بيىلعى اقپان, ءساۋىر ايى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءدۇبىرلى ەكى وقيعامەن ەسىمىزدە قالدى. ءدۇبىرلى جانە حالىقارالىق دەيتىنىمىز مادەنيەت, عىلىم, جۋرناليستيكا سالاسىنىڭ وكىلدەرىنەن قۇرالعان ون ادامدىق توپ كورشىلەس قىرعىزستان, وزبەكستان ەلدەرىندە شارا وتكىزىپ, ولجا سالىپ قايتتىق. بۇل شاراعا مۇرىندىق بولعان – قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ ديرەكتورى, «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى باقىتجامال وسپانوۆا.
كوپشىلىككە ءمالىم, بيىل مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى, قازاق ادەبيەتىنە شىتىرمان وقيعالى دەتەكتيۆ جانرىن العاش اكەلگەن قارىمدى قالامگەر, ۇلكەن جازۋشى, دراماتۋرگ كەمەل توقاەۆتىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولدى.
جازۋشىنىڭ ءومىر جولى مەن ادىرا قالىپ سوگىلگەن اق ساۋىتتاي ءيىر تاعدىرى قىرعىزستان, وزبەكستانمەن تەرەڭ بايلانىسىپ جاتقانىن, ونىڭ شىعارماشىلىعىندا ەل جاعدايى, قوعامنىڭ كەلەشەگى تۋرالى كەسەك-كەسەك, كەلەلى ويلار تۇنىپ تۇرعانىن ءاۋ باستان باعامداپ العان باقىتجامال قايىربەكقىزى ءوز ىشىنەن ءبىر شارۋانى اتقارىپ تاستاۋعا بەل بۋادى. بۇل شارۋاسىن جاھانعا جاريا قىلىپ, ەشكىمدى شۋلاتپاي-اق, وزىنە ەتەنە جاقىن جۋرناليستەر مەن كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرىنەن قۇرالعان 10 ادامنان شىعارماشىلىق توپ قۇرىپ الىپ, قىزۋ دايىندىققا كىرىسىپ, كورشىلەس ەلدەردەگى ارىپتەستەرىمەن حابارلاسىپ, ويعا العان ءىسىنىڭ مەرزىمىن, ورنىن جانە جۇرگىزۋ فورماتى جونىندە كەلىسىمدى بەكىتىپ الادى.
ماقسات – ءومىرى مەن ونەگەلى ءىسى ەل ەسىندە تەرەڭ ساقتالعان تانىمال جازۋشى كەمەل توقاەۆتىڭ مەرەيتويىن جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىپ, قازاق, قىرعىز ءھام وزبەك حالىقتارىنىڭ تاريحي, مادەني, تۋىستىق, ادەبي بايلانىسىن ەسكە الىپ, ورتاق قۇندىلىقتاردى ءبولىسىپ قايتۋ.
سونىمەن, ءتيىستى دايىندىق جاسالىپ, مەجەلى ۋاقىت تاقالىپ, وسى جىلدىڭ 16 اقپانىندا اتالمىش دەلەگاتسيا قىرعىز ەلىنە اتتانىپ كەتتىك.
ابدەن تاريحتىڭ سارعايعان پاراقتارىنان سارى التىن ىزدەپ ۇيرەنىپ قالعان باسىما جازۋشى كەمەل توقاەۆتىڭ ارتىنا قالدىرعان سۇبەلى مۇراسىمەن قاتار, قازاقتىڭ قازاق بولۋىنا مول ۇلەس قوسقان, كوش باستاعان قوڭىراۋلى قۇبا نارداي ونىڭ ارعى اتا-بابا, تەك-تامىرلارى, بىرنەشە تاريحي تۇلعالارى ەلەستەپ بارا جاتتى.
كەيبىرى كەمەل توقاەۆتىڭ الماتى وبلىسى قاراتال اۋدانى قالپە اۋىلىندا 1923 جىلى تۋعانىن ءسوز قىلىپ وتىرعاندا, ودان مىڭ جىل بۇرىنعى تاريحىمىز جانە 1723 جىلى «اقتابان شۇبىرىندى, القاكول سۇلاما» دەگەن اتپەن ءىز قالدىرعان قارالى وقيعا سانامدا ساپىرىلىسىپ جاتتى.
