جاقىندا جاريالانعان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا ارناعان «ادىلەتتى مەملەكەت. ءبىرتۇتاس ۇلت. بەرەكەلى قوعام» جولداۋىندا ەلىمىزدىڭ جاڭا ساياسي-ەكونوميكالىق, الەۋمەتتىك جانە قۇقىقتىق سالاداعى دامۋىنا باعىتتالعان كەلەلى ۇسىنىستار ايتىلدى. وسىعان بايلانىستى استانا قالاسى بايقوڭىر اۋدانى №2 سوتىنىڭ سۋدياسى باعلان ىدىرىسوۆتى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
– باعلان قۇتتىقوجاۇلى, جالپى وسى جولداۋىندا مەملەكەت باسشىسى ءبىر تاراۋدى زاڭ مەن تارتىپكە ارناپ وتىر. قۇقىق سالاسىنىڭ قىزمەتكەرى وسىدان قانداي تۇجىرىم جاساۋى كەرەك؟
– پرەزيدەنت جولداۋىندا سوت جۇيەسىن ءارى قاراي جەتىلدىرۋگە بايلانىستى بىرنەشە باعىتتى ايقىنداپ بەردى. ۋاقىتتىڭ تالابىنا ساي رەفورمالار جۇرگىزىلەدى. سوت سالاسىنداعى رەفورمالار, جاڭاشىلدىقتار, ءبارى دە حالىق ءۇشىن, ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىعىن قورعاۋعا باعىتتالعان.
ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز – ازاماتتاردىڭ سوت جۇيەسىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىرۋ. مەملەكەتكە دەگەن سەنىم دە وسىعان دا بايلانىستى. وسى ورايدا, سوتتارعا جۇكتەلگەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جۇگى زور. قولجەتىمدى, سەنىمدى, ءادىل سوت تورەلىگى, سۋديانىڭ بەدەلى, ۇعىنىقتى جانە نەگىزدەلگەن سوت شەشىمى ارقىلى قالىپتاسادى.
سوت جۇيەسىنە ساۋاتتى ماماندار وتە قاجەت. قوعام دامۋ ۇستىندە, سوندىقتان حالىقتىڭ مۇڭىن تۇسىنە بىلەتىن, دۇرىس شەشىم قابىلدايتىن بىلىكتى ماماندارعا سۇرانىس ارتىپ وتىر. ءوز كەزەگىندە, سۋديا لاۋازىمىنا ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەۋدىڭ جاڭا تالاپتارى مەن كريتەريلەرى قويىلدى. ولار كۇشەيتىلدى. كەزدەيسوق ادامنىڭ سۋديا لاۋازىمىنا ورنالاسۋىنا جول بەرىلمەيدى. ءاربىر زاڭگەر بولا المايدى. ولار ىرىكتەۋدەن وتەدى. جاسى 30-عا تولعان, بەلگىلى ءبىر جۇمىس وتكەلى جانە تاجىريبەسى مول, جوعارى بىلىكتى, ادال, جەمقورلىقتان تازا بولۋى قاجەت.
– «بارلىق سۋديالاردىڭ مارتەبەسىن تەڭەستىرگەن ءجون. ولار وزىنەن جوعارى تۇرعان ارىپتەستەرىنە تاۋەلدى بولماۋ كەرەك» دەگەنگە نە ايتاسىز؟
– ەلىمىزدىڭ سوت جۇيەسى ءۇش ساتىدان تۇرادى. ولار ءبىرىنشى ينستانتسيا, اپەللياتسيالىق جانە كاسساتسيالىق سوت القالارى بولىپ بولىنەدى. ەلىمىزدىڭ زاڭنامالارىندا سۋديا قانداي دا ءبىر ءىستى جانە شەشىم شىعارۋ بارىسىندا تاۋەلسىز. ول زاڭ تالاپتارىنا عانا باعىنۋعا مىندەتتى. وسى رەتتە, پرەزيدەنتىمىز سوتتاردىڭ شەشىم شىعارۋ بارىسىندا جوعارى تۇرعان سوتتاردان تاۋەلسىز بولۋىن جانە اۋداندىق, قالالىق, وبلىستىق جانە جوعارى سوتتار ءبىر دەڭگەيدە بولۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى. ارينە, بۇل ءوز كەزەگىندە سوت شەشىمى دەربەس قابىلداعانىن راستاپ, حالىقتىڭ سوتقا دەگەن سەنىمىن ارتتىرادى.
