سەكسەنىنشى جىلداردىڭ باسى بولار دەيمىن, مەنىڭ سول كەزدە «گوسكوميزدات» دەپ اتالاتىن قۇزىرلى مەكەمەدە قىزمەت ىستەپ جۇرگەن كەزىم بولاتىن. كەڭەس وكىمەتىنىڭ كەزى عوي. ول كەزدە ۇجىمداردى قايدا ىستەسەڭ دە وبلىستارعا اۋىل شارۋاشىلىعى جۇمىسىنا جىبەرىپ وتىراتىن.
قوڭىر كۇزدىڭ قالىڭ ورتاسى بولاتىن. مەن مەكەمەنىڭ ءبىر توپ قىزمەتكەرىمەن, سول كەزدەگى الماتى وبلىسىنا (وسى كۇنى جەتىسۋ) باراتىن بولىپ بەلگىلەندىم. باس-اياعىمىز جينالعاننان كەيىن بەلگىلەنگەن كۇنى جولعا شىقتىق. قولعابىس جاساۋعا جۇمىلعانداردىڭ سانى جەتكىلىكتى ەكەن. ەسەبى – بىرنەشە اۆتوبۋس. ءار مەكەمە ءبىر-ءبىر اۆتوبۋس يەلەنگەن. ءبىزدىڭ باسپا كوميتەتىنەن 10-15 ادام بولىنگەن ەكەنبىز. اۆتوبۋسقا وتىرىپ جولعا شىقتىق. جولدا قالا سىرتىنان كۇتىپ تۇرعان تاعى 4-5 اۆتوبۋس قوسىلدى. وسىنشاما ادام سول كەزدەگى سارىوزەكتى كوكتەي ءوتىپ, پانفيلوۆ اۋدانىنىڭ ورتالىعى – قوعالىعا قاراي قوزعالدىق. جولدا ءبىراز ەلدى مەكەندى باسىپ ءوتىپ, اقىرى سول اۋداننىڭ «بوستان» دەپ اتالاتىن اۋىلىنا ات باسىن تىرەدىك. جول بويىنا كىسى تيەگەن ءبىراز اۆتوبۋس ءار اۋىلدا قالىپ جاتتى. دىتتەگەن جەرگە جەتكەن سوڭ, كولىكتەگىلەر ءبىر جەرگە باس قوسىپ جينالا باستادى.
بۇل اۋىلعا ءبىرىنشى رەت كەلۋىم ەدى. «ەشكىمدى تانىمايمىن عوي, ەندى قايدا بارسام ەكەن؟!» دەپ داعدارىپ تۇرعانىمدا, قارسى العان باسشىلاردىڭ ءبىرى باس-اياعىمىزدى جيناقتاپ, ءبىر ۇلكەن جاتاقحاناعا جەتكىزدى. جاتاقحانا دەگەنىم بۇرىنعى كلۋب پا, ۇلكەن كەڭ ۇيلەردەن تۇراتىن داربازا بولىپ شىقتى. ءبىر كەزدە بىرەۋ: – «اسسالاۋماعالەيكۇم, سەكە! – دەپ سالەم بەرىپ, قولىن ۇسىندى. كىم ەكەنىن بولجاپ بىلگەنىمشە, بىردەن باقىتجان ەكەنىن ءبىلدىم. باقىتجان توباياقوۆ, بوگدە جەردە ناق تۋىسىمدى تاپقانداي قۋانىپ كەتتىم. قۇشاقتاسىپ جاتىرمىز.
– بۇل جاقتا ناعىپ ءجۇرسىڭ؟
– مەن دە ءسىز سياقتى جۇمىسقا كەلدىم, قاسىمداعىلار مىنا اۆتوبۋستا وتىر. قازىر تۇسەدى, ءبارىمىز ءبىر جاتاقحاناعا ورنالاساتىن بولساق كەرەك.
مەن الدە دە توساڭسىپ: «بولسا دا اۋىلعا اكەلگەن سوڭ نەگە ۇيلەرگە تۇسىرمەدى ەكەن» دەپ جاتاقحاناعا كوڭىلىم تولماي تۇر ەدى. باقىتجان بىردەن: – قىسىلما, سەكە, بۇل بوستان دەگەن مەنىڭ اۋىلىم, مەنىڭ تۋعان ءۇيىم دە وسى جەردە, – دەپ ءبىر ەسكى ءۇيدىڭ ورنىن نۇسقادى.
