مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قاڭتار ايىندا ەلوردانى دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەس وتكىزىپ, باس شاھاردىڭ دامۋ ستراتەگياسىن قايتا قاراپ, جاڭادان باس جوسپار دايىنداۋدى تاپسىرعانى ءمالىم. پرەزيدەنت ەلوردامىز دامۋدىڭ جاڭا ۇلگىسىنە كوشۋگە, استانا يننوۆاتسيالىق شاھار بولۋعا ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. الەمدە قالانى باسقارۋدىڭ جاڭا تسيفرلى تاسىلدەرى قارقىندى تۇردە ەنىپ جاتقانىن, ءبىز دە وعان باسا نازار اۋدارۋىمىز كەرەگىن قاداپ ايتتى. پرەزيدەنت قالالىق اكىمدىككە تسيفرلىق دامۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ, بۇل جۇمىستى دەرەۋ قولعا الۋدى تاپسىردى. باس جوسپاردىڭ جوباسىنا قاتىستى وتكىزىلگەن قوعامدىق تىڭداۋدا وسى جانە بۇدان باسقا دا وزەكتى ماسەلەلەر اشىق تالقىلاندى.
جىل باسىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ استانانىڭ جاڭا باس جوسپارىن جاساۋدى تاپسىرعان بولاتىن. وسىعان وراي, ەلورداداعى جاستار سارايىندا «استانا قالاسىنىڭ 2035 جىلعا دەيىنگى باس جوسپارىنىڭ» جاڭا جوباسى بويىنشا قوعامدىق تالقىلاۋ ءوتتى. ءىس-شاراعا «استانا باس جوسپارى» عىلىمي-زەرتتەۋ جوبالاۋ ينستيتۋتى» جشس وكىلدەرىمەن بىرگە قالانىڭ بەلسەندى تۇرعىندارى قاتىسىپ, باس شاھارداعى ماڭىزدى ماسەلەلەردى ورتاعا سالدى.
بارشاعا بەلگىلى, مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ وسى جىلدىڭ 31 قاڭتارىندا ەلوردانى دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى كەڭەس وتكىزىپ, استانانىڭ جاڭا باس جوسپارىن ازىرلەۋدى تاپسىرعان بولاتىن. پرەزيدەنت ەلوردانى جاسامپاز, جايلى جانە تازا قالا قاعيداسىنا سايكەس دامىتۋ, الەمدەگى بارلىق وزىق تاجىريبەنى ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەتتىگىنە دە نازار اۋدارعانىن كوپشىلىك ۇمىتا قويعان جوق. سونداي-اق كەڭەستە قاسىم-جومارت توقاەۆ باس شاھاردى تەز ارادا جاڭعىرتىپ, قالانىڭ دامۋ ستراتەگياسىن قايتا قاراۋ كەرەكتىگىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
قولدانىستاعى باس جوسپار 2016 جىلى قۇرىلعان ەدى. ول 2030 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە جانە 1 ملن 220 مىڭ ادامعا ەسەپتەلگەن بولاتىن. دەگەنمەن 2022 جىلدىڭ باسىندا قالا حالقى 1 ملن 240 مىڭ ادامعا جەتتى. وسىعان وراي, پرەزيدەنت تۇرعىندار سانىنىڭ ارتۋىن ەسكەرە وتىرىپ, جاڭا باس جوسپار ازىرلەۋدى تاپسىردى.
«قۇجاتتا قالانى كەشەندى تۇردە دامىتۋدىڭ نەگىزگى باعىت-باعدارى ايقىن كورسەتىلۋگە ءتيىس. اكىمدىككە ارنايى قوعامدىق تىڭداۋ وتكىزىپ, قالانىڭ جاڭا باس جوسپارىن ازىرلەۋدى تاپسىرامىن. سوسىن ۇكىمەت ونى جىل سوڭىنا دەيىن ماقۇلداۋى كەرەك. پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جۇمىستىڭ ۋاقىتىلى ءارى ساپالى ورىندالۋىن باقىلاۋعا الادى» دەگەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ سوزدەرىنەن كەيىن «استانا باس جوسپارى» عىلىمي-زەرتتەۋ جوبالاۋ ينستيتۋتى» جشس اتالعان قۇجاتتى دايىنداۋعا كىرىستى. ءسويتىپ, ەلوردانىڭ دامۋىنا جاۋاپتى مەكەمە وكىلدەرىمەن بىرگە قالا بەلسەندىلەرى جاڭا جوبانى قوعامدىق تالقىلاۋعا سالىپ, جاڭا قۇجاتقا قاتىستى ءوز ساۋالدارىن قويۋعا مۇمكىندىك الدى.
