ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا كەنەسارى حاننىڭ تۋعانىنا 220 جىل تولۋىنا وراي حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعى جانە قازاقستان جاستار وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى ادىلبەك ىبىرايىمۇلىنىڭ «سەمسەر جۇزىندەگى سەرت» اتتى رومان-تريلوگياسىنىڭ تانىستىرىلىمى ءوتتى. شارانى ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتىنىڭ دەكانى, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى قايرات ساق جۇرگىزىپ وتىردى.
– ارينە, تريلوگيانى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن وقىپ, وعان كوركەمدىك-يدەيالىق تۇرعىدان باعا بەرۋ قيىن. بىراق بىزگە جەتپەي تۇرعانى – ۇلتتىق سانا مەن ۇلتتىق تاريحتىڭ قاتپار-قاتپار جولدارى. جاسىراتىنى جوق, ءبىزدى ءوز تاريحىمىزدان, تىلىمىزدەن, دىلىمىزدەن اجىراتۋ ءۇشىن قانشاما قىسىم مەن قيانات جاسالدى. سوعان قاراماستان ءىلياس ەسەنبەرلين, ءابىش كەكىلباەۆ, سوفى سماتاەۆ سىندى قالامگەرلەر قازاق تاريحىنىڭ اقتاڭداق كەزەڭىنىڭ اقيقاتىن اشىپ, ونىڭ كوركەم تاريحىن جاساۋعا ەرەكشە ەڭبەك ءسىڭىردى, – دەگەن ۇعا اكادەميگى ءۋاليحان قاليجانۇلى كەنەسارى حان تۋرالى بۇعان دەيىن جازىلعان شىعارمالارعا توقتالىپ, مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «حان كەنە» پەساسىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. ادىلبەك ىبىرايىمۇلىنىڭ تريلوگياسىنىڭ جەلىسى تۋرالى, شىعارما كەيىپكەرلەرى – تاريحي تۇلعالار جايلى اڭگىمەلەدى.
بەلگىلى جازۋشى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى الىبەك اسقار قازىرگى زاماندا تريلوگيا جازۋ ۇلكەن ەڭبەك ەكەنىن ايتا كەلىپ, اۆتور وسى ەڭبەگىمەن قازاق رۋحانياتىنا زور ۇلەس قوسقانىن اتاپ ءوتتى.
تۇركىتانۋشى عالىم قارجاۋباي سارتقوجاۇلى, جازۋشى, دراماتۋرگ, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى روزا مۇقانوۆا, جازۋشىلار ءمادي ايىمبەتوۆ, نەسىپ ءجۇنىسبايۇلى, پارلامەنت دەپۋتاتتارى ءالىمجان قۇرتاەۆ, نۇرتورە ءجۇسىپ, دارحان مىڭباي كىتاپ جايلى پىكىرىن ايتتى.
تاريحي دەرەكتەرگە قانىق شىعارما ءۇش-ءتورت عاسىردى قامتي وتىرىپ, قازاقتىڭ باسىنان كەشكەن حيكمەتتەردى سيپاتتاعان ەپوپەياعا ۇلاسقان. تريلوگيانىڭ «ارلاننىڭ ازۋى» اتتى ءبىرىنشى كىتابى پانورامالىق كومپوزيتسيادا قۇرىلعان. شىعارما كەنەسارى قازاسىنىڭ كىناسىن ارقالاعان قىرعىز ورمانبەت ماناپتىڭ شەشەسىنە اس بەرۋىمەن ءوربيدى. كىتاپتا قازاق حالقىنىڭ حاندىق مەملەكەتىنىڭ تۋى كوتەرىلگەنگە دەيىنگى جانە ودان كەيىنگى كەزەڭدەر قامتىلادى.
روماننىڭ ەكىنشى كىتابى «سەرت» دەپ اتالادى. ونىڭ ارقاۋى – كەنەسارى باستاعان ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس تاريحى مەن جەكە تاعدىرى. تۋىندىدا كەنەسارى كوتەرىلىسىنىڭ ەرلىك داڭقى مەن تراگەديالىق تاعدىرى تاريحي-ادەبي جەلى تارتىپ بايان ەتىلەدى. سول سەبەپتەن رومان-ەپوپەيانىڭ باس قاھارمانى – كەنەسارى عانا ەمەس, حان كەيپىندەگى قازاق حالقى.