– ءجۇر, كورەيىك! – دەپپىن مەن, الدە دە سەنەر-سەنبەسىمدى بىلمەي. ءبىز ەسكى قىستاۋدىڭ ورنىنا كەلدىك. ءۇي ورنىندا قاۋلاپ ءشوپ ءوسىپ كەتكەن. – مەنىڭ اكەم وسى اۋىلعا باسشى بولىپ كەلگەن ەكەن, مەن سوندا تۋىپپىن – دەدى باقىتجان. – ءبىز, نەگىزى, قارقارالى جاعىنىڭ قازاعىمىز. ەرتەدە كوشىپ كەلگەن ەكەنبىز. اكەم وشاقباي وسى ولكەدە بىرنەشە كولحوزدى باسقارعان. كەيىن الماتىنىڭ تۇبىنە كوشىپ بارعانبىز.
ءارى قاراي ءجون سۇراسا كەلىپ, باقىتجاننىڭ باباسى باياعى قۇنانبايدى كورگەن جاناق اقىن – زامانىندا بەلگىلى بولعان ادام. ونىڭ ابايدىڭ اكەسى قۇنانبايمەن تۇستاس, پولياكتىڭ جيھانكەزى – يانۋشكەۆيچپەن كەزدەسكەنى تاريحتان بەلگىلى. ءسويتىپ, سول كۇننەن باستاپ باقىتجان ەكەۋمىز اعالى-ءىنىلى بولىپ ارالاسىپ كەتتىك. ءالى كۇنگە دەيىن الماتىدا دا, كەيىن استانادا دا جۇبىمىز جازىلعان جوق, ارالاسىپ تۇرامىز. ءسويتىپ كوپ ۇزاماي «كارتوپ شارۋاشىلىعىنا» كىرىسىپ كەتتىك. جۇمىسىمىز – كارتوپ جيناۋ. بوستاننىڭ كارتوپتارى ءونىمدى, كوپشىلىككە ءوتىمدى تاۋار ەكەن.
باس-اياعى ءبىر ايداي جۇردىك. جۇمىسىمىز دا ابىرويلى بولدى… جيناعان كارتوبىمىزدى ارنايى ماشيناعا تيەپ, قاسىنداعى «كالينين» سوۆحوزىنىڭ بازاسىنا جەتكىزەمىز. سونداي ساپاردا باقىتجان مەنى ءوزىنىڭ دوس اعاسى نۇرسەرىك ەسكەندىروۆ دەگەن جىگىتپەن تانىستىردى. ول سول سوۆحوزداعى ورتا مەكتەپتىڭ ديرەكتورى ەكەن. ءبىر كۇنى ۇيىنە اپارىپ, شاي ىشتىك. سودان ارالاسا كەلىپ نۇرسەرىك ەكەۋمىز ابدەن دوس بولىپ كەتتىك. نۇرسەرىك ءبىزدى وبلىس ورتالىعى – تالدىقورعانعا بىرنەشە مارتە الىپ كەلدى. تالاي ۇيدە قوناق بولىپ, سەرىلىك كۇندەرىمىز كوپ بولدى.
…مەكتەپتى التىن مەدالمەن تامامداعان باقىتجان 1973 جىلى قازاق پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىنىڭ ەنەرگەتيكا فاكۋلتەتىن بىتىرەدى. العاشقى قادام – ەڭبەك جولىن وسكەمەن جىلۋ-ەلەكتر ورتالىعىندا جۇمىسشى بولىپ باستايدى. سودان سوڭ رەسپۋبليكالىق «قازتەحەنەرگو» كاسىپورنىندا ينجەنەر بولىپ ىستەپ, قازىرگى اتىراۋ, پاۆلودار, الماتى جىلۋ-ەلەكتر ورتالىقتارىندا قازاندىقتار مەن تۋربوگەنەراتورلاردى ىسكە قوسۋعا, ەنەرگوبلوكتاردىڭ اۆتوماتيكاسى مەن ولشەۋ اسپاپتارىن باپتاۋعا قاتىسادى.
