ادام ءوزى قالاعان جۇمىسىن اتقارعاندا, ۇلكەن تابىستارعا قول جەتكىزەدى. بۇل شىنايى شىندىق. سوزىمىزگە ارقاۋ بولىپ وتىرعان ازامات – تولەۋعازى قاماشۇلى نۇركەنوۆ.
تولەۋعازى نۇركەنوۆ 1953 جىلى 16 قىركۇيەكتە قاراعاندى قالاسىندا قىزمەتكەرلەر وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ناعىز ءوندىرىس ورتالىعى. كەڭەستىك كەزەڭدە ول كومىر وشاعىنىڭ ءۇشىنشى ورتالىعى بولاتىن. اكەسى قاماش – اباي سەلولىق حالىق دەپۋتاتتارى كەڭەسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى, اناسى كۇمىسجان – ءۇي شارۋاسىنداعى ادام. جانۇيالارىندا ءتورت ۇل, ءتورت قىز بالا. تولەۋعازى وسىنداي تاتۋلىعى جاراسقان ۇلكەن جانۇيادا وسكەن.
بالالىق شاعىن ەسكە العاندا, تولەۋعازى:
– اكەمىز قاتال كىسى ەدى. جۇمىس دەسە جانىن بەرەتىن. ول كىسىنىڭ ادالدىعى ءبىر باسقا, باسقارۋ قابىلەتى ەرەكشە بولاتىن. اكەمىزدى جۇرت قاتتى سىيلايتىن. ءبىز ول كىسىدەن كادىمگىدەي يمەنەتىنبىز. ءۇيدىڭ شارۋاسىندا ول كىسىنىڭ جۇمىسى جوق ەدى. بارلىق ءىس انامىزدىڭ موينىندا بولدى, سوندىقتان ءبىز شامامىز كەلگەنشە كومەكتەسۋگە تىرىساتىنبىز. ۇيدە ارقايسىمىزدىڭ ءوزىمىز اتقاراتىن بەلگىلى جۇمىستارىمىز بار. ءبىز ولاردى ۋاقىتىندا, بۇلجىتپاي جانە جاقسى ورىنداۋعا تالاپتى بولدىق. ەڭبەگىمىزدىڭ باعاسىن انامىز كەشكىسىن, شاي ءىشىپ وتىرعاندا, اكەمىزدىڭ كوزىنشە بەرەتىن. وسىنى بىلەتىن ءبىز قاشان دا وقۋىمىزدى جاقسى وقىپ, ۇيدەگى شارۋاعا دا ۇقىپتى بولاتىنبىز, – دەيدى.
وسىنداي تاربيە كورىپ وسكەن جىگىت مەكتەپتى 1971 جىلى جاقسى باعامەن بىتىرەدى. كۇزدە ارميا قاتارىنا شاقىرىلىپ, وتان الدىنداعى بورىشىن وتەۋگە اتتانادى. ودان ورالعان سوڭ الماتىداعى مەملەكەتتىك ەڭبەك قىزىل تۋ وردەندى اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىنا تۇسەدى. ونى ۇزدىك ءبىتىرىپ, اگرونوم ماماندىعىن يەمدەنەدى. ينستيتۋتتىڭ جولداماسىمەن الماتى وبلىسىنىڭ اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنا باس اگرونوم بولىپ, ەڭبەك جولىن باستايدى.
جاس جىگىت العاشقى قادامىنان باستاپ-اق بەلسەندى جانە بىلگىر مامان رەتىندە تانىلا باستايدى. ونى الماتى وبلىستىق حالىق دەپۋتاتتارى كەڭەسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ اپپاراتىنا جۇمىسقا شاقىرادى. تولەۋعازى نۇركەنوۆ وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارىنىڭ كومەكشىسى بولىپ تاعايىندالادى.
وسى ءبىر كەزەڭدى تولەۋعازى بىلاي سۋرەتتەيدى:
«ول كەزدە توراعانىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ سوعىس ارداگەرى قازتاي نۇرمانبەتۇلى ۇلتاراقوۆ دەگەن كىسى اتقارعان. سوعىستا وڭ قولىنان ايىرىلعانىمەن, سول قولىمەن كەرەمەت جازاتىن. ول كىسى وتە قاتال ادام ەدى, بىراق سونىسىنا قاراماي شىنشىل, ءادىل بولاتىن. سول ءبىر جاۋاپتى قىزمەتتە جۇرگەندە, مەن سول اسىل اعامىزدان كوپ ۇلگى-ونەگە الدىم, كوپ نارسەنى ۇيرەندىم».
