ, بارلىعى تۇرىپ قارسى الادى. سۇلتان ودان نە شارۋاسى بار ەكەنىن سۇراعاندا, شەيح تۇرىپ: «سەن حالىقتان كومەك سۇراپ, ولار كوتەرە المايتىن سالماق سالىپسىڭ. سول تۋرالى اقىلداسقالى كەلدiم. سەن ءار ماملۇكتi جيىرما مىڭ ديرھەمگە ساتىپ الىپ, ولاردىڭ بەلدەرiن اسىل تاس قوندىرىلعان كەمەرلەرمەن بەلبەۋلەيسiڭ, التىنمەن اپتالعان ەر-توقىمعا وتىرعىزاسىڭ. ەگەر بiر قازى سەنiڭ حالىققا سالعان سالىعىڭدى ماقۇل دەپ تاۋىپ, ءپاتۋاسىن بەرسە, وندا ونىڭ اللا مەن پايعامبارعا جالا جاپقانى» دەيدi. سوندا بايبارىس: «شەيح, الاقانىڭدى جاي, سەنىڭ وتباسىڭدى سالىقتان بوساتامىن» دەگەندە شەيح: «مەن ءوزىم ءۇشىن ەمەس, اللانىڭ جولى مەن مۇسىلمانداردىڭ اقىسى ءۇشىن كەلدىم» دەپ, كەزدەسۋ ورنىنان شىعىپ كەتەدى.
سول كەزەڭدە ورىن العان بۇلiكتi كاير قالاسىندا تاقۋالىق ءومiر كەشكەن شەيح كۋراني دەگەن شيت باسقارادى. مولادا تۇرىپ, اسكەتتىك ءومىر سالتىن ۇستانعان كۋراني قاسىندا توپتاسقانداردى ماملۇك ءسۇننيت بيلiگiن شيت بيلiگiمەن كۇشتەپ الماستىرۋعا ۇگiتتەپ, بيلiك باسىنا كەلگەن جاعدايدا ولارعا جەر يەلiكتەرiن مولىنان كەسiپ بەرۋگە ۋادە بەرەدi. سونىمەن, كۋراني باستاعان بۇلiكشiلەر 1260 جىلدىڭ اياعىندا كاير قالاسىنىڭ كوشەلەرiنە شىعىپ, «يا, ءالي» دەگەن ۇراندارمەن قارۋ-جاراق دۇكەندەرiن باسىپ الىپ, اسكەري اتقورالارعا شابۋىل جاسايدى.
ول كەزدە تەمiردەي قاتاڭ تارتiپكە باعىنعان جۇيەلi ماملۇك اتتى اسكەرiنە قارسى تۇرا الاتىن كۇش جوق-تىن. بايبارىستىڭ جاۋابى تەز بولادى, اتقا قونعان ماملۇك اسكەرi كوتەرiسشiلەردi قورشاۋعا الىپ, كوزiن جويادى. بۇكiل باسشىلارىن, ونىڭ iشiندە كۋرانيدi كاير قالاسىنىڭ باب زاۋيلا اتتى قاقپاسىنا اعاشقا كەرiپ شەگەلەپ, iلiپ تاستايدى.
كورىپ وتىرعانىمىزداي ءتۇرلى سوپىلىق تاريقاتتار بولعان, ونىڭ باسشىلارى ايتارلىقتاي دەربەستىككە, وي-پىكىر بوستاندىعىنا يە بولعان. تاۋەلسىز ءال-ءباداۋي, ءال-قابباري سوپى شەيحتەر ماملۇك مەملەكەتىنىڭ باسشىلارىنا قارسى باتىل سويلەي الاتىن بولعان.
شەيحتەردىڭ ەكىنشى توبىنا مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى يمام ءال-يزز بين ابدۋسالام, شەيح قىزىر دەگەن شەيحتەر جاتادى.
اتاقتى قازى يمام ءال-يزز بين ابدۋسالام (1181-1262) داماسك بيلەۋشىسىمەن ارازداسىپ, مىسىرعا كەتەدى. مىسىرعا كەلگەن يمام ءال-يززگە ايۋبيد سۇلتانى ءناجمۇددين قۇرمەت كورسەتسە دە, عۇلاما مىسىر ەلىندەگى جۇيەنىڭ دۇرىس ەمەس ەكەنىنە بايلانىستى ءماشھۇر ءپاتۋاسىن شىعارىپ, تۇركى ماملۇكتەردىڭ نامىسىنا تيىسەدى.
شەيح مىسىرعا 1236 جىلى كەلەدى, تۇركى بەكتەرىنە قاتىستى ءپاتۋاسى شامامەن سول جىلدارى بولادى. ال ماملۇكتەر بيلىككە 1250 جىلى, بايبارىس سۇلتاندىققا 1260 جىلى كوتەرىلەدى. بۇل كەزگە قاراي ماملۇكتەرگە قارسى داۋىستار بارىنشا باسەڭدەگەن كەز ەدى. 1260 جىلى شەيح ءال-يزز بين ابدۋسالام بايبارىسقا ادالدىق تۋرالى انت بەرگەنىن, ءبىر ۋىس بولىپ كىشىرەيگەنى تاريحي فاكت.