جەتپىسىنشى جىلداردا باقىتجان قازاقتىڭ ەنەرگەتيكا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ پلازمالىق ەنەرگەتيكا زەرتحاناسىنا شاقىرىلىپ, ءبىراز جىل ابىرويلى قىزمەت اتقارادى. سول كەزەڭدە الماتى تەمىرجول ينستيتۋتىندا جىلۋ ەنەرگەتيكاسى نەگىزدەرىنەن ءدارىس بەرەدى, پلازما تەحنيكاسى مەن اۋا اعىندارىنىڭ اەروديناميكاسىن زەرتتەپ, بىرنەشە عىلىمي ماقالا شىعاردى, پلازماترونداردى ىسكە قوسىپ, ولاردىڭ جاڭا بۋىندارى بويىنشا تىڭ جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. 1986 جىلى «كسرو ونەرتاپقىشى» اتاعىنا يە بولدى.
كوپ جىلدار قازاق ەنتسيكلوپەدياسىندا عىلىمي قىزمەتكەر, سونداي-اق «ءبىلىم جانە ەڭبەك» جۋرنالىندا عىلىم جانە تەحنيكا ءبولىمىن باسقاردى. وسى جىلداردا ول قازاق حالقىنىڭ وزىق ويلى ۇلدارى ق.ساتباەۆ, ءا.مارعۇلان, ە.بوكەتوۆ, ش.شوكين, ش.ەسەنوۆ, ا.ماشانوۆ تۋرالى قۇندى زەرتتەۋ-عىلىمي ەسسەلەر جازدى.
جوعارى كەڭەستىڭ تۇڭعىش ورگانى «حالىق كەڭەسى» گازەتىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. گازەت جابىلعانعا دەيىن ەكونوميكا ءبولىمىن باسقاردى. ودان كەيىن قارجى-باقىلاۋ كوميتەتىندە, الماتى قالالىق ءتىل باسقارماسىندا جاۋاپتى قىزمەت اتقاردى. باقىتجان توباياقوۆ ۇلتتىق ەنەرگەتيكالىق «KEGOC» كومپانياسىندا اۋدارما ءبولىمىن باسقارىپ, قازاقستان ەنەرگەتيكاسىنىڭ دامۋى جولىنداعى پروبلەمالىق ماقالالار جازىپ, جاڭا كىتاپتار سەرياسىن شىعارۋدا.
اقىندىعىنا كەلسەك, رەسپۋبليكالىق «جىگەر» فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى, بىرنەشە جىر ءمۇشايرانىڭ جەڭىمپازى.
مەنىڭ بۇل جايلاردى تاپتىشتەپ, بايانداپ وتىرعان سەبەبىم, جەتىپ-پىسكەن شاعىندا ءىنىمنىڭ ەڭبەگىن ءوزىنىڭ تۋعان ەلى, سارىارقا, كوكشە وڭىرىندە تۇراتىن اعايىندارى, وقىرماندارى تەرەڭىرەك بىلسە ەكەن دەگەن تىلەك ەدى. ەندى ىنىمە دەگەن جىر-لەبىزىمدى تارتۋ ەتەيىن:
الىس سىلتەپ قۇرىعىن,
جولىن قۋعان ۇلىنىڭ,
اياماعان ەلىنەن
ءبىلىمى مەن بىلىگىن –
باقىتجان دەگەن ءبىر ءىنىم.
تۋعان جەرى – بوستان-دى,
كوپ جيناعان دوستاردى.
ەلجىرەتەر جۇرەكتى,
ەسكە العانداي ەسكى ءاندى.
جەتىسۋدان ەكەنىن,
ارداقتاعان مەكەنىن.
اقىندىعى باسىپ تۇر,
ەنەرگەتيك ەكەنىن.
بىلە بەرمەس جۇرت ءالى,
تالدىقورعان ءبىر تالى.
ارعى ءتۇبىن زەرتتەسەڭ,
جاناق اقىن ۇرپاعى.
قازداۋىستىڭ ۇنىنەن,
تاتتىمبەتتىڭ كۇيىنەن.
تاراپ جاتقان ەلىڭە,
ورلىگىڭە سۇيىنەم.
ال, باقىتجان!
جان ءىنىم –
دارا تۋعان دارىنىم.
باسىلماسىن ارىنىڭ,
اياماسىن ءتاڭىرىم,
بۇل دۇنيەنىڭ جارىعىن!
سەرىك تۇرعىنبەكۇلى