بۇگىنگى تاڭدا ەلوردادا ورتا ءبىلىم بەرەتىن 133 مەكتەپ بار. ال 2035 جىلعا قاراي 164 جاڭا مەكتەپ سالىنادى. ونىڭ ىشىندە 2022 جىلى 15 مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلدى. 2025 جىلعا دەيىن – 74, 2025 جىلعا قاراي 75 مەكتەپ سالىنادى
«استانا باس جوسپارى» عىلىمي-زەرتتەۋ جوبالاۋ ينستيتۋتى» جشس ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى سەرىك ءابدىراحمانوۆتىڭ ايتۋىنشا, باس جوسپارعا سايكەس, قالا حالىقتى قىزمەت كورسەتۋ جانە تىرشىلىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 148 جوسپارلى سەكتورعا بولىنگەن.
– جوسپارلى سەكتور – بۇل ءبىرنەشە تۇرعىن ءۇي ورامىنان تۇراتىن ءىرى قالالىق اۋماق. جوسپارلى سەكتور قاعيداتى – جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىنىڭ, بالاباقشالاردىڭ جاياۋ باراتىن جەردە بولۋى, بالالاردىڭ كولىك قوزعالىسى قارقىندى جالپى قالالىق ماگيسترالداردى كەسىپ وتۋىنە جول بەرمەۋ, قالا تۇرعىندارىن, ونىڭ ىشىندە بالالار مەن قارتتاردى, تۇرعىنداردىڭ قوزعالىسى شەكتەۋلى توپتاردى قاۋىپسىز جاياۋ باراتىنداي راديۋستا قىزمەت كورسەتۋ مەكەمەلەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ. جالپى بۇل – بارىنە تانىس شاعىن اۋداندار. بىراق ولار ىرىلەنىپ, ءومىردىڭ قازىرگى زاماناۋي جاعدايىنا بەيىمدەلەدى. بۇل ءىس-شارالار قالانى بارلىق جوسپارلى سەكتوردا تۇرۋىن قولايلى ەتەدى, – دەدى سەرىك ءابدىراحمانوۆ.
استانالىقتاردىڭ سانى ارتتى
2023 جىلدىڭ 1 ماۋسىمىندا ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ سانى 1 ملن 376 مىڭ ادامعا جەتكەنىن ايتا كەلە, سەرىكتەستىك ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى حالىقتىڭ جىل سايىنعى ءوسىمى 50 مىڭنان استام ادامدى قۇرايتىنىن جەتكىزدى.
قازىرگى قولدانىستاعى 2016 جىلعى باس جوسپارعا سايكەس, ەلوردا اۋماعى 71 مىڭ گەكتار بولاتىن. بىراق 2017 جىلدىڭ 6 اقپانىندا پرەزيدەنت جارلىعىمەن استاناعا اقمولا وبلىسى تسەلينوگراد اۋدانىنىڭ 8719 گەكتار جەرى قوسىلدى. وسىلايشا, قالا اۋدانى 79,7 مىڭ گەكتارعا جەتىپ وتىر.
استانادان 30 شاقىرىم راديۋستا 39 ەلدى مەكەن بار. ونداعى تۇرعىندار سانى جىل ساناپ ءوسىپ كەلەدى. جالپى بۇگىنگى تاڭدا باس قالادا حالىق سانى 1 ملن 376 مىڭعا جەتكەن.
– ەلوردادان 30 شاقىرىم راديۋستا بولجامدى حالىق سانى 283 مىڭ ادامدى قۇرايتىن 39 ەلدى مەكەن ورنالاسقان جانە ماياتنيكتىك كوشى-قون دەڭگەيى – 85 مىڭ ادام. دەمەك, قالاعا كۇن سايىن 85 مىڭ ادام كەلىپ-كەتەدى. استانادان 60 شاقىرىم ايماقتا 83 مىڭ ادام تۇراتىن 50 ەلدى مەكەن بار. ماياتنيكتىك كوشى-قون دەڭگەيى جىلىنا 11 مىڭ ادامدى قۇرايدى, – دەدى سەرىك ءابدىراحمانوۆ.