وسىدان ەكى جىل بۇرىن كەمەل اعامىزدىڭ تابانىنىڭ تابى قالعان اۋىلعا مەنىڭ دە جولىم تۇسكەن. ويتكەنى ءحVىىى عاسىردىڭ ءىرى تۇلعاسى ءارى ءبيى, ءارى شەشەن, جاۋىنگەر باتىر «اقتابان شۇبىرىندى, القاكول سۇلاما» جىلدارى ىلە مەن قاراتال وزەندەرىنىڭ ارالىعىندا جوڭعارلارعا قارسى شايقاستاردا قولباسشىلىق دارىنىمەن ەرەكشەلەنگەن, كەيىن قازاق جەرى جاۋدان تازارتىلعان سوڭ, بوسقىن ەلدى اتامەكەنىنە قايتارۋعا دا ۇلەس قوسقان كەمەل اقساقالدىڭ ارعى اتاسى جولبارىس بي جىلقايدارۇلى (1671-1761 جج.) بابامىزدىڭ 350 جىلدىعىنا ارناپ «ۇلى تۇلعالار» اتتى حابارىمنىڭ بىرنەشە شىعارىلىمىن ارناعان بولاتىنمىن.
قىرعىز ەلىندەگى كەزدەسۋ
قيالىممەن ارالاس ءتاتتى ويلاردىڭ قۇشاعىندا تەربەلىپ, قىرعىز ەلىنە جەتىپ قالعانىمىزدى دا بايقاماي قالعاندايمىن.
قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىلىمىز ەكەنى بارشاعا ايان. ءبىزدىڭ ۇلتتىق اسىل قازىنامىز – قازاق ءتىلىنىڭ كىرشىكسىز تازا بولۋىنا, شۇبارلانباۋىنا اتسالىسۋىمىز كەرەك. سوندىقتان قازاق سوزدەرىن الدەكىمدەردىڭ كوڭىل كۇيىنە قاراپ وزگەرتە بەرۋگە بولمايدى.
كەمەل توقاەۆ,
(«قازاق ادەبيەتى», 14 جەلتوقسان, 1968 ج.)
سونىمەن, ا.وسمونوۆ اتىنداعى قىرعىز رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ اباي زالىندا مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى, شىتىرمان وقيعالى دەتەكتيۆ جانرىنىڭ قازاق ەلىندە نەگىزىن سالۋشى, قارىمدى قالامگەر, دراماتۋرگ كەمەل توقاەۆتىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋىنا وراي ۇيىمداستىرىلعان «تۇركى الەمى دەتەكتيۆ جانرىنىڭ دارابوزى» اتتى جازۋشىنى ەسكە الۋ كەشى باستالىپ كەتتى. ارنايى بەزەندىرىلگەن كىتاپ كورمەسى دە ۇيىمداستىرىلدى.
كەشتە ءسوز تىزگىنىن ۇستاپ وتىرعان باقىت جاعىپارۇلى ەكى ەلدىڭ دوستىعى, تۋىستىعى جونىندە ءسوز ايتىپ, اقىن تالانت ارىنعالي ارناۋ جىرمەن اشتى. ءبىرىنشى ءسوزدى ۇلتتىق كىتاپحانانىڭ باسشىسى باقىتجامال قايىربەكقىزى تەرەڭ تولعانىسپەن باستادى.
