قازىر استانا قالاسى اكىمدىگىندە رەسمي مالىمەت بويىنشا تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج 48 مىڭ ادام كەزەكتە تۇر. باس قالادا قۇرىلىس قارقىندى ءجۇرىپ جاتىر. بىراق باسپاناعا مۇقتاجدار سانى ازايمايدى. ازايماق تۇگىل, جىلدان-جىلعا ءوسىپ بارا جاتىر. ويتكەنى ءوز بەتىنشە ساتىپ الۋعا تۇرعىن ءۇي باعاسى قىمبات, كوپتەگەن ادامنىڭ قالتاسى كوتەرمەيدى.
ءالىپتىڭ ارتىن باعۋدا
حالىقتىڭ ەداۋىر بولىگى كەزەككە تۇرىپ, تۇرعىن ءۇي قورىنان پاتەر الۋعا ۇمىتتەنەدى. دەگەنمەن كەيىنگى كەزدە قايتالاما نارىقتاعى ءۇي باعاسى ارزانداي باستاعانى تۋرالى دا اقپارات تاراي باستادى. ماسەلەن, وتكەن ايداعى كورسەتكىشكە قاراعاندا, ەلوردادا پاتەردىڭ ءار شارشى مەترىنىڭ قۇنى 1,8 پايىزعا تومەندەپ, 484 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ارزانداپتى. «تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى مۇنداي تەندەنتسيا 2015 جىلدان بەرى العاش رەت بايقالىپ وتىر» دەيدى ساراپشىلار.
پاتەر باعاسىنىڭ اسپانداپ كەتۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بار. سولاردىڭ ەڭ نەگىزگىسى – جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنداعى اقشانىڭ بەلگىلەنگەن مولشەرىن, شەكتەن اسقانىن تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا رۇقسات بەرۋ. وسىدان كەيىن-اق باسپانا باعاسى كوتەرىلىپ, دۇربەلەڭ باستالدى دا كەتتى. قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ ايى وڭىنان تۋدى. ەلىمىزدەگى دەلدالدار قاۋىمداستىعى پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى بەرىك امانجاننىڭ ايتۋىنشا, 2020 جىلعا دەيىن قازاقستاندا 23 مىڭعا تارتا ساتۋ-ساتىپ الۋ مامىلەسى جاسالسا, 2021 جىلى زەينەتاقى قورىنىڭ جەتكىلىكتى شەگى اقشاسىن العاننان كەيىنگى تۇرعىن ۇيلەردى ساتۋ-ساتىپ الۋ مامىلەسى ايىنا 35 مىڭنان اسىپ جىعىلىپتى.
«ودان كەيىنگى ءۇش ايدا 65 مىڭعا دەيىن كوتەرىلگەن. ءتىپتى جىلدىڭ اياعىندا بجزق-دان بەرىلەتىن اقشانىڭ ەسەبىنەن ءۇي ساتىپ الۋشىلار لەگى 95 مىڭعا جەتىپ, ۇكىمەت شەكتىك مولشەردى ءۇش ەسەگە دەيىن كوتەرۋگە ءماجبۇر بولدى. اسىرەسە بۇل كەزدە تۇرعىن ءۇي نارىعىنداعى قارقىن الماتى مەن استانا قالالارىندا ايقىن بايقالدى» دەپ ەسىنە الادى بەرىك نۇرۇلى.
ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, قازىر جاڭا ۇيلەرگە دە, قايتالاما نارىقتاعى پاتەرلەرگە دە باعا شامامەن 0,7 پايىز ارزانداپ وتىر. مۇنىڭ استارىندا ادامداردىڭ كەيىنگى كەزدە ساتىپ الۋ قابىلەتىنىڭ تومەندەۋى جاتقان سياقتى.
قوعام بەلسەندىسى, قارجىگەر تۇرسىنحان سماعۇلوۆا وتكەن ايدا استانا قالاسىنان ءبىر بولمەلى پاتەر ىزدەپ, ءىرى ءۇش قۇرىلىس كومپانياسىنا حابارلاسقانىن ايتادى.