استانادان 60 شاقىرىم ايماقتان كۇن سايىنعى جالپى كوشى-قون 96 مىڭ ادامعا جەتەدى. ايتۋىنشا, ماياتنيكتىك كوشى-قون جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن, جوبالىق شەشىمدەرگە سايكەس, استانا اگلومەراتسياسى ايماعىن قاتار دامىتۋ, قوسىمشا جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ, ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋ قاجەت.
مەكتەپ سالۋ – وزەكتى ماسەلە
مەملەكەت باسشىسى ەلوردا بالاباقشالارىنداعى جانە مەكتەپتەرىندەگى ورىن تاپشىلىعىنا دا نازار اۋداردى. بۇل رەتتە پرەزيدەنت استانادا ءبىلىم بەرۋ وشاقتارىنىڭ قۇرىلىسى باياۋ ءجۇرىپ جاتقانىن, بىلتىر نەبارى 3 مەكتەپ سالىنعانىن, 8 مەكتەپ دەر كەزىندە پايدالانۋعا بەرىلمەگەنىن, سونىڭ سالدارىنان بالا سانى ارتىق جانە ءۇش اۋىسىممەن وقىتاتىن مەكتەپتەر كوبەيگەنىن اتاپ وتكەن ەدى.
قازىرگى قولدانىستاعى 2016 جىلعى باس جوسپارعا سايكەس, ەلوردا اۋماعى 71 مىڭ گەكتار بولاتىن. بىراق 2017 جىلدىڭ 6 اقپانىندا پرەزيدەنت جارلىعىمەن استاناعا اقمولا وبلىسى تسەلينوگراد اۋدانىنىڭ 8719 گەكتار جەرى قوسىلدى. وسىلايشا, قالا اۋدانى 79,7 مىڭ گەكتارعا جەتىپ وتىر
«كەي سىنىپتاردا 30-دان استام بالا وقيدى. بۇل, ارينە, ءبىلىم ساپاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. سونىمەن قاتار ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار بالالارعا ارنالعان ارنايى مەكتەپتەردە ورىن جەتىسپەيدى. اكىمدىك وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ, مۇنىڭ ءبارىن شەشۋگە باسا ءمان بەرۋى كەرەك. جالپى مەكتەپ سالۋ ماسەلەسى – بۇل ستراتەگيالىق مىندەت. ونى ورىنداۋ ءۇشىن مەملەكەت قانا ەمەس, قالتالى ازاماتتار دا بەلسەنە اتسالىسۋى كەرەك. مەن بۇل ماسەلەنى وسىعان دەيىن دە تالاي رەت ايتتىم. بىراق نيەتى بار ازاماتتاردى جانە ناقتى ءىس-ارەكەتتى ازىرگە كورىپ وتىرعان جوقپىز. جالپى جەكە قارجىعا مەكتەپ سالۋدىڭ جولدارىن ويلاستىرعان ءجون» دەدى قاسىم-جومارت توقاەۆ.
«استانا باس جوسپارى» عىلىمي-زەرتتەۋ جوبالاۋ ينستيتۋتى» جشس ديرەكتورى ورىنباسارىنىڭ ايتۋىنشا, بۇگىنگى تاڭدا ەلوردادا ورتا ءبىلىم بەرەتىن 133 مەكتەپ بار. ال 2035 جىلعا قاراي 164 جاڭا مەكتەپ سالىنادى. ونىڭ ىشىندە 2022 جىلى 15 مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلدى. 2025 جىلعا دەيىن – 74, 2025 جىلعا قاراي 75 مەكتەپ سالىنادى.
– بۇگىندە قالا اۋماعىندا مەكتەپكە دەيىنگى بالالارعا ارنالعان 429 ۇيىم جۇمىس ىستەپ تۇر. باس جوسپاردا 2035 جىلعا قاراي قوسىمشا 175 بالاباقشا سالۋ كوزدەلگەن. قازىرگى ۋاقىتتا قالادا 39 دەنساۋلىق ساقتاۋ نىسانى بار. باس جوسپارعا سايكەس, 2035 جىلعا قاراي تاعى 93 نىسان سالىنادى. بۇدان بولەك, قازىر قالادا 11 ءورت ءسوندىرۋ دەپو-سى بولسا, 2035 جىلعا دەيىن تاعى 17 دەپو سالۋ جوسپارلانعان, – دەدى سەرىك ءابدىراحمانوۆ.