قاسىرەتتى كەزەڭ ەستەلىگى
ايگىلى جازۋشى كەمەل توقاەۆتىڭ بالالىق شاعى, ونىڭ ەڭ قاسىرەتتى دە وكىنىشتى كۇندەرى وسى بىشكەك قالاسىندا باستالعانىن تىلگە تيەك ەتتى. سوناۋ 1931 جىلدارى قولدان ۇيىمداستىرىلعان اشارشىلىق قازاق حالقىنىڭ جارتىسىنان كوبىن الىپ كەتكەنى ءمالىم. سول كەزدە قاسىرەتتەن قان جۇتىپ, زارداپ شەككەن كوپتەگەن قازاق وتباسىلارى جان ساقتاۋ ماقساتىندا قىتاي اسسا, كەمەلدىڭ اكەسى توقا 1933 جىلدارى وتان مەن اعايىن-تۋىستان الىستاپ كەتپەۋ ءۇشىن جات جاققا بارۋدان باس تارتىپ, كورشى قىرعىز ەلىنە اتتانعان ەكەن. ول كەزدە فرۋنزە – بۇگىنگى بىشكەك قالاسىنا كەلىپ, ءبىر ورىستىڭ شاعىن كەپەشىگىنە ورنالاسىپ, شارۋاشىلىعىندا قارا جۇمىس ىستەۋگە كەلىسەدى. قوجايىننىڭ ەسىمى – ياكوۆ, اقساقال ونى «جاقىپ» دەپ اتاپ كەتەدى. اۋىر تۇرمىس, كۇنكورىستىڭ اۋىرتپالىعى اسەرىنەن توقا اقساقالدىڭ بايبىشەسى ءتافۋزا سال اۋرۋىنا ۇشىراپ, توسەك تارتىپ جاتىپ قالادى. بىردە اقساقال ەڭبەك اقىسىنا العان ەسكى ەتىكتى نانعا ايىرباستاۋعا قالا بازارىنا كەتەدى. بازارعا جەتكەندە ىلەسە شىققان ۇلدارى قاسىم مەن كەمەلدەن كوز جازىپ قالادى. وسى كەزدە كوشەدە يەسىز جۇرگەن جەتىم بالالاردى جينايتىن ميليتسيا پاترۋلدەرى قاسىم مەن كەمەلدى ۇستاپ الىپ, وتباسى, اكە-شەشەمىز بار دەگەنىنە قاراماي, بالالار ۇيىنە كۇشتەپ اپارىپ وتكىزىپ جىبەرەدى.
ۇيىندە كىشكەنتاي قىزىمەن قالعان اۋرۋ انا توسەك تارتىپ جاتقاندا, پەش تۇبىندە جىلىنىپ وتىرعان ءسابي اياعى تايىپ, لاۋلاپ جانىپ جاتقان وتقا ءتۇسىپ جانا باستايدى. تۇرۋعا قاۋقارى جوق انا سابيىنە كومەك قولىن سوزا دا الماي, جۇرەگى مىنا سۇمدىققا شىداماي, سول جەردە جان ءتاسىلىم ەتەدى.
باقىتجامال قايىربەكقىزى اڭگىمەسىنىڭ وسى تۇسىنا كەلگەندە, زالدا ءسوز تىڭداپ وتىرعان ءبىرتالاي كىسىنىڭ كوڭىلى بوساپ, جانارىن اياۋشىلىق جاسى ءۇيىرىپ جاتىر ەدى.
وزەكتى ورتەپ, قابىرعانى قايىستىرىپ جىبەرەتىندەي ۋداي اششى ءسوز ءارى قاراي جالعاسا بەردى.
…كەشىگىپ جەتكەن توقا مەن ياكوۆ مىنا قاسىرەتتى كوزىمەن كورەدى. توقا اقساقال كەمپىرىنىڭ باسىن قۇشاقتاپ كەشىرىم سۇراعاننان باسقاعا شاماسى دا كەلمەيدى. ياكوۆ پەشكە سۋ شاشىپ ءوشىرىپ, جانىپ كەتكەن قىزدىڭ ءولى دەنەسىن الىپ شىعادى. ەكەۋلەپ مايىتتەردى جەرلەپ, جوعالعان بالالارىن ىزدەۋگە كىرىسەدى. ەش حابارسىز كەتكەن بالالارىن تابا الماعان اقساقال, ەگەر ۇيىنە كەلگەن جاعدايدا, كومەك قولىن سوزۋدى ءوتىنىپ, تۇندە بەلگىسىز جاققا جول تارتادى. سول كەتكەننەن ول كىسى ورالماپتى.
تاعدىردىڭ قاتال سىنىنا ۇشىراپ, وتباسىنان تۇگەلدەي اجىراعان اكەنىڭ, اتا-اناسى, قارىنداسىنان ايىرىلعان جاس بالالاردىڭ سول ۋاقىتتاعى قاسىرەتىن كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىز. جەتىمدەر ۇيىندە ءبىر ايدان استام تۇرعاننان كەيىن ۇلكەنى قاسىم تۇندەلەتىپ قاشىپ شىعىپ, اتا-اناسىنا جول تارتادى. بولعان جاعدايدى ياكوۆتان ەستىپ جۇرەگى قان جىلاپ, بالالار ۇيىنە قايتا ورالىپ, دوسىنا بار جاعدايدى تولىق باياندايدى.