– «سوت القاسىنىڭ توراعاسى سۋديالاردىڭ ءوز ىشىنەن سايلانسىن» دەگەن ۇسىنىسقا كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– پرەزيدەنت جولداۋىندا «كوپتەگەن سوت توراعاسى لاۋازىمى سۋديا لاۋازىمى بولىپ وزگەرەدى. سوت توراعاسى جانە سوت القاسىنىڭ توراعاسى لاۋازىمىنا ۇمىتكەردى سۋديالار وزدەرى سايلايتىن ءتاسىل ەنگىزۋدى ۇسىنامىن» دەدى.
قازىرگى كەزدە, جولداۋدىڭ وسى بولىگى قالاي جۇزەگە اساتىنى تالقىلانىپ جاتىر. سوندىقتان تەتىكتەرى تولىق انىقتالمادى. اۋداندىق, قالالىق سوتتاردىڭ جانە سوت القالارىنىڭ توراعالارى سول سوتتا جۇمىس ىستەيتىن سۋديالاردىڭ اراسىنان سايلاناتىن بولادى. بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە تاعايىندالادى.
دەمەك, ءوز ارالارىندا بولعاندىقتان بەدەلى بار, بىلىكتى, ءبىلىمدى جانە تاجىريبەلى ماماندى توراعا رەتىندە تاعايىندايتىندارى تۇسىنىكتى.
– سۋديالاردىڭ دەربەستىگىن ارتتىرۋ ماسەلەسى تۋراسىندا نە ايتاسىز؟
– نەگىزىندە, زاڭنامالاردا «سۋديالار سوت تورەلiگiن iسكە اسىرۋ كەزiندە تاۋەلسiز جانە تەك كونستيتۋتسيا مەن زاڭعا عانا باعىنادى. سۋديالاردىڭ مارتەبەسi مەن تاۋەلسiزدiگiنە نۇقسان كەلتiرەتiن زاڭداردى نەمەسە وزگە دە نورماتيۆتiك قۇقىقتىق اكتiلەردi قابىلداۋعا جول بەرiلمەيدi. سوتتىڭ سوت تورەلiگiن iسكە اسىرۋ جونiندەگi قىزمەتiنە قانداي دا بiر ارالاسۋعا جول بەرiلمەيدi جانە زاڭ بويىنشا جاۋاپتىلىققا اكەپ سوعادى. سۋديالار ناقتى iستەر بويىنشا ەسەپ بەرمەيدi» دەپ كورسەتىلگەن.
وسى زاڭ تالاپتارىنىڭ ورىندالۋى جانە سوت تاۋەلسىزدىگى تۋرالى ماسەلە ءاردايىم ايتىلىپ ءجۇر.
پرەزيدەنتىمىز بۇل ماسەلەنى بۇرىن دا كوتەرگەن بولاتىن. جولداۋدا «كۇشتىك قۇرىلىمدار سوتقا ىقپال ەتپەۋگە ءتيىس. بۇل – وتە ماڭىزدى. سۋديالارعا اكىمشىلىك قىسىم كورسەتەتىن امال-ءتاسىلدىڭ ءبارى جويىلۋى كەرەك» دەپ نازار اۋدارسا. بۇعان دەيىن دە, مەملەكەت باسشىسى سۋديالاردىڭ VIII سەزىندە: «باق-تىڭ جاريالىلىعىن, اشىقتىعىن سوتقا قىسىم جاساۋ ءۇشىن پايدالانۋعا بولمايدى. سوت تورەلىگى تەك سوت زالىندا جəنە تەك قانا سوت پروتسەسىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جۇرگىزىلۋى ءتيىس. ءƏربىر سۋديا ءوز əرەكەتتەرى مەن شەشىمدەرى ءۇشىن جەكە-دارا جاۋاپ بەرەدى. سوتقا قىسىم جاساۋ فاكتىلەرى ءۇشىن زاڭ بويىنشا جاۋاپ بەرۋى قاجەت» دەپ بۇل ماسەلەنىڭ ارا-جىگىن اشىپ بەردى.
قازىرگى تاڭدا, بارلىعىنا بەلگىلى سوتتا قارالىپ جاتقان ىستەر الەۋمەتتىك جەلىلەر دە جانە باق دا كوپ تالقىعا تۇسەدى. قوعامدا پىكىرتالاس تۋدىرىپ جاتادى. سوت ۇكىمى شىقپاي جاتىپ, تۇلعانىڭ كىنالى نە كىنالى ەمەستىگىن ايقىنداپ قويادى. ءسويتىپ, قوعامدا بەلگىلى ءبىر پىكىر قالىپتاسادى. زاڭدى جانە ءادىل شىعارىلعان سوت شەشىمىمەن قوعام كەلىسپەي جاتادى. ناتيجەسىندە بارلىعىنا سوتتى كىنالاپ جاتادى. ارينە, بۇل – سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋعا قىسىمنىڭ ءبىر ءتۇرى. سوندىقتان دا سوت تورەلىگىنە قىسىم جاساۋ زاڭمەن قۋدالانۋعا اكەپ سوعاتىنىنا نازار اۋدارۋ كەرەك.