ءۇشىنشى اينالما جول سالىنادى
ەلوردادا ەكىنشى اينالما جول قۇرىلىسى اياقتالۋعا جاقىن. سونىمەن قاتار ءۇشىنشى اينالما جول سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇل تۋرالى «استانا باس جوسپارى» عزجي» جشس قالالىق كولىك توبىنىڭ باس مامانى اقمارال تەمىروۆا ءمالىم ەتتى.
– استانا, ءوزىنىڭ جوسپارلى شەشىمىنە سايكەس, ءتيىمدى-اينالما قۇرىلىمعا يە. ياعني بىرنەشە اينالما بار. ءبىرىنشىسى – ك-1 ۇلكەن سىرتقى اينالما جولى. وتكەن باس جوسپاردا ءبىز ىشكى – كىشى اينالما جولدى ۇسىندىق. ال بۇل جوسپاردا ۇلكەن جانە كىشى اينالما جولداردىڭ اراسىندا ءۇشىنشى اينالما جول سالۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز, – دەدى باس مامان.
ونىڭ ايتۋىنشا, بۇگىندە ك-1 دەپ اتالاتىن ۇلكەن اينالما جول تولىق جۇمىس ىستەپ تۇر. ال كىشى اينالما جولدىڭ 70 پايىزى پايدالانۋعا بەرىلگەن. ەندى ءۇشىنشى اينالما جول سالۋ كوزدەلىپ وتىر.
– ۇلكەن اينالما جول بار. كىشى اينالما جولدىڭ 70 پايىزى سالىندى. ەندى, مىنە, جاڭا باس جوسپاردا ءۇشىنشى اينالما جولدى ۇسىنىپ وتىرمىز. ول كەنتتەنگەن اۋماق شەكاراسى ارقىلى وتەدى. بۇل قالاىشىلىك ترانزيتتىك قوزعالىستى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جاسالادى. قالاعا كىرمەي, ءبىر شەتتەن ەكىنشى شەتكە بارۋ ءۇشىن ادامدار قازىرگى ۋاقىتتا, نەگىزىنەن, ك-1 ۇلكەن اينالما جولعا شىعادى. بىراق اينالما جولعا شىققانعا دەيىن كوپ ۋاقىت جوعالتادى. سوندىقتان كەنتتەنگەن اۋماق شەكاراسىندا ءۇشىنشى اينالما جول سالۋدى ۇسىنامىز. بۇل اينالما جول وندىرىستىك ايماق ارقىلى ءوتىپ, قالانىڭ شىعىس, وڭتۇستىك بولىكتەرىن قامتىپ, «تەلمان» ەلدى مەكەنىنەن تالدىكول ارقىلى «يلينكا», ودان كەيىن «كوكتالعا» دەيىن بولادى, – دەدى اقمارال تەمىروۆا.
جول جۇكتەمەسى ازايادى
جاڭا باس جوسپارعا سايكەس, كەلەشەكتە ەلوردادا ىسكەرلىك اۋداندار جوباسى ىسكە اسپاق.
– ءبىز كولىك-اۋىستىرىپ وتىرعىزۋ توراپتارىن قۇرۋدى ۇسىنامىز. ولاردى راديالدى-اينالما باعىتتاعى جولدار قيىلىسىندا ۇسىنىپ وتىرمىز. ماسەلەن, مۇنداي كولىك-اۋىستىرىپ وتىرعىزۋ تورابىن جاڭا مەشىت اۋدانىندا قۇرۋعا بولار ەدى. ولاردى «ىسكەرلىك اۋداندار جوباسى» دەپ تە اتاۋعا بولادى. مۇنداي توراپتار تەك كولىك ينفراقۇرىلىمىن, ياعني پاركينگتى, تەرمينالداردى, لرت, برت ستانسالارىن عانا ەمەس, سونىمەن بىرگە, ساۋدا-ويىن-ساۋىق كەشەندەرىن, بيزنەس ورتالىقتاردى, ساۋدا زالدارىن قامتيدى, – دەدى ا.تەمىروۆا.