سوندا قاسىم جان جۇرەگى ەزىلىپ وتىرىپ دوسىنا بىلاي دەپ ەگىلگەن ەكەن: «ءبىز ەندى جارىق دۇنيەدە كەمەل ەكەۋمىز عانا قالدىق. ەگەر ماعان بىردەڭە بولسا, كەمەل تۋعان-تۋىسسىز, قولداۋسىز جالعىز ءوزى قالادى».
بۇل اڭگىمەنى كورپە استىندا كەمەل تىڭداپ, كوز جاسىن توگىپ جاتقان ەدى. سولاي كوڭىلسىز كۇندەر ءوتىپ, ون سەگىزگە تولعان قاسىم العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ مايدانعا الىنادى. جاپاندا جالعىز قالعان قوس تۇلدىر جەتىم ينتەرنات جانىنداعى ساكىدە ءۇنسىز تۇنجىراپ, جۇلىم-جۇلىمى شىققان اياق كيىمدەرىنە تەسىلە قاراپ, ءزىل-باتپان ۇنسىزدىك باسىپ, ءبىر-بىرىمەن ەندى كورىسپەيتىنىن تۇيسىنگەندەي, ەشقاشان ءبىرىن-ءبىرى كورە المايتىنىن سەزگەندەي اۋىر قوشتاسادى. كەمەل ينتەرناتتا ورتا بىلىمگە قول جەتكىزەدى. ءبىر جارىم جىلدان سوڭ ءوزىنىڭ دە سوعىسقا باراتىن كەزەگى كەلەدى. وكىنىشكە قاراي, قاسىم ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ۇرىس دالاسىندا 1942 جىلدىڭ اقپانىندا قازا تابادى.
بايانداماشى اڭگىمەسىنىڭ وسى تۇسىنا كەلگەندە اينالاما كوز تاستادىم, قازاق-قىرعىز باۋىرلاس تىڭدارماننىڭ بارلىعى سىلتىدەي تىنىپ, نەتكەن اۋىر تاعدىر دەپ ىشتەي تىنىپ, تىڭداي ءتۇستى.
سول كەزدە كەمەل سوڭعى تىرەگى, جالعىز اعاسى قاسىمنان دا ايىرىلىپ, ناعىز تاس جەتىم بولىپ قالادى. ون سەگىزدەن جاڭا اسقان جاس ۇلان سەرجانتتار دايارلايتىن قىسقا مەرزىمدى كۋرسقا جىبەرىلىپ, ودان سوڭ فرۋنزە جاياۋ اسكەر ۋچيليششەسىن ءتامامداپ, ستالينگراد مايدانى قۇرامىنا كىرەتىن اسكەري بولىمگە 226-اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ بولىمشە كومانديرى لاۋازىمىنا جىبەرىلەدى. قان مايداندا ءۇش ايدان كەيىن جارالانىپ, اسكەري گوسپيتالعا تۇسەدى. ەمدەلىپ بولار-بولماستان سوعىسقا قايتا جىبەرۋىن ءوتىنىپ, 7-گۆارديالىق تانك پولكىنە كىرەدى. 1-ۋكراينا, 2-بەلورۋس مايدانىندا پولشانى قورعاۋعا قاتىسادى. وسى مايداندا وڭ اياعىنان اۋىر جارالانىپ, سۇيەگى مىلجالانىپ, دارىگەرلەر وڭ اياقتى كەسۋگە ۇيعارادى. ەسىن جيعان سارباز اياعىن كەسكەن سوڭ ءومىر ءسۇرۋدىڭ ماڭىزسىز ەكەنىن ايتىپ, لاجى كەلسە, كەسپەۋىن وتىنەدى. دارىگەرلەر كەلىسىم بەرىپ, ونى گومەلدەگى گوسپيتالعا اتتاندىرادى. بەلورۋسسيادا اسكەري-مەديتسينالىق كوميسسيانىڭ شەشىمىمەن سوعىسقا جارامسىز دەپ تاۋىپ, ومبىداعى اسكەري گوسپيتالعا جىبەرىلەدى. ۇرىستاعى ەرلىگى مەن باتىرلىعى ءۇشىن 1944 جىلدىڭ اياعىندا ەكى رەت وتان سوعىسى وردەنىمەن, باسقا دا كوپتەگەن مەدالمەن ماراپاتتالادى دەپ ءسوزىن اياقتادى بايانداماشى. مىنە, كەلەشەك جازۋشىنىڭ ازاپقا تولى ءومىر جولى وسىلاي وربىگەن ەكەن.
