سوڭعى كەزدەرى ۆيزا ماسەلەسى قىتايداعى قانداستاردى ابدەن ابىگەرگە سالدى. ولاردىڭ قازاقستاننىڭ ءۇرىمجى قالاسىنداعى ۆيزا-پاسپورت ورنىنىڭ الدىندا ايلاپ كەزەك كۇتىپ, ۆيزا الا الماي جۇرگەنىنە تالاي ۋاقىت بولدى.
كورشىلەس قحر-دىڭ شىڭجاڭ ولكەسىندە 2 ميلليونعا جۋىق قانداسىمىز تۇرادى. زاماننىڭ جاقسى كەزىندە ەكى ەل حالقىنىڭ «اۋىلى ارالاس, قويى قورالاس» بولعانمەن, 2017 جىلدان كەيىنگى جاعدايعا بايلانىستى قانداستارىمىزدىڭ قازاق ەلىنە ساپارلاي كەلۋى پىشاقپەن كەسكەندەي ساپ تىيىلدى. وتكەن جىلدىڭ سوڭىنان باستاپ بۇل جاعداي بىرتىندەپ وڭالىپ, قانداستاردىڭ قازاقستانعا ساپارلاي كەلۋىنە جول اشىلعانمەن, ەندى قازاقستاننىڭ ۆيزاسىن الا الماي قينالۋدا.
«بۇعان ۇرىمجىدەگى ۆيزا-پاسپورت ورنىنىڭ ۆيزا بەرۋ جۇمىسىن دۇرىس جۇرگىزبەي, اپتاسىنا ءۇش-ءتورت كۇن جۇمىس ىستەپ (ونىڭ وزىندە تۇسكە دەيىن عانا قابىلدايدى), ەلەكتروندى جولمەن كەزەك الۋ جۇمىسىنا دەلدالداردىڭ ارالاسىپ كەتكەنى سەبەپ بولىپ وتىر» دەيدى ۆيزا الا الماي تارىققان قانداستار.
قازاقستاننىڭ ۇرىمجىدەگى ۆيزا-پاسپورت ورنى 2014 جىلدان باستاپ «كەزەك» دەپ اتالاتىن ۆيزاعا ەلەكتروندى جولمەن كەزەك الۋ سايتىن ىسكە قوسقان بولاتىن. قانداستارىمىز سول سايتتان ۇيىندە وتىرىپ كەزەك الىپ, كەزەگى كەلگەندە ۆيزا-پاسپورت ورنىنا قۇجاتىن تاپسىرىپ, ۆيزا اشاتىن. بىراق سوڭعى كەزدەرى وسى سايتتىڭ جۇمىسى وزگەرىپ, قاراپايىم حالىق كەزەك الا المايتىن كۇيگە جەتتى. اتاپ ايتقاندا, ءبىر اپتا ىشىندە بەرىلەتىن كەزەك ءبىر مينۋتقا جەتپەي «تاۋسىلىپ» كەتەدى-ءمىس.
«قازاقستانعا باراتىن 3 تۋىسىما كەزەك الۋ ءۇشىن 60 ادامدىق چات اشىپ, الپىسىمىز الپىس جاقتان اڭدىپ وتىرعانىمىزعا 3 ايدان استى. ءبىر ادامعا دا كەزەك الا المادىق» دەيدى شىڭجاڭ ولكەسى التاي ايماعىنىڭ تۇرعىنى ەرىك (اتى وزگەرتىلىپ الىندى). ال كونسۋل قىزمەتكەرلەرى بولسا «ۆيزاعا كەزەك الاتىن ادام كوپ, سول سەبەپتى دە كەزەك تەز تاۋسىلىپ كەتىپ جاتىر» دەگەننەن اسپايدى. بىزدىڭشە, ماسەلەنىڭ باسى ءدال وسى كەزەك الۋ سايتىنان باستالىپ تۇر. ياعني ەلەكتروندى كەزەك الۋدى جاسىرىن تۇردە ءوز پايداسىنا پايدالانىپ وتىرعاندار بار.