سونىمەن قاتار, اقتاۋ ۇكىمى – كوبىنە كوپ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ۇناماۋى مۇمكىن. سەبەبى ولاردىڭ كوزقاراسى باسقا بولۋى ىقتيمال. سوندىقتان پرەزيدەنت ءوز جولداۋىندا سۋديانىڭ جۇمىسىنا جانە سوت تورەلىگىن جۇزەگە اسىرۋىنا ەشكىمنىڭ ارالاسپاۋىنا جول بەرىلمەيتىندىگىن تاعى دا ايقىنداپ بەردى.
سوت جەكە جانە زاڭدى تۇلعالاردىڭ بۇزىلعان قۇقىقتارىن قورعاۋ, قالپىنا كەلتىرۋ باعىتىندا جۇمىس ىستەيدى.
سول سەبەپتى, سوت ەشقانداي دا قوعامدىق, بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ, بلوگەرلەر مەن جۋرناليستەردىڭ, قانداي دا ءبىر ورگاننىڭ قىسىمىنا قاراماستان زاڭعا نەگىزدەلگەن ءادىل شەشىم شىعارۋعا مىندەتتى. زاڭ شەڭبەرىندە سوتتىڭ اشىقتىعى مەن جاريالىلىعى قامتاماسىز ەتىلگەنىمەن, ول سۋدياعا قىسىم مەن سوت شەشىمىن وزگەرتۋ قۇرالى رەتىندە قولدانىلماۋى كەرەك.
– سوت جۇيەسىن رەفورمالاۋ جايى ايتىلىپ قالدى…
– سوت جۇيەسىندەگى رەفورمالار, ونىڭ ناتيجەسى حالىقتىڭ, قوعامنىڭ, ەلىمىزدىڭ جانە شەتەلدىك بيزنەس وكىلدەرىنىڭ سوت تورەلىگىنە سەنىمدىلىكتەرىن ارتتىراتىرۋعا, ءادىل جانە زاڭدى شەشىم قابىلدايتىن سوت جۇيەسىن ءارى قاراي جەتىلدىرۋگە جانە سوت كورپۋسىن بىلىكتى جانە تاجىريبەلى ماماندارمەن نىعايتۋ, سۋديالاردىڭ قورعالۋىنا زاڭمەن كەپىلدىك بەرۋگە باعىتتالعان. ونىڭ بىرنەشە باسىمدىعى بار. اتاپ ايتساق, سۋديالاردىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن تۇراقتى تۇردە جەتىلدىرىپ وتىرۋ, جۇمىس تاسىلدەرىن دامىتىپ, جاڭا تالاپتارعا بەيىمدەلۋ, حالىقارالىق تاجىريبەنى ۇدايى ەسكەرىپ, شەبەرلىكتەرىن شىڭداۋ. ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن سۋديا باستى نازاردا ۇستاۋعا ءتيىس.
سوتتىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋ ارقىلى ونىڭ ءادىل جانە اشىق بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ. وسىنداي جاعدايدا عانا ءارتۇرلى ماسەلەمەن سوتقا جۇگىنگەن ازاماتتاردىڭ سوت بيلىگىنە دەگەن سەنىمى نىعايادى.
سۋديا بولۋعا ۇمىتكەرلەرگە تالاپتاردى حالىقارالىق تاجىريبەگە سايكەس كۇشەيتۋ; كانديداتتاردى ىرىكتەۋدىڭ جاڭا جولدارىن قاراستىرۋ; سوت ۇردىسىندەگى قاعازباستىلىقتى شەكتەپ, بارىنشا وڭتايلاندىرۋ جانە حالىققا ىڭعايلى قىلۋ, مەملەكەتتىك مەكەمەلەر ءوز ارالارىنداعى داۋدى جوعارى تۇرعان مەملەكەتتىك مەكەمەگە جۇگىنۋ ارقىلى شەشۋ; ىستەردى قاراۋ بارىسىندا ءىت-تەحنولوگيانى كەڭىنەن قولدانۋ.
پرەزيدەنتتىڭ ۇسىنىستارىنا قاراي وتىرىپ, سوت جۇيەسىن ءالى ۋاقىت سۇرانىسىنا ساي جەتىلدىرۋ قاجەت ەكەنىن تۇسىنەمىز. الدا ءبىزدى اۋقىمدى جۇمىستار كۇتىپ تۇرعانى ءسوزسىز.
– سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