ىلە-شالا كوپشىلىككە «حابار» تەلەارناسى تۇسىرگەن كەمەل توقاەۆقا ارنالعان «ونەگەلى ءومىر» اتتى دەرەكتى ءفيلمى ۇسىنىلدى.
ەندىگى ءسوز كەزەگىن كەمەلتانۋشى باقىتعالي ايجىگىتوۆ الىپ, كەمەل توقاەۆتىڭ شىعارماشىلىق قىرىنا توقتالدى.
ەلگە ورالعاننان كەيىن كەمەل توقاەۆ س.كيروۆ اتىنداعى (قازىرگى ءال-فارابي اتىنداعى) ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تاريح-فيلولوگيا فاكۋلتەتى جۋرناليستيكا ءبولىمىن ءتامامدايدى. ۋنيۆەرسيتەتتە وقي ءجۇرىپ, «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتىندە قىزمەت اتقارادى. وقۋىن اياقتاعان سوڭ, «قازاقستان پيونەرى», «سوتسياليستىك قازاقستان» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتىندە جاۋاپتى حاتشى, رەدكوللەگيا مۇشەسى بولىپ قىزمەت اتقارادى.
1960 جىلدىڭ مامىر ايىنان قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ «جارشىسىنا» قىزمەتكە اۋىسادى. العاشقىدا حاتشى, سوڭىنان 11 جىل بويى جاۋاپتى رەداكتور قىزمەتىن اتقارادى.
1980-84 جىلدارى قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا ادەبي كەڭەسشى بولادى. «تۇندە اتىلعان وق», «قاستاندىق», «ارناۋلى تاپسىرما», «سارعاباندا بولعان وقيعا», «سوڭعى سوققى», «سولدات الىسقا كەتتى», «ۇياسىنان بەزگەن قۇس» روماندارى جارىق كورگەن جانە قايتا باسىلىپ شىققان.
جازۋشىنىڭ جوعارىدا ايتىلعان تاۋقىمەتتى ءومىر جولىن ۇققان ادامدار ءدال وسى كىتاپتاردى تەرەڭ ىنتىزارلىقپەن وقيتىنى كۇمانسىز.
جيىننىڭ سوڭىندا قازاقستاننىڭ مادەني مۇراسىن باسقا ەلدەردە ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ ايىرباس-رەزەرۆتىك قورىنان «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا جارىق كورگەن 260 دانا كىتاپ قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسىنا سىيعا تارتىلدى.
تاشكەنتتەگى جىلى جۇزدەسۋ
ءساۋىر ايىنىڭ 6 جۇلدىزى. ءدال وسى قۇرامداعى شىعارماشىلىق توپ وزبەك ەلىنە كەلدىك. ءبىرىنشى كەزەكتە شايحانتاۋىر زيراتىندا ماڭگىلىككە دامىلداعان تولە بي بابامىزدىڭ باسىنا بارىپ زيارات جاساپ, قۇران باعىشتاپ, سودان سوڭ قوناق ۇيگە كەلىپ جايعاستىق.
ءا.ناۋاي اتىنداعى كىتاپحاناعا قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ قورىنان كەمەل توقاەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان كەڭ كولەمدى كىتاپ كورمەسى قويىلدى. بۇل جولى دا ءسوز تىزگىنىن اقىن باقىت جاعىپارۇلى الىپ, «تۇركى الەمىنىڭ دەتەكتيۆ جانرىنىڭ دارابوزى» اتتى ءىس-شارا باستالىپ كەتتى.