– بىردەن جەڭىلدىكتەر مەن وتكىزىلەتىن مەرزىمدى اكتسيا تۋرالى سۇراپ, ساتۋ بولىمىنە حابارلاستىم. بۇرىن الىپساتارلار ولاردى الدىن الا وننان, جيىرمادان ساتىپ الاتىن. قازىر كەز كەلگەن تۇرعىن ءۇي كەشەنىندە ءبىر بولمەلى پاتەرلەر قانشا الساڭىز دا بار ەكەن.
جىل باسىنان باستاپ 1 ملن 215 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىندى. جالپى جىل سوڭىنا دەيىن ءۇش ميلليون شارشى مەتردەن كوپ تۇرعىن ءۇي سالۋ جوسپارلانىپ وتىر
اكتسياعا كەلەتىن بولساق, قولما-قول اقشاعا پاتەر باعاسىنىڭ 20 پايىزى شەگەرىلەدى. سوسىن پاتەر قۇنىن ءبولىپ تولەۋگە دە بولادى ەكەن. تەك باستاپقى جارناسى – 20 پايىزدى تولەسەڭىز, قالعانىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلگەنشە تولەۋىڭىزگە رۇقسات بەرىلەدى.
جاسىراتىنى جوق, قازىر ادامداردا باسى ارتىق قارجى بولىڭقىراماي, قيىنداۋ بولىپ تۇرعان مەزگىلدە مۇنداي جەڭىلدىكتەر قۇپتارلىق جاي ەكەنى بەلگىلى. الايدا بۇرىنعىداي جاپا-تارماعاي پاتەر ساتىپ الىپ جاتقان ادامدى كورمەيسىز. كوپشىلىگى باعانىڭ ارزانداۋىن كۇتىپ, اقشاسىن دەپوزيتتە ۇستاپ وتىرعان ءتارىزدى, – دەيدى قارجىگەر.
الىپساتارلىق ءتاسىل
تۇرعىن ءۇي نارىعىندا كەيىنگى كەزدە ايقىن بايقالىپ تۇرعان تاعى ءبىر جاعداي – باسپانا الىپساتارلارىنىڭ ازايۋى. بۇرىن استانادا بولسىن, الماتىدا بولسىن, جاڭادان سالىنا باستاعان ۇيلەردىڭ ىرگەتاسى قالانا باستاعاندا-اق «فليپپەر» دەپ اتالىپ كەتكەن قۋلار توعىز, ون, ون ەكى قاباتتى ۇيدەگى ءبىر بولمەلى پاتەرلەردى تۇگەل كىرەبەرىسىمەن ساتىپ الاتىن دا, كەيبىرىنە جوندەۋ جۇرگىزىپ, كەيبىرىن جارتىلاي دايىن كۇيىندە كوتەرىڭكى باعاعا قايتا ساتىپ جىبەرەتىن.
قۇرىلىسشى ەلدانا نۇربەرگەننىڭ ايتۋىنشا, بۇل تۇرعىدا الىپساتاردىڭ ءتورت ءتۇرى بار ەكەن. ءبىرىنشىسى «ماكلەر» دەپ اتالادى. ولار – كوبىنە باسقا ەلدە تۇراتىندار. وسىندا قالعان ادامدارىن قارجىلاندىرىپ, تۇرعىن ءۇي بيزنەسىمەن اينالىسادى. ەكىنشىلەرى – ءوز ەلىمىزدەگى وليگارحتار. 20-30, كەيدە ءتىپتى 80 پاتەرگە دەيىن ىرگەتاسى قۇيىلماي تۇرىپ ساتىپ الىپ, ءۇي سالىنىپ بىتكەندە قايتا ساتادى. باسپانا الىپساتارلارىنىڭ ءۇشىنشى ءتۇرى بار. ولار – «سيام ەگىزدەرى», قۇرىلىس سالۋشىلاردىڭ ءوز ادامدارى. ىشىنە بىردەن ەۆروجوندەۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ, دايىن پاتەرلەردى ەلدەن بۇرىن ساتىپ وتىرادى. ال ءتورتىنشى الىپساتارلار – زاڭسىز جولمەن كەلگەن اقشاسىن ۇنەمى پاتەر بيزنەسىنە سالىپ, جاسىرىن بيزنەس جۇرگىزەتىن ءوزىمىزدىڭ شەنەۋنىكتەر.