شىنىندا, ۇيرەنەتىن نارسەلەر جەتكىلىكتى. تولەۋعازى نۇركەنوۆ ءبىرىنشى ورىنباساردىڭ كومەكشىسى بولىپ, جۇمىس اتقارعان مەكەمە باستىعىنىڭ باقىلاۋىندا اۋىلشارۋاشىلىق, قۇرىلىس, ساۋدا, بايلانىس ماسەلەلەرى بولدى. سوندىقتان سول ماسەلەلەر جايىنداعى مالىمەتتەردى تولىق ءبىلۋى قاجەت ەدى. كۇن سايىن اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستاردى قاداعالاپ وتىراتىن. ول ءۇشىن وبلىستىق, اۋداندىق قىزمەت پەن كەڭسەلەردىڭ باسشىلارىمەن تىكەلەي بايلانىستا وتىراتىن. ىسساپارعا دا ءجيى شىعىپ, سول جەردەگى كادرلارمەن بەتپە-بەت كەزدەسىپ, ولاردىڭ اتقارىپ جاتقان جۇمىستارىن كوزىمەن كورىپ, ءاربىرىنىڭ قابىلەتىن انىقتايتىن. بۇل تىنىمسىز جۇمىستىڭ ناتيجەسى دە بار ەدى. تولەۋعازى ۇلكەن تاجىريبە مەكتەبىنەن ءوتتى دەسەك تە بولادى.
وزىنە ومىرلىك تاجىريبە جيناعان مامان جىگىت الماتى وبلىستىق اۋىلشارۋاشىلىق باسقارماسىنا باس مامان بولىپ تاعايىندالادى. مۇندا ول جەردى پايدالانۋ, جەردى وڭدەۋ, جەردى قورعاۋداعى تەوريالىق ءبىلىمىن ءىس جۇزىندە پايدالانۋ ماسەلەسىمەن ەتەنە شۇعىلدانادى. تاعدىرى ونى قايتادان جەردى, جەر قۇرىلىسى كاسىبىنە ماڭگىلىككە الىپ كەلەدى.
تولەۋعازى وندىرىستىك داعدىلارى مەن مول تاجىريبەسىنە قاراماي, تەوريالىق ءبىلىمىن كوتەرۋگە تالپىنادى. ول س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاق اگروتەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جەردى پايدالانۋ فاكۋلتەتىن ءتامامدايدى. ءوز ماماندىعىنىڭ بارلىق قىر-سىرىن جاقسى بىلەتىن, ءوز ويىن پايىمداي الاتىن دارەجەگە قول جەتكىزەدى. ءوز سالاسىنىڭ باعىتىنا تۆورچەستۆولىق كوزقاراسپەن قاراپ, كوپ ماسەلەنى شەشۋدەگى جاڭالىقتارعا قول جەتكىزە الاتىنىن تانىتادى. ءوزىنىڭ وسىنداي قاسيەتتەرىمەن تولەۋعازى نۇركەنوۆ جاۋاپتى مەملەكەتتىك قىزمەتتەرگە ۇسىنىلادى.
ول الماتى قالالىق اتقارۋ كوميتەتىندە باس مامان بولىپ باستاپ, ءوزىنىڭ جۇمىسىنا دەگەن ادال ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا, الماتى قالاسى جەر رەسۋرستارى كوميتەت باسقارماسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى دارەجەسىنە دەيىن وسەدى.
ءومىرىنىڭ وسى ءبىر كەزەڭىن تولەۋعازى تولعانا وتىرىپ ەسىنە الادى.
– مەن جۇمىسقا ورنالاسقان كەزىمدە كوميتەتتىڭ توراعاسى بەكسىرعا دانىشپانوۆ اعاي بولاتىن. ول كىسى سول كەزدەگى جەردى ورنالاستىرۋ, جەر قاتىناستارى جانە جەردى قورعاۋ مەن ۇتىمدى پايدالانۋ جونىندەگى بەلگىلى مامان ەدى, – دەپ, ماقتانىپ تا الادى.
وسى كەزدە قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ استانانى الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋ تۋرالى تاريحي شەشىمى شىققان ەدى. بۇل قاۋلىعا تولەۋعازى قاتتى قۋاندى. ونىڭ ويىنا بىردەن كەلگەن نارسە – اقمولا قالاسىن ۇلعايتۋ ءۇشىن جەردىڭ جەتكىلىكتى ەكەنى.
1998 جىلدىڭ اقپان ايىندا تولەۋعازى نۇركەنوۆ قازاقستان رەسپۋبليكاسى جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ جونىندەگى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى باقىت ساعىندىقۇلى وسپانوۆقا سۇقباتقا شاقىرىلادى. ول كىسى تولەۋعازىعا جاڭا استانانىڭ جەر رەسۋرستارى باسقارماسى قالالىق كوميتەتىن باسقارۋدى ۇسىنادى. ويلانۋعا ۋاقىت بەرەدى. ول بىردەن اكەسىمەن اقىلداسادى. اكەسى: «بالام, بۇل ۇلى كوش. كوشتەن قالۋعا بولمايدى. حالىقپەن بىرگە بول!» دەپ باتاسىن بەرىپتى.
تولەۋعازى نۇركەنوۆ اكەسىنىڭ باتاسىن الىپ, باقىت ساعىندىقۇلىنا كەلىسىمىن بەرىپ, اقمولا قالاسىنا ۇشاقپەن ۇشىپ كەتەدى. ونى قارى بوراعان, سۋىق, قوڭىر دا كوڭىلسىز شاعىن قالا قارسى الادى. ول كەلە سالىپ, بىلەگىن سىبانىپ, وسى قالادا بولاشاق استانانى كوتەرۋگە كىرىسىپ كەتەدى. قولدا ءبىر عانا قۇجات – لاۋازىمدى قىزمەتكە بەكىتىلگەنى تۋراسىنداعى بۇيرىق. باسقاسىن ول ءوزى ۇيىمداستىرۋى قاجەت ەدى. «تسەلينگيپروزەم» مەكەمەسىنەن ەكى بولمە بولىنەدى. بارا-بارا ءۇيدىڭ ءبىر قاباتىن يەمدەنەدى. بانكتە ەسەپ-شوت اشىلىپ, جاڭا كادرلار جيناقتالادى. ەنشىلەس شارۋاشىلىق كاسىپورىندار اشىلا باستايدى. سونىڭ ءبىرى – «استاناگورنپتسزەم» جوبالاۋ ينستيتۋتى. ونى حاتيەۆ نۇرمان باسقاراتىن بولادى. ماماندارعا ءبىلىمى مەن كاسىبي تاجىريبەلەرىن تەرەڭدەتۋگە, دۇرىس شەشىم قابىلداۋلارىنا مول مۇمكىندىك جاسالادى. ءوزىنىڭ قىزمەتى تۋراسىندا تولەۋعازى:
– بىزدەر وسىلاي قىزۋ جۇمىسقا كىرىسىپ كەتتىك. بىزدەردىڭ باستى ماقساتىمىز – سالىناتىن وبەكتىلەرگە بولىنەتىن جەر تەلىمدەرىن جانە ولاردىڭ قۇجاتتارىن دۇرىس ءارى ۋاقىتىلى دايارلاپ وتىرۋ. بۇعان قوسا پايدالانۋعا بەرىلگەن وبەكتىلەردىڭ قۇقىقتارىن انىقتايتىن ءتول قۇجاتتار دا ۋاقىتىلى جاسالۋى ءتيىس ەدى. بارلىق وبەكتى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى بەكىتكەن, ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆپەن كەلىسىلگەن قالانىڭ باس جوسپارىنا سايكەس سالىنىپ جاتتى, – دەپ, ماقتانىش سەزىمىمەن ەسكە سالدى.
جەكە ادامدار مەن زاڭدى تۇلعالارعا قالا ايماعىنان جەر ءبولۋ تۋراسىندا جەر تۋرالى ەرەجەگە سايكەس استانا اكىمىنىڭ قاۋلىسىمەن جەر ءبولۋ كوميسسياسى قۇرىلدى. ونى قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى باسقاردى, ال كومەكشىسى بولىپ تولەۋعازى بەكىتىلدى. ولاردىڭ الدىندا, استانا قالاسىنىڭ قازىرگى زامانۋي قايتالانبايتىن كەلبەتىن جاساۋ ماقساتى تۇردى. وبەكتىلەردىڭ قۇرىلىسىن تەزدەتۋ, جەر تەلىمدەرىن زاڭ تارتىبىنە سايكەس ۋاقىتىندا ءبولىپ وتىرۋ زاڭ اياسىندا جۇرگىزىلىپ جاتتى. اشىق تا ادال جۇمىس جاسالدى.