جيىندا تالانتتىڭ تالعامدى جىر تولعامدارى, باقىتجامال قايىربەكقىزىنىڭ تۇشىمدى بايانداماسى, كەمەلتانۋشى اقساقالدىڭ ومىرلىك ەستەلىكتەرى ايتىلىپ, ءتالىمدى بەينەروليك كورسەتىلىپ, جينالعان قاۋىمدى تامسانتىپ وتىردى.
مۇندا كەمەل توقاەۆتىڭ وزبەك اۆتورى, سىنشى, وزبەكستان مەن قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى نازىم نيازي 1980 جىلى تاشكەنتتە كەزدەسكەنى تۋرالى ناقتى دەرەك كەلتىرىلدى. سول كەزدە نيزامي اتىنداعى پەداگوگيكا ينستيتۋتىندا جازۋشىمەن كەزدەسۋ وتەدى, وندا ول ءوزىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى, وزىمەن بىرگە بولعان مايدانداس جاۋىنگەرلەر تۋرالى باياندايدى. سونداي-اق, اۆتوردىڭ شاقىرۋىمەن كەمەل توقاەۆ تاشكەنتتە تۇراتىن قازاق دياسپوراسىمەن كەزدەسىپ, اڭگىمەلەسەدى.
بۇل ءىس-شارا الماتى قالاسىنداعى وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس كونسۋلى ابرور دجاحانگيرۇلى فاتحۋللاەۆتىڭ, ءا.ناۋاي اتىنداعى وزبەكستان ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ ديرەكتورى ۋميدا الىمجانقىزى تەشاباەۆانىڭ, وزبەكستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى جانە سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى جانىنداعى اقپارات جانە بۇقارالىق كوممۋنيكاتسيالار اگەنتتىگىنىڭ ءبىزدىڭ باستامامىزدى قولداۋى مەن تىكەلەي كومەگىنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولعانى دا ەلگە پاش ەتىلدى.
«مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا قازاق تىلىنە اۋدارىلىپ, «الەمدىك ادەبيەت كىتاپحاناسى» سەرياسىندا كورنەكتى وزبەك اقىنى, گۋمانيست, فيلوسوف, مەملەكەت قايراتكەرى الىشەر ءناۋايدىڭ كىتابى جارىق كورگەنىن وزبەك ەلىنىڭ وقىرماندارى ەستىپ, ىشتەرى جىلىپ قالدى. قازاق-وزبەك حالقى اراسىنداعى وزگە دە مادەني بايلانىستارى تۋرالى ءبىراز دۇنيە ورتاعا سالىندى. وزبەكستان ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ قورىنا «مادەني مۇرا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا جارىققا شىققان كىتاپحانانىڭ ايىرباستاۋ-رەزەرۆتىك قورىنان 128 دانا كىتاپ سىيعا تارتىلدى.
كەلەسى كەزەكتە ءسوز العان ا.ناۋاي اتىنداعى وزبەكستان ۇلتتىق كىتاپحاناسىنىڭ ديرەكتورى ۋميدا الىمجانقىزى تەشاباەۆا كەلگەن قوناقتارعا العىسىن ايتا وتىرىپ, كەمەل توقاەۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيلى جىلىمەن قۇتتىقتاپ, اكەلگەن سىيلىقتاردى تاشكەنت قالاسىنداعى ستۋدەنتتەر قاۋىمى جانە قازاق دياسپورا وكىلدەرى دە وقيتىنىن ايتىپ, ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى. ۇلتتىق كىتاپحانادا ءبىز بولعان ەكى ساعات كولەمىندە كەلىپ جاتقان قازاق جاستارى, ستۋدەنتتەر مەن مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ سانىندا ەسەپ بولمادى.
كەلەسى ءسوز كەزەگى ماعان بەرىلگەندە, جينالعان كوپشىلىكتى قارت تاريحتىڭ تەرەڭ قويناۋىندا بۇققان رۋحاني دۇنيەلەردەن حاباردار ەتتىم.
