بۇگىندە حالقىمىزدىڭ 40 پايىزعا جۋىعى – 7,5 ميلليون ادام اۋىلدا تۇرادى. بىراق بۇل سان جىل سايىن ازايۋدا. قاڭىراپ, بوس قالعان اۋىل كوپ. ونىڭ نەگىزگى سەبەبى – اۋىلداعى ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىنىڭ ناشار بولۋى. ونى كورۋ ءۇشىن الىسقا بارۋدىڭ دا كەرەگى جوق. مىسالى, استانا ماڭىنداعى اقمولا وبلىسىنىڭ اۋىلدارىن الساق. جازدا ەل وڭىرلەرىنە بارعاندا كوپتەگەن ماسەلەنىڭ ءالى دە شەشىلمەي جاتقانىن كوردىك. اۋىل تۇرعىندارى ارتىق ەشتەڭە سۇراپ جاتقان جوق. ولارعا كەرەگى – ساپالى جول, تازا اۋىز سۋ, جارىق, ينتەرنەت بايلانىسى. بىراق نەگە ولار ءۇشىن بۇل قولجەتپەس دۇنيە بولۋ كەرەك؟!
مىسالى, سابىندى اۋىلى استانادان نەبارى 70 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان, بىراق ينتەرنەت اتىمەن جوق. اۋدان ورتالىعى قورعالجىننىڭ وزىندە دە جاعداي ءماز ەمەس. كەزىندە دۇركىرەپ تۇرعان اۋدان ەدى, قازىر بۇرىنعى قادىرى قالماعان. ەلورداعا جاقىن اۋداننىڭ جاعدايى وسى بولسا, شالعاي وڭىرلەر تۋرالى ايتپاسا دا بولادى. اۋىلارالىق جولداردىڭ جاعدايى ءتىپتى ايانىشتى. مىسالى, قورعالجىن-شۇباركول اراسىن تەك جول تالعامايتىن كولىكپەن وتۋگە بولادى. قورعالجىن اۋدانىنداعى قارعالى اۋىلىنا اپاراتىن ءۇش-اق شاقىرىم جول 30 جىلدىڭ ىشىندە بىردە-ءبىر رەت جوندەلمەگەن. كەزىندە دۇركىرەپ تۇرعان اۋىلدا قازىر 10 ءتۇتىن عانا قالعان.
سول سياقتى قاراعاندى وبلىسىنداعى بارشىن-قۇلانوتپەس جولى تۋرا سونداي. قويدىڭ قۇنىن بەرسەڭ دە, جەڭىل كولىكپەن جەتە المايسىڭ. ارينە, جاس وتباسىلار ول جەردەن ات-تونىن الا قاشادى. قاراعاندى وبلىسى نۇرا اۋدانىنداعى جانبوبەك اۋىلىنا دا بارار جول جوق. وبلىس ورتالىعىنان 520, اۋدان ورتالىعىنان 300 كم جەردە ورنالاسقان اۋىلدىڭ جاعدايى وتە ناشار. 500-گە جۋىق تۇرعىنى بار اۋىل ادامدارىنا ەمحاناعا جەتۋ, ۇيگە ازىق-تۇلىك اكەلۋ, بالا-شاعانى كيىندىرۋ ۇلكەن ماسەلە بولىپ وتىر. توزىعى جەتكەن جول جۇرتتى ابدەن دىڭكەلەتىپ جىبەرگەن. ءتىپتى اۋدانعا بارار جولدا جانارماي بەكەتى دە جوق. قىسقاسى, قۇلان جورتپاس قۋ دالا.
اۋىلداعى حالىقتىڭ كۇنكورىسى – وسى. سويتە وتىرىپ, اۋىلدان جۇرت كەتپەسىن, اۋىل تورگە شىقسىن دەيمىز. دەسە دە جانبوبەكتە تىرشىلىك جالعاسىپ جاتىر. اۋىلدا 80 وقۋشى بار. مەكتەپ 70 جىل بۇرىن سالىنعان, سودان بەرى تولىق جوندەۋدەن مۇلدە وتپەگەن. مەكتەپكە قاراپ «ءبىلىم وشاعى» دەپ ايتا المايسىڭ.
جالپى, اۋىلدارداعى ءبىراز پروبلەمانى اۋدان اكىمدەرىنىڭ وزدەرى-اق شەشۋگە شاماسى جەتەدى. نيەت-ىقىلاس بولسا, كوپ نارسەنى وزگەرتۋگە بولادى. بىراق ولاردىڭ شالعايداعى شاعىن اۋىلدارعا ات باسىن بۇرۋى وتە سيرەك. ءتىپتى اۋدان اكىمدەرىن كورمەگەن, مۇلدە تانىمايتىن اۋىل جەتەرلىك. قارجى جوق دەي بەرمەي, اۋدان اكىمدەرى وزدەرى ۇيىتقى بولىپ, قولدارىنا سىپىرتقى مەن كۇرەك الىپ, اينالاسىن اكتەپ, جوندەپ, ءوز اۋىلىن ويماقتاي ەتىپ ۇستاۋعا بولادى. پرەزيدەنت ايتقانداي, بيلىك وكىلدەرى تۇرعىنداردىڭ تالاپ-تىلەگىنە زەيىن قويۋى كەرەك. جىلتىراعان كولىگىن موتوتسيكلگە الماستىرىپ, اۋىل-اۋىلدى ارالاسا يگى. سەبەبى تۇرعىندار اكىمدەردىڭ قىزمەتىنە قاراپ, بۇكىل بيلىككە باعا بەرەدى.
بۇل تەك 1-2 مىسال عانا, اتالعان پروبلەمالار ەلىمىزدىڭ باسقا اۋىلدارىنا دا ورتاق. سوندىقتان اۋىلدارداعى ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن: بىرىنشىدەن, جەرگىلىكتى اكىمدەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن ەسەپ بەرۋىن كۇشەيتۋ كەرەك. اۋىل, اۋدان اكىمدەرىنىڭ سايلاۋى كەزىندە وسىنى ەسكەرۋدى تالاپ ەتەمىن. ەكىنشىدەن, اۋىل جانە اۋدان اكىمدىكتەرىنىڭ قۇزىرەتىن كەڭەيتىپ, بولىنەتىن بيۋدجەتتى ارتتىرۋ قاجەت. ءۇشىنشى, جوعارىدا اتالعان اۋىل-اۋداندار بويىنشا وزەكتى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن ءتيىستى بيۋدجەت ءبولىنۋى ءتيىس.
قاراقات ابدەن,
ءماجىلىس دەپۋتاتى