بايبارىستىڭ دا پiر تۇتقان اتاقتى شەيح قىزىر دەگەن شەيحi بولعان, بىراق كەيىن بايبارىستىڭ وعان كوزقاراسى وزگەرەدى.
سۇلتان بايبارىستىڭ ونىمەن تانىسۋىنىڭ سەبەبi بiردە اققۇش دەگەن بەك بايبارىسقا ول سۇلتاندىققا ءالى ۇمتىلماعان كەزدە-اق شەيح قىزىر بايبارىس سۇلتاندىق قۇرادى دەگەن كورiپكەلدiك جاسادى دەپ ايتادى. بايبارىس سۇلتان تاعىنا وتىرعان سوڭ شەيحتi وزiنە تارتادى. اپتاسىنا بiر نەمەسە ەكi رەت شەيحپەن كەزدەسىپ تۇرۋدى ادەتكە اينالدىرادى. شەيحتەن ەشتەڭە جاسىرمايتىن, كوپ iسi بويىنشا ونىمەن اقىلداسادى. ونىڭ ايتقانىنان شىقپايدى. شەيحتi بايبارىس سۇلتان جانىنان قالدىرماي, اسكەري جورىق كەزدەرiندە دە ەرتiپ جۇرەدi.
شەيح سۇلتان بايبارىسقا بولاشاق وقيعالاردى الدىن-الا بولجاپ كورiپكەلدiك جاسايدى. ونىڭ ايتقاندارى كەلەدi ەكەن. بايبارىستىڭ باستاپقى جورىقتارىنىڭ بiرiندە, ارسۋف قامالىن قورشاۋعا العاندا, ودان قامال قانشا كۇندە الىنادى دەپ سۇرايدى. جاۋابى تۋرا كەلەدi. قايساريا, سافاد بەكiنiستەرiن العاندا دا بولجامى ءدوپ كەلەدi. بايبارىس داماسكiدەن كاراك بەكiنiسiن الۋعا بەت بۇرادى. شەيح قىزىر سۇلتانعا قامالدى قۇرساۋعا الماۋعا, اتتىڭ باسىن مىسىرعا بۇرۋ كەرەكتiگiن ايتادى. سۇلتان ونى تىڭداماي ءوزiنiڭ ويلاعانىن جاسايدى دا, پالەستينانىڭ تاۋلى جەرلەرiنiڭ بiرiندە اتتان قۇلاپ, جامباسىن زاقىمداپ الىپ, سول جەردە تۇرىپ قالادى. سوڭىندا ماملۇكتەر سۇلتاندى زەمبiلگە سالىپ, كايرگە ارقالاپ جەتكiزەدi.
كەيiن, قوشتەمiر بەكتىڭ ايتۋى بويىنشا, سۇلتان بايبارىستىڭ شەيحكە كوزقاراسى وزگەرەدi. سونىمەن, شەيح قامالدىڭ جاسىرىن بiر جەرiنە قامالىپ, وعان سۇلتان بارىنشا سەنەتiن ادامداردان باسقا ەشبiر ادام كiرە المايتىن ءتارتiپ ورناتادى. وعان تاماق, سۋسىن, جەمiس-جيدەك, ءاردايىم اۋىستىرىپ تۇرۋ ءۇشiن كيiم-كەشەك كiرگiزiلiپ تۇرادى. بايبارىس كiشi ازيا جورىعىنان قايتىپ كەلە جاتقاندا پوشتا ارقىلى شەيحتi اباقتىدان بوساتۋ تۋرالى حات جولدايدى. بىراق حابار شەيح دۇنيەدەن وتكەن سوڭ كەلiپ جەتەدi. ونىڭ جاسى ەلۋدەن از عانا اسقان ەدi. كەيبiر دەرەكتەرگە قاراعاندا سۇلتان ورنىندا قالعان بالاسى بەركەحان ماسەلەنىڭ قۇپيا جاعىن بىلمەگەندىكتەن, اكەسى بايبارىستىڭ رۇقساتىنسىز ونى تۇنشىقتىرىپ ولتiرۋگە بۇيرىق بەرگەن.
سۇلتان بايبارىس عۇلامالار مەن شەيحتەردى قۇرمەتتەگەن, ولاردىڭ پىكىرلەرىنە قۇلاق اسقان, ماڭىزدى ماسەلەلەردى ولاردىڭ قاتىسۋىمەن تالقىلاعانىمەن ىشكى ەسەبى دە بولعان. بۇل سول كەزەڭدە بەدەلدى شەيحتەردىڭ ساۋاتتى جانە ساۋاتسىز حالىققا ۇلكەن اسەرىن بىلگەن بايبارىستىڭ ولارعا قاتىستى ايقىنداماسى شەيحتەردىڭ تاراپىنان بيلىككە قارسى بەلسەندى ارەكەتتەرگە جول بەرمەۋ ەدى.
قايرات ساكي,
شىعىستانۋشى, ارابتانۋشى