مايدانگەر دوسى نە دەيدى؟
ۇلى بابالاردان باستاۋ العان تەكتىلىكتىڭ تىزبەگى كەمەل توقاەۆقا قاراي بەت الا بەرگەن. ول كىسىنىڭ: «كۇندىز – وتانعا, تۇندە ادەبيەتكە قىزمەت ەتەمىن» دەپ ايتقانىنداي, حابار جاساۋ بارىسىندا بىزگە دە كوپ مالىمەت, ناقتى دەرەك تابۋعا تۋرا كەلەدى. سول ادەتپەن ءومىردىڭ اششى-تۇششىسىن بىرگە كورىپ, بۇگىندە ءجۇز جاساپ وتىرعان كەمەل اقساقالدىڭ مايدانگەر دوسى ىزگىلىك داباەۆ اقساقالمەن سۇحباتتاسقانىم بار ەدى. سول كەزدە قارت جاۋىنگەر ءبىر كۇرسىنىپ الىپ, بىلاي دەپ اڭگىمە وربىتكەن:
«كەمەل توقاەۆپەن سوعىستا تانك بريگاداسىندا بىرگە بولدىم. كەمەل وتە اقىلدى, ساۋاتتى, ادال ادام بولاتىن. كەيىن اۋىر جاراقات الىپ, گوسپيتالدا جاتتى. جارالى اياعىن دارىگەرلەر كەسپەك بولعاندا, ەلەزاروۆ دەيتىن پروفەسسور امان الىپ قالعان. بىزدە سىزعانوۆ اتىنداعى ينستيتۋت بار, ونىڭ باسشىسى سىزعانوۆ دەيتىن اكادەميك جىگىت ەدى, سول دارىگەردىڭ ەمىنەن سوڭ كەمەلدىڭ اياعى جازىلىپ, اقساڭداماي ءتۇزۋ باسىپ كەتتى. ال كەمەلمەن سوعىستان كەيىن جوعارعى كەڭەستە بىرگە قىزمەت ىستەدىم. ادامگەرشىلىك قاسيەتى مول, ادال ادام بولاتىن. كەمەلدىڭ تىك سويلەيتىن مىنەزى بار ەدى, بىلىق-شىلىققا جانى قاس بولدى, سوسىن قورقۋدى, ساسۋدى بىلمەيتىن, بەتكە ءبىر-اق ايتادى, ويىن بۇكپەسىز, اشىق جەتكىزەتىن. «تۋراسىن ايتقان تۋعانىنا دا جاقپايدى» دەيدى عوي. كەيدە تاياق تا جەدى سودان. كەلىنشەگى تۇرار جايدارى, كەلبەتتى, قازاقتىڭ سىرباز بايبىشەسى بولاتىن. كەمەل ءبارىمىز ءبىر اسحانادان تاماق ىشەمىز. ەكەۋمىزدىڭ دە ءۇي-كۇي, تۇگىمىز جوق. بىردە جۇمىس ورنىمىز ساياجاي بەردى بىزگە. سودان ونى قولعا الىپ, تىرلىك قىلعالى جۇرگەنىمىزدە, ءبىر كۇنى كەمەل جاعدايى جوق ءبىر كىسىگە جەرىن سىيعا بەرىپ جىبەردى. سوعىستان كەيىن قازاق ادەبيەتىندەگى دەتەكتيۆ جانرىنىڭ نەگىزىن قالاعان كورنەكتى قالامگەرگە اينالدى. ءتىلى جاقسى, شيەلەنىستى وقيعالاردى سۋرەتتەۋدىڭ شەبەرى, ىشىندە ارتىق ءسوز جوق, تۇسىنىكتى جازادى.
قالامگەر پاراقورلار, جەمقورلار, نيەتى بۇزىق قىلمىسكەرلەرگە مۇلدە جول بەرمەۋ ءۇشىن گازەتتەردىڭ اتقاراتىن ءرولىنىڭ دە ەرەكشە ەكەنىن باسا ايتقان. مىنە, ءومىردىڭ قانشاما قيىنشىلىعىن باسىنان وتكەرسە دە, مويىماي, سىنباي, حالقىنا ادال قىزمەت ەتۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتكەن قالامگەرگە العىستان باسقا ايتارىڭ جوق. جانىڭ ءجانناتتا بولىپ, نۇرىڭ پەيىشتە شالقىسىن» دەگەن ەدى قارت مايدانگەر.
قويشىعۇل (قوشان) مۇستافاۇلى,
جۋرناليست, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى
