بي – بيىك ونەر دەسەك, بالەت – ونىڭ شىڭى. ادامزاتتىڭ ەستەتيكالىق تالعامىن تاربيەلەپ, جوعارى مادەنيەتكە باستايتىن بالەت ونەرى ەلىمىزدە ەرەكشە قانات جايىپ, وركەندەپ كەلەدى. وعان وتانىمىزدىڭ استاناسىندا قويىلعان ءتۇرلى قويىلىمدار, انشلاگپەن وتكەن پرەمەرالار كۋا. قازاقتىڭ ساحناسىندا الەمدىك كلاسسيكا شەبەرلەرىنىڭ قويىلىمدارىنىڭ قويىلۋى – بەكزات ونەرگە تالپىنعان ونەرپازدارىمىزدىڭ بيىك تالعامىن بىلدىرەدى. دەمالىس كۇندەرى ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت «استانا وپەرا» ساحناسىندا ۆولفگانگ امادەي موتسارتتىڭ مۋزىكاسىنا يرجي كيلياننىڭ «كىشكەنتاي ءولىم» (مالەنكايا سمەرت) اتتى تانىمال ءبىر اكتىلى بالەتىن ەلوردالىقتار جانە قالا قوناقتارى تاماشالادى.
بالەت ونەرىندەگى اسا كورنەكتى تۇلعا, ەۋروپانىڭ ەڭ مىقتى حورەوگرافتارىنىڭ ءبىرى – ي.كيلياننىڭ بۇل تۋىندىسىن قازاقستاندىق ونەر مايتالماندارى قازاق ساحناسىندا اسقان شەبەرلىكپەن ورىندادى.كلاسسيكالىق تۋىندىنىڭ اياسىندا قيمىل-قوزعالىستىڭ جوعارى ەلەمەنتتەرى, بيىك دەڭگەيى كورسەتىلگەن بۇل بالەتتە ماڭگىلىك تاقىرىپ –ماحاببات سەزىمدەرى تالعامپازدىقپەن, ايرىقشا ادەپتىلىكپەن كورسەتىلەدى.
جالپى, الەمدىك بالەت ونەرىندە تەاترلاردىڭ كلاسسيك, كەمەڭگەر كيلياننىڭ سپەكتاكلدەرىن قويۋى – ۇلكەن جەتىستىك, بيىك ابىروي. تەاتر شەبەرلەرى ءۇشىن – تالانتىنت تانىتۋدىڭ ەرەكشە مۇمكىندىگى. قويىلىمعا الەمدىك بالەتتىڭ جۇلدىزى, بالەت ترۋپپاسىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى التىناي اسىلمۇراتوۆانىڭ تىزگىندى ۇستاۋى – ەلوردالىق رەپەرتۋاردىڭ كورىگىن قىزدىرا تۇسكەنى ءمالىم. قويىلىمنىڭ قازاق ساحناسىنداعى پرەمەراسى الدىندا سپەكتاكلدى قويۋشى ونەر توبى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرىمەن كەزدەسىپ, ساۋالدارىنا جاۋاپ بەردى.
-مەن «استانا وپەرا» ساحناسىندا بالەت تاريحىنداعى كلاسسيكالىق دۇنيەدەن باستاپ نەوكلاسسيكاعا دەيىنگى ۇزدىك شىعارمالاردى كورسەتكىم كەلدى, – دەيدى التىناي اسىلمۇراتوۆا. بالەتتە ەرەكشە باعىتتىڭ نەگىزىن قالاعان يرجي كيليان تۋىندىسىنىڭ ءبىزدىڭ ساحنامىزدى قويىلۋى – قازاق مادەنيەتىندەگى ايرىقشا وقيعا رەتىندە ەستە قالماق. بۇل بالەتتىڭ باستى ەرەكشەلىگى سول – سپەكتاكلدە ءتۇرلى-ءتۇستى كيىمدەر مەن بەزەندىرۋ, دەكوراتسيا جوق, كلاسسيكالىق ءتۇس – اق پەن قارانىڭ ارالاسۋى ارقىلى تازا حورەوگرافياعا نەگىزدەلگەن. وسى سەكىلدى قويىلىمدى بىلتىرعى جىلى ناۋرىز ايىندا قويعان بولاتىنبىز. «التى بي» سپەكتاكلى دە وسى جاڭا پرەمەرا سەكىلدى ءازىل-وسپاققا قۇرىلعان سيۋجەتتىك قايشىلىقتارعا ەمەس, حورەوگرافياسى ەرەكشە, كومەديالىق بالەتتىڭ وزگەشە ءتۇرىن ەلوردالىقتار ىستىق ىقىلاسپەن قابىلداعانى بەلگىلى. «التى بيدەن» كەيىنگى باسپالدىق, نىق قادامىمىز كيلياننىڭ وسى شىعارماسىنان كورىندى. موتسارتتىڭ تاڭعاجايىپ مۋزىكاسىنا قۇرىلعان بالەت ماحابباتتىڭ بيىك شىڭىن, شارىقتاۋ شەگىن كورەرمەندەردىڭ جۇرەگىنە جەتكىزەدى.