ءبىرىنشى كىتاپتا قازاق حاندىق مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋ كەزەڭى كوركەم كەستەلەنسە, ەكىنشى كىتاپتا سوڭعى حانى – كەنەسارىنىڭ قازا تابۋىمەن بىرگە شاڭىراعىنىڭ قۇلاعانىنا دەيىنگى ءداۋىردى قامتىعان.
تريلوگيانىڭ ءۇشىنشى تومى «رۋح» دەپ اتالادى. مۇندا قازاق ەلىنىڭ پاتشالىق يمپەريانىڭ وتارشىلدىعىنا قارسى كۇرەسى جانە كەنەسارىنىڭ ۇلى, مۇراگەرى سىزدىق سۇلتاننىڭ سول كۇرەستى جالعاستىرۋى جەلى تارتادى. رومان يدەياسى قازاق ەلىنىڭ ءححى عاسىر قارساڭىندا تاۋەلسىزدىككە جەتۋى ابىلاي, قاسىم, كەنەسارى, سىزدىق, كەشەگى الاش كوسەمدەرىنىڭ جانكەشتى قايراتكەرلىگىنىڭ ارقاسى ەكەندىگىن اڭداتادى. تۋىندىنىڭ ءون بويىنان رۋحتى قوزعايتىن سول كەزدەگى قوعامدىق-الەۋمەتتىك وقيعالار, مىنەز-قۇلىقتىق قۇبىلىستار شىنايى جانە كەستەلى تۇردە كورسەتىلەدى.
«كىتاپتى جازۋداعى نيەت, حالىققا ۇلتتىق تاريحىن كوركەم ادەبيەت تۇرىندە ۇسىنۋ. بۇل – تازا عىلىمعا نەگىزدەلگەن تاريح ەمەس, كوركەم ادەبيەت, تاريح سىلەمىمەن جازىلعان شىعارما. قولجازبانى بەلگىلى ادامدارعا ۇسىنىپ, پىكىرىن ءبىلىپ وتىردىم. ولاردىڭ قاتارىندا تولەن ابدىك, جۇماباي شاشتايۇلى, ءشاربانۋ بەيسەنوۆا, اقىن عۇسمان جاندىباي, جازۋشى مامىتبەك قالدىباي, عالىم دۇكەن ءماسىمحانۇلى بار. كىتاپتىڭ شىعۋىنا مەملەكەت قولداۋ كورسەتتى. تۇتاستاي شىعارمانىڭ وقىرمانعا بىر مەزەتتە جول تارتۋى ۇلكەن ولجا بولدى. كىتاپتىڭ جارىققا شىعۋىنا مەملەكەتتەن بولەك بەلگىلى ازاماتتار دا قامقورلىق كورسەتتى. ءسويتىپ, ءۇش ايدا ەكى مارتە باسىلىپ شىقتى.
روماننىڭ «سەمسەر جۇزىندەگى سەرت» دەپ اتالۋىنىڭ سەبەبى, سول كەزدەگى اتا-بابالارىمىز بۇكىل سەرتىن قىلىشتىڭ ءجۇزىن ءسۇيىپ بەكىتكەن. ال كەنەسارى باسى شابىلار ساتىندە «قىلشا موينىم سەمسەردىڭ جۇزىندە تۇرعاندا سەرت ەتەم, ورىندالماعان ارمانىم – ۇرپاعىما امانات! سولار رۋحىمدى قايتا تىرىلتەدى, باسقىنشىلىققا قارسى كۇرەسىمدى قايتا جالعاستىرادى! قازاقتى وسال جۇرت دەمەڭدەر, جاۋىن الماي قويمايدى! حان كەنە قۇلاسا دا, قازاقتىڭ تۋى جىعىلمايدى! قازاق ءتۇبى تاۋەلسىزدىگىن الادى!» دەپ ۇرپاعىنا تاۋەلسىزدىك جونىندە امانات قالدىردى. امانات, كيە, سەرت, رۋح ءبىزدى اسقاق بيىكتەرگە اپارادى» دەيدى تريلوگيا اۆتورى ادىلبەك ىبىرايىمۇلى.