«مەن «كەزەك» سايتىن ۇرىمجىدەگى قر ۆيزا-پاسپورت ورنىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا 2012 جىلى قولدانىسقا ەنگىزدىم. ءبىز ول كەزدە «ارتقى جاقتا وتىرىپ» سايتتا بەرىلەتىن ءنومىردى باقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرمەدىك. شىن مانىندە, تەحنيكالىق تۇرعىدان ءبىر كۇندە 4-5 ادامعا عانا كەزەك بەرىپ, «كەزەك تاۋسىلدى» دەپ سايتتى «رەتتەپ» قويۋعا بولادى. مەنىڭشە, سايتتى باسقارۋشىلار وسىنداي قۋلىققا بارىپ وتىرعان بولۋى ابدەن مۇمكىن. ايتپەسە 170 ادامنىڭ كەزەگى ءبىر مينۋتقا جەتپەي تاۋسىلىپ كەتۋى مۇمكىن ەمەس» دەيدى ءىت-مامانى, بەلگىلى كاسىپكەر اقىتبەك شەريزاتۇلى.
دەمەك, بۇل ارادا سايتتى باسقارۋشىلار ءوز پايداسى ءۇشىن جۇمىس ىستەپ وتىر دەۋگە تولىق نەگىز بار. ويتكەنى قىتاي قازاقتارى ەڭ كوپ قولداناتىن WeChat-ستاتۋسىندا «كەزەكسىز ۆيزا اشىپ بەرەمىز», «ءبىر ادامعا 1300 يۋان تولەسەڭىز, پاسپورتىڭىزدى ۆيزاعا كەزەكسىز كىرگىزىپ بەرەمىز» دەگەن مازمۇنداعى جارنامالار قاپتاپ ءجۇر. «مىنا ۆيزا ماسەلەسىن ايتپايسىزدار ما؟ 4-5 جىلدان بەرى قىتاي پاسپورتىمىزدى بەرمەي, شەكارانى تارس جاۋىپ قيناسا, ەندى, مىنە, ۆيزا اشا الماي سەندەلىپ جۇرگەنىمىز» دەپ بىزگە حابارلاسقان تانىس-بىلىستەر دە از ەمەس. ءبىز وسى جاعدايدى قۇلاققاعىس ەتىپ قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇرات نۇرتىلەۋ مىرزانىڭ اتىنا حات جولداپ ەدىك. «قازىرگى ۋاقىتتا قر ءسىم جانە ەلىمىزدىڭ ديپلوماتيالىق وكىلدىكتەرىنىڭ تاراپىنان قولدانىستاعى قۇقىقتىق اكتىلەردىڭ بۇزىلۋىنا جول بەرىلىپ وتىرعان جوق» دەپ جاۋاپ قايتارىپتى. ەگەر كونسۋلدىق قىزمەتكەرلەرى سىرتتاعىلارمەن استاسپاسا, وندا سىرتتا جۇرگەن دەلدالدار قالاي «كەزەكسىز ۆيزا اشىپ بەرەمىز», «ءبىر ادامعا 1300 يۋان تولەسەڭىز, پاسپورتىڭىزدى ۆيزاعا كەزەكسىز كىرگىزىپ بەرەمىز» دەپ سەنىمدى تۇردە جۇرتقا ۇندەۋ تاستاپ, الەۋمەتتىك جەلىدە اشىق جاريالاي الادى؟
قىتايداعى قانداستاردىڭ اراسىندا ۆيزا اشۋشىلاردىڭ كوبەيۋىنە بىرنەشە سەبەپ بار. 3-4 جىلدان بەرى شەكارا جابىق بولدى دا, قازاقستانعا كوشەم, كەلەم دەگەندەر ۋاقىتىندا كەلە المادى. ەكىنشىدەن, كوبىنىڭ بۇرىنعى ۆيزاسىنىڭ ۋاقىتى ءوتىپ كەتىپ, ۆيزا اشۋشىلاردىڭ سانى كۇرت ارتتى. ارينە, الداعى ۋاقىتتا قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا 30 كۇندىك ۆيزاسىز رەجيم ەنگىزىلسە, قانداستاردىڭ كەلىپ-كەتۋىنە ءتيىمدى بولۋى مۇمكىن. الايدا كوشىپ كەلگىسى كەلەتىن قانداستاردىڭ ۆيزا اشىپ كەلەتىنىن ەسكەرسەك, «ۆيزاسىز رەجيم ەنگىزىلەدى» دەپ بويدى كەڭگە سالۋعا بولمايدى. سوندىقتان ەلىمىزدىڭ قاتىستى ورىندارى بۇل ماسەلەگە باسا نازار اۋدارۋى كەرەك دەپ سانايمىز. بۇگىن كەلەم دەگەن قازاققا جاعداي جاساماساق, ەرتەڭ «كەلشى» دەپ ءوزىمىز زار بولامىز. «شەتەلدەن كەلگەن قازاق بىزگە ماسىل بولادى», «قوعامدىق ءتارتىپتى بۇلدىرەدى» دەگەن سياقتى بەيشارا يدەيانى سىرىپ تاستاپ, قازاقتىڭ كەڭ بايتاق دالاسىن قازاققا تولتىرماساق, «بوس جاتقان جەر جاۋ شاقىراتىنىن», «كوپ قورقىتىپ, تەرەڭ باتىراتىنىن», قازاقتىڭ سانى كوبەيمەي, قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسى ءوسىپ, ۇلتتىق رۋحىمىزدىڭ كۇشەيمەيتىنىن ەشقاشان ەستەن شىعارمايىق. ونىڭ ۇستىنە, شەتەلدەن كەلگەن قازاقتىڭ ءبارى «الام» دەپ كەلىپ جاتقان جوق. ولارمەن بىرگە قىرۋار قارجى دا كەلىپ جاتىر. ەڭ ماڭىزدىسى, شەتەلدەن كەلگەن قازاقتار اراسىندا بىلىكتى كاسىپكەر, دارىگەر, وقىتۋشى, ءىت-ماماندارى از ەمەس. قازاقستاندا قازىر قانشاما دارىگەر, قانشاما وقىتۋشى جەتىسپەي جاتقانىن ەسكەرسەك, مۇنىڭ ءبارى الدىمىزعا ءوزى كەلگەن دايىن بايلىق ەمەس پە؟! ەندەشە نەگە قانداس كوشىن قاڭتارىپ, ۆيزا الۋىن قيىنداتامىز؟ بۇل ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «قانداستاردىڭ كوشىپ كەلۋ ماسەلەسىندە جالپىۇلتتىق مۇددەنى باسشىلىققا الۋ قاجەت» دەگەن سوزىنە مۇلدە قايشى.
قىسقاسى, سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ۇرىمجىدەگى ۆيزا-پاسپورت ورنىنىڭ جۇمىسىن قاتاڭ باقىلاۋعا الادى دەپ ۇمىتتەنەمىز. سونداي-اق ۇرىمجىدەگى ۆيزا-پاسپورت ورنىنىڭ قىزمەتكەر سانىن كوبەيتىپ, 5 كۇن بويى تولىق كۇن ۆيزاعا قابىلداۋدى جۇزەگە اسىرسا, قانداستارعا وتە قولايلى بولار ەدى. قازىر شىڭجاڭ قازاقتارىنىڭ ۆيزاسىن تەك ۇرىمجىدە عانا راسىمدەۋگە بولادى. بۇل ۇرىمجىدەگى ۆيزا-پاسپورت ورنىنىڭ جۇمىسىنا كۇش سالىپ وتىر. سوندىقتان قانداستاردىڭ بەيجىڭ, سيان قالالارىنداعى ەلشىلىكتەن ۆيزا راسىمدەۋىنە مۇمكىندىك جاسالعانى دۇرىس. سونداي-اق وقۋعا كەلەتىن جاستاردى كەزەكسىز قابىلداسا ءجون بولار ەدى.
قىتايداعى قازاقتار قازاقستانعا كەلۋ ءۇشىن ەلۋ ەسىك, قىرىق قىسپاقتان وتەدى. سول ازەر العان بىرەر ايلىق رۇقساتتىڭ ۇرىمجىدەگى قر ۆيزا-پاسپورت ورنىنىڭ الدىندا كەزەك كۇتۋمەن ءوتىپ جاتقانى وكىنىشتى. قانشاما شاقىرىم جول باسىپ ۇرىمجىگە بارىپ, تۋىس-تۋعانى جوق ءىرى قالادا ايلاپ كەزەك كۇتىپ جاتۋ قانداستاردى ابدەن قاجىتتى. ولاردىڭ اراسىندا تۋىسشىلاي كەلىپ, قر ازاماتتىعىن الۋدى نيەت ەتىپ وتىرعاندار از ەمەس. ەگەر ءبىز وسى ورايدى ۇتىمدى پايدالانباساق, ەندى 5-10 جىلدان سوڭ ول جاقتان قازاقستانعا كەلەم دەۋشىلەر دە ءبىرجولا ازايادى. سەبەبى ءتىلى كەتكەن ۇلتتىڭ ءدىلى دە وزگەرەدى. مۇنىڭ سوڭى ءبىزدىڭ ەلدىڭ دياسپورا ساياساتىنىڭ جەڭىلىسى بولماق.