1991 جىلى ي.كيليان وسى تۋىندىنى اتاقتى زالتسبۋرگ فەستيۆالى ءۇشىن قويعان بولاتىن. بالەت ونەرىندەگى باعا جەتپەس جاقۇتقا اينالعان قويىلىم ۋاقىت وتە كەلە قۇندىلىعى ارتا تۇسەتىن قىمبات دۇنيەگە اينالدى. بالەتتە تراگەديا جوق, بىراق ەرەكشە سەزىمگە قۇرىلعان نازىكتىك بار, بيشىلەر ءتىپتى قىلىش سەكىلدى سۋىق قارۋعا ساۋساق ۇشىمەن اسىلىپ تۇرعان كۇيدە ۇستايتىنى, التى ءبيشىنىڭ ءبىر مەزگىلدە, ءبىر ساتتە جەدەل قيمىلداۋى, قىلىشتىڭ شەڭبەر بويىمەن اينالا وتىرىپ, ورىنداۋشىعا ورالۋى – ءبارى دە بالەت شەبەرلەرىنىڭ ايرىقشا ونەرىن كورسەتەدى. پرەمەراداعى قىزىقتى, قايتالانباس وزگەشە شەشىم – حاس ونەردى پاش ەتەدى. بالەتتەگى بۇل قادام, بۇل قويىلىم – تەاتر شەبەرلەرىنىڭ رەپەرتۋارىن بايىتا تۇسكەنىن ايتۋىمىز قاجەت.
استانالىق جۋرناليستەرگە ارنالعان ءباسپاسوز ءماسليحاتىنا قاتىسقان نيدەرلاند بي تەاترىنىڭ بالەتمەيستەرى ءارى پرەمەرى ستەفان جەرومسكي وسى اتاقتى يرجي كيلياننىڭ اسسيسەنتى بولعان ەكەن. استاناداعى پرەمەرانىڭ كوركەمدىك قويىلىم ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى يۋست بيگەلار باسپاسوز وكىلدەرىنە قويىلىم كەزىندەگى جارىقپەن, دەكوراتسيامەن, كوستيۋمدەرمەن جۇمىستى شەبەر ۇيلەستىرە بىلگەن مامان رەتىندە كورىندى. سەبەبى, وسى بالەتتەگى ەڭ باستى تالاپ –
ساحناداعى جارىقتاردىڭ ايقىن, تازا بولۋى ەدى. ساحناداعى قويىلىم شەشىمى بويىنشا قارا جۇمساق دەكوراتسيالار مەن روليكتەردەگى جىلجىمالى كرينولين كويلەكتەر قولدانىلدى. بارلىعى دا قازىرگى زاماناۋي ستيل – مينيماليزم ستيلىندە – اق-قارا ءتۇسى ارقىلى بەرىلدى.
-سەنبى, جەكسەنبىدە وتكەن گالا-بالەتتە ەلوردا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنىڭ نازارىنا ءبىرىنشى بولىمدە الەمدىك حورەوگرافيا جاۋhارى – ف.شوپەننىڭ مۋزىكاسىنا ميحايل فوكيننىڭ حورەوگرافياسىنداعى «شوپەنيانا» بالەتى ۇسىنىلادى, ەكىنشى بولىمدە ارتىستەر موتسارتىڭ مۋزىكاسىنا قويىلعان اتاقتى چەح حورەوگرافى يرجي كيلياننىڭ «كىشكەنتاي ءولىم» قويىلىمىن قازاقستاندىق ونەر شەبەرلەرىنىڭ ورىنداۋىندا تاماشالايدى, – دەدى «استانا وپەرا» تەاترى ديرەكتورىنىڭ بىرىنشى ورىنباسارى تولەۋبەك الپيەۆ.
قويىلىمنىڭ قويۋشى ديريجەرى, تالانتتى ەلمار بورىباەۆ بولسا, تەاتردىڭ بالەت ترۋپپاسىنىڭ جەتەكشى سوليستەرى ايگەرىم بەكەتاەۆا مەن باقتيار ادامجان بالەتتىڭ پرەمەراسى جايىندا كاسىبي ويلارىمەن ءبولىستى.