باس ماماننىڭ مالىمدەۋىنشە, مۇنداي كولىك توراپتارى قالاعا ۇلكەن كىرەبەرىستەردىڭ بارىندە قۇرىلادى. ماسەلەن, ەگەر ادام قوسشىدان كەلە جاتسا, اتالعان توراپقا كولىگىن قالدىرىپ, قوعامدىق كولىككە اۋىسىپ ءمىنىپ, قالاعا بارادى. مۇنداي توراپتار قالانىڭ راديالدى كىرەبەرىستەرىندەگى بارلىق قيىلىستا سالىنادى. ياعني قوسشى, قورعالجىن تاسجولى, قوستاناي, كوكشەتاۋ, قاراعاندى باعىتتارىندا بولادى. وسىلايشا, اتالعان كولىك-اۋىستىرىپ وتىرعىزۋ توراپتارى قالا ماڭى ايماعىنىڭ بارلىق كولىك جۇكتەمەسىن وزىنە جينايدى.
– جوسپاردىڭ ەسەپتى كەزەڭى – 2035 جىل. دەگەنمەن ءبىز 2050 جىلعا دەيىن قامتىپ وتىرمىز. ويتكەنى 2050 جىلعا قاراي ايتارلىقتاي جۇكتەمە بولادى جانە حالىق سانى ارتادى. كوشە-جول جەلىسىنە جۇكتەمەنى ازايتۋ, قالاداعى اۆتوموبيلدەر سانىن تومەندەتۋ ءۇشىن سىرتتان كەلەتىن جەكە كولىكتەردى بارىنشا قىسقارتۋىمىز قاجەت, – دەدى باس مامان.
سونداي-اق, اقمارال تەمىروۆا كەلەشەكتە ەلوردادا قانشا جول ايىرىعى سالىناتىنىن جەتكىزدى.
– قازىرگى ۋاقىتتا ماگيسترالدى كوشەلەر مەن جولداردىڭ قيىلىسىندا 21 جول ايىرىعى بار. ۇزاق مەرزىمدى كەلەشەكتە, ياعني 2035, 2050 جىلدارعا قاراي تاعى 64 جاڭا قۇرىلىس سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. تاياۋ ۋاقىتتا شاعىن اينالما جولداردا بىرنەشە جول ايىرىعىن سالۋ كوزدەلگەن. ولار – قازىرگى ۋاقىتتا قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتقان جولدار, – دەدى ا.تەمىروۆا.
ايتۋىنشا, قالاداعى شاعىن اينالما جول بىرنەشە كوشەدەن تۇرادى.
شاعىن اينالما جول ش.بەيسەكوۆا كوشەسىنەن باستالىپ, ۇلى دالا كوشەسىنە ۇلاسادى. ودان كەيىن قالانىڭ وڭتۇستىك-شىعىس بولىگى ارقىلى ر.قوشقارباەۆ كوشەسىنە ۇلاسىپ, وندىرىستىك ايماق پەن ءال-فارابي داڭعىلىن قامتيدى. تاياۋ ۋاقىتتا تەمىرجول وتكەلى اۋدانىندا, ماقتۇمقۇلى كوشەسى مەن بوگەنباي باتىر داڭعىلىندا ەكى جول ايىرىعىن سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. 2035 جىلعا قاراي كەنەسارى كوشەسى بويىندا ءۇش كوپىر سالىنادى.
قوعامدىق تالقىلاۋ بارىسىندا جوبالاۋ ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى ساۋلەتشىسى ازامات وشاحمەتوۆ مۇنداي ىسكەرلىك اۋداندار قالانىڭ 6 جەرىندە سالىناتىنىن اتاپ ءوتتى. ماسەلەن, قازىرگى ۋاقىتتا پاۆلودار مەن قوستانايدان كۇنىنە شامامەن 100 مىڭ ادام ءجۇرىپ وتەدى. قالا ورتالىعىنا وسى جۇكتەمەنى بولدىرماۋ ءۇشىن اتالعان جوبا ۇسىنىلدى. ول جەردە بيزنەس-ورتالىق, پاركينگ, قوناق ءۇي, سۋپەرماركەت, ساۋدا-ويىن-ساۋىق ورتالىعى, ءتىپتى كەلۋشىلەرگە ىڭعايلى بولۋى ءۇشىن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى مەن سالىق ورگاندارى دا بولادى. بۇل جوبا ءالى كەلىسۋ ساتىسىندا قارالىپ جاتىر.