«بۇل – كۇندەلىكتى ومىردە كورىپ جۇرگەن اقيقات جايلار. مۇنى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى. الايدا نارىق ەكونوميكاسى كەزىندە مۇنداي الىپساتارلىق كاسىپكەرلىك دەڭگەيىندە ۇعىنىلىپ, ەشكىم ەشتەڭە دەي المايدى. ايتپەسە ۇيلەر استانا مەن الماتىدا كوپتەپ سالىنىپ جاتىر. بىراق سونى الۋعا قاراپايىم حالىقتىڭ قالتاسى كوتەرمەيدى. ويتكەنى جاڭاعى الپاۋىتتار نارىقتاعى سۇرانىستى قولدان جاساپ وتىر» دەيدى ەلدانا نۇربەرگەن.
قۇنى قۇلدىرامايدى
استانا مەن الماتىدا تۇرعىن ءۇي قاي كەزدە دە ۇلكەن سۇرانىسقا يە. سالىنىپ جاتقان ۇيلەر ءوتىپ جاتىر. بىراق قۇرىلىسشىلار الەۋمەتتىك باعدارلامالارعا رازى ەمەس. «ءتيىمدى باعامەن ساتقان سوڭ مەملەكەت بىزگە قولداۋ كورسەتسىن» دەپ تالاي رەت ۇسىنىس ءتۇسىردى. الايدا بۇل قازىرگى جاعدايدا مۇمكىن ەمەس سياقتى.
«سوندىقتان نارىقتان «السىزدەر» شىعىپ قالىپ جاتىر. ارينە, بەلگىلى ءبىر ۋاقىتقا باسپانا باعاسى ارزانداۋى مۇمكىن, بىراق قۇنى جاپپاي قۇلدىرامايدى». بۇل – ساراپشى ايدار مۇباراكتىڭ پىكىرى.
– بىزدە قازىر 60-70 پايىز مامىلە يپوتەكالىق كرەديتتىڭ ارقاسىندا ءوتىپ جاتىر. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر, كوممەرتسيالىق بانكتەردىڭ پايىز مولشەرلەمەسى ادام شوشيتىنداي. بۇل جەردە تەك «وتباسى بانكى» عانا قولجەتىمدى. ونىڭ وزىندە دە وسى جىلدىڭ 15 مامىرىنان باستاپ ولار جاڭا ەرەجە ەنگىزدى. پاتەر ىزدەۋشىلەرگە ايتارىم, نارىقتاعى تۇرعىن ءۇي باعاسىن ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرۋ قاجەت. كەيدە قۇرىلىس سالۋشىلار اياق استىنان جەڭىلدىك ۇسىنىپ, اكتسيا جاريالايتىنى بار. مىنە, سوندايعا تاپ بولساڭىز, ارزانداۋ باعاعا ءۇي الىپ قالۋىڭىز ابدەن مۇمكىن, – دەدى ساراپشى.
«ال بىلاي قانشاما اقپارات تاراتقانمەن, باسپاناعا باعا ايتارلىقتاي ارزاندامايدى. نەگە دەسەڭىز, قازىر قۇرىلىس الاڭىندا تەك وزىنە سەنىمدى, ءىس جۇزىندە شىڭدالعان قۇرىلىسشىلار قالدى. ولار – ءىرى ويىنشىلار. سوندىقتان ولار قانداي تاسىلمەن بولسا دا ءوز سالاسىندا باعانىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋگە تىرىسادى. باعا قاتتى ارزانداپ, مەملەكەتتىڭ حالىققا تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋ ءۇشىن الەۋمەتتىك باعدارلامالار ارقىلى قىرۋار قارجى ءبولۋى وزدەرى ءۇشىن ءتيىمسىز ەكەنىن ولار انىق ءتۇسىندى. سوندىقتان استانا مەن الماتى, شىمكەنتتە قۇرىلىس قارقىنى تومەندەمەيدى. سوعان سايكەس باعا دا تۇراقتى بولادى» دەيدى ول.