-ستەفان جەرومسكيمەن جۇمىس ىستەۋ – ادامعا ەرەكشە اسەر ەتەدى, ونىمەن جۇمىس ىستەۋ وتە ىڭعايلى,-دەيدى ب.ادامجان ءباسپاسوز ءماسليحاتى كەزىندە. مۇندا مۋزىكانىڭ نوتالارىمەن ۇيلەسكەن حورەوگرافيا بار, ءاربىر ءبيشىنىڭ مۇمكىندىگىن اشىپ, كيلياننىڭ حورەوگرافياسى ارقىلى قازاق ساحناسىنىڭ كورەرمەندەرىن تاڭعالدىرۋ, تامسانتۋ ءبىز سەكىلدى ونەر يەلەرى ءۇشىن زور مارتەبە. ارتىستەردىڭ بي بارىسىنداعى ءبىر-بىرىنە بەيىمدىلىگى, ۇجىمداسا ەڭبەك ەتۋى –
س.جەرومسكيدىڭ اسقان شەبەرلىگىنىڭ ارقاسىندا دەر ەدىم. ءار ءبيشىنىڭ ەرەكشە قىرلارى اشىلدى دەسە دە بولادى. سەبەبى, حورەوگرافيانى مۋزىكاعا بەيىمدەۋ, وعان فيزيكالىق تۇرعىدان دايىن بولۋ, كورەرمەنگە ەموتسيا ارقىلى اسەرلى ەتۋ وڭاي ەمەس.بۇل جەردە ماحابباتتى كىشىگىرىم ءولىم دەپ ادامعا ءتۇرلى اسەرىن استارلاپ كورسەتەدى, ونى ساحنادا كورسەتۋ – ناعىز شەبەرلەردىڭ عانا قولىنان كەلەر دۇنيە ەكەنىن ايتۋىمىز قاجەت. ءار نوتاعا قويىلعان ءىس-قيمىلدار بار, ودان ءسال كەشىگەتىن بولساق, كەلەسى نوتالارداعى قيمىلدارعا تىپتەن ىلەسە المايسىڭ – قويىلىم وسىنىسىمەن ەرەكشەلەنەدى دەپ ايتار ەدىم. بيشىلەر قاتار تۇرعاندا سينحروننو بايلانىس كەرەك, الدىڭعى جاقتاعى, ارتتاعى, قاتارداعى ادامدارمەن ءجىتى بايلانىستا بولىپ, ۇجىمداسا اتقاراتىن قيمىل-قوزعالىستار كوپ كەزدەسەتىندىكتەن, ءتىپتى تىنىسىمىزعا دەيىن بىردەي بولۋى وتە ماڭىزدى. جەتەكشى بالەت ءسوليسى دە وسى ورتاق تارتىپكە, ىشكى ۇيلەسىمگە ساي بيلەۋى ءتيىس. جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ, بىرلەسە ارەكەت ەتكەندە عانا, ۇجىمدىق ەرەن ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا وسىنداي تىڭ, تاماشا دۇنيەلەر قازاق ساحناسىندا دۇنيەگە كەلە بەرمەك دەگەن ويدامىن. بۇل بالەت – مەن دەگەن قانشاما الپاۋىت تەاترلاردىڭ ەنشىسىنە بايلانباعان, ساحناسىندا قويىلماعان تۋىندى. شەتەلدە قانشا رەت بولدىم, ءتىپتى ەۋروپالىق تەاترلار قويا الماعان بۇل تۋىندىنىڭ ەلىمىزدە كورسەتىلۋى – بىزگە بەرىلگەن باق, ءساتتى جەڭىس دەۋگە حاقىمىز بار. سوندىقتان, بۇل قويىلىم – شەبەر حورەوگرافتاردىڭ شەدەۆرىن قويۋعا تالپىنعان ءبىزدىڭ ەڭ تاڭداۋلى, باعىمىزدى اسىرعان دۇنيە دەپ قابىلداۋىڭىزعا بولادى.
دەمالىس كۇندەرىندە «استانا وپەرادا» انشلاگپەن وتكەن قويىلىمدار ەلوردالىقتار مەن قالا قوناقتارىنىڭ سپەكتاكلگە دەگەن ايرىقشا قىزىعۋشىلىعىن بىلدىرۋدە, ويتكەنى, الەمدىك زاماناۋي حورەوگرافيا جاۋhارىن تاماشالاۋ – تالعامى بيىك كورەرمەننىڭ تاڭداۋى! ەندەشە, بالەت ونەرىنىڭ دانىشپانى – يرجي كيلياننىڭ شىعارماسىن مىڭ رەت ەستىگەنشە, قازاق ساحناسىندا وزىندىك ورنەكتەرىمەن كورۋ, تانىسۋ – بيىك ونەرگە قىزىعۋشى تىڭدارمەن مەن كورەرمەندەردىڭ ارمانى.