ول جىلدارى جاڭا استانانىڭ جەر كولەمى 25,2 مىڭ گەكتار بولاتىن. ول تەز ارادا يگەرىلە باستادى. ونى ۇلعايتۋ ءۇشىن جاڭا جوبا جاساۋعا تۋرا كەلدى. 2000 جىلدىڭ 8 تامىزىندا «استانا قالاسىنا جاڭا جەرلەردى ەنگىزۋ تۋرالى» تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ قاۋلىسى شىقتى. بۇل كۇندەرى قالا اۋماعى 80 مىڭ گەكتار بولىپ وتىر.
ءوزىنىڭ كاسىبي ۇزاق قىزمەتىندە تولەۋعازى نۇركەنوۆ بىردە-ءبىر رەت ءوزى تاڭداعان ماماندىعىنان اينىعان ەمەس جانە وعان ادال بولدى. ءوزى تاڭداعان ماماندىعىن تەرەڭ زەرتتەپ, ءوز ءىسىن قاجەتكە جاراتا ءبىلدى. ءوزى جاقسى بولعاندىقتان, ونىڭ قاسىندا قاشان دا جاقسى جاندار ءجۇردى.
وسى سالادا ون سەگىز جىل ەڭبەك ەتكەن جىلدارى ول جەتى اكىممەن جۇمىس جاسادى. ولاردىڭ بارلىعى ادامگەرشىلىگى مول, جاۋاپكەرشىلىگى ەرەڭ جاندار بولاتىن. ولار وزدەرىنىڭ قاراماعىنداعىلارعا كۇشتى تالاپ قويا ءبىلدى جانە ولاردى سىيلاي دا ءبىلدى. تولەۋعازى ءوز جۇمىسىندا ەشقاشان ەسكەرتۋ الماعان ەكەن.
تولەۋعازى نۇركەنوۆ ەڭبەك ەتكەن سول ءبىر جىلدار استانا قۇرىلىسىنىڭ دامىپ, شارىقتاعان كەزەڭى بولاتىن. مامان ازامات سول ورەلى ىسكە تۆورچەستۆولىق كوزقاراسپەن قاراپ, ادال ەڭبەگىمەن جۇرت قۇرمەتىنە بولەندى. ول وزىمەن بىرگە ەڭبەك ەتكەن قاسىم اپپاسۇلى تاۋكەنوۆ, فاريد حابيبراحمانۇلى گاليموۆ, سەرگەي ميحايلوۆيچ تيحونسكي, سانسىزباي سەيىتجانۇلى ەسىلوۆ, سەرگەي ميحايلوۆيچ حوروشۋن, جانبىرشى ەسەتۇلى نۇركەنوۆ, ۆلاديمير لۆوۆيچ كاليك جانە باسقالارىن ءجيى ەسكە الادى. ولارعا دەگەن قۇرمەتى ۇشان-تەڭىز. «بىزدەر, استانا قالاسىنىڭ جاڭا تاريحىن جانقيارلىق ەڭبەگىمىزبەن جاساعان ەدىك» دەپ, تولعانادى ەر ازامات.
تولەۋعازى نۇركەنوۆ – جەردى قورعاۋ, ۇتىمدى پايدالانۋ, جەر قۇرىلىسى جونىندەگى بىلگىر مامان. ول «پاراسات», «قۇرمەت» وردەندەرىمەن, كوپتەگەن مەدال مەن قۇرمەت گراموتالارىمەن ماراپاتتالعان.
بۇل كۇندەرى ءوزىمىز ومىرىنە ءبىراز شولۋ جاساعان تولەۋعازى نۇركەنوۆ 70 جاسقا تولادى. ارىپتەستەرىمەن بىرگە ءوزى ومىرلىك قالاعان ماماندىعى تۋراسىندا كوپشىلىككە قامقورشى, جاستارعا ۇستاز.
تورقالى تويىڭىز قۇتتى بولسىن, تولەۋعازى! جۇزىڭىزدەن نۇر تايماسىن! بالا-شاعاڭىزدىڭ قاسىندا, ەلىڭىزدىڭ اراسىندا شالقىپ ءومىر سۇرە بەرىڭىز!
ءوزىڭىزدى بىلەتىن, سىيلايتىن ادامدار مەن استانا قالاسى ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ بەلسەندىلەرى اتىنان سىزگە زور دەنساۋلىق, ۇزاق عۇمىر, وتباسىڭىزعا شاتتىق, ەڭبەگىڭىزگە جەمىس تىلەيمىز! ءاردايىم ەلىمىزدىڭ ەلەۋلىسى بولا بەرىڭىز!
امانگەلدى ءاشىروۆ,
استانا قالاسى ارداگەرلەر كەڭەسى مەدياتوبىنىڭ جەتەكشىسى
