شەت ەلدەردەگى ارحيۆتە ساقتالعان قازاقستان تاريحىنا قاتىستى قۇجاتتارمەن تولىقتىرۋعا باعىتتالعان «ارحيۆ-2025» جوباسى – اۋقىمدى ءارى ماڭىزدى جوبانىڭ ءبىرى.
عالىمداردان قۇرىلعان ەكسپەديتسيالار الىس-جاقىن شەت ەلدەردەگى ارحيۆتەر مەن كىتاپحانالاردا زەرتتەۋ-ىزدەستىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ كەلەدى. سونداي ءساتتى ءىس-ساپاردىڭ ءبىرى 2022 جىلدىڭ تامىز ايىندا باشقۇرتستاننىڭ ۋفا قالاسىندا جالعاستى.
باشقۇرتستاننىڭ ۇلتتىق مۋزەيى, ۇلتتىق كىتاپحاناسى مەن ۇلتتىق ارحيۆ قورلارى بويىنشا اۋقىمدى عىلىمي-ىزدەنىس جۇمىسى جۇرگىزىلىپ, قۇندى اقپاراتتار جيناقتالدى. ۇلتتىق مۋزەي قورىنىڭ سيرەك كىتاپتار بولىمىنەن XIX-XX عاسىرداعى اراب, شاعاتاي جانە كونە تۇركى تىلىندە جازىلعان قۇندى قولجازبالار مەن سيرەك كەزدەسەتىن قازاقستان تاريحىنا قاتىستى قۇجاتتار مەن كىتاپتاردى انىقتادى. ورىنبور مەن ۋفادا شىعىپ تۇرعان «يسلام», «رەليگيا ي جيزن», «شورا», «زنانيە», «ماعلۇمات», «باشقۇرت ايماعى» اتتى تۇركى حالىقتارىنا ورتاق ادەبي-تاريحي باسىلىمدارداعى سول كەزەڭدەگى قازاق تاريحىنا قاتىستى مالىمەتتەر مەن دەرەكتەر جاريالانعان كەزەكتى ءنومىرىنىڭ كوشىرمەسى الىندى. ال باشقۇرتستان ارحيۆىنەن ورىنبور اسكەري گۋبەرناتورى, ورىنبور گۋبەرنياسىنا قاتىستى وقۋ-اعارتۋ ءىسى قورى بويىنشا ماڭىزدى قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەسى جيناقتالدى. ۇلتتىق كىتاپحانا قورىنداعى عىلىمي-ىزدەنىس جۇمىسى بارىسىندا قازاق حالقىنىڭ وتكەن تاريحىنا قاتىستى اسا قۇندى قۇجاتتار مەن دەرەكتەرگە كەز بولدىق. 1907 جىلى قازان قالاسىنداعى ي.ەرمولاەۆتىڭ باسپاحاناسىندا كونە كونە تۇركى تىلىندە باسىلعان «قازاق ءاحۋالى» اتتى ەڭبەك قۇندى سانالدى. وندا XVIII عاسىرداعى قازاق ۇلتىنىڭ تۇرمىسى, ادەت-عۇرپى تۋرالى قامتىلعان. ودان بولەك, كولباي توعىسىنوۆتىڭ «ناداندىق قۇربانى» اتتى 3 بولىمنەن تۇراتىن (1915 جىلى جازىلىپ, ۋفادا قاديم ەملەسىندە جارىق كورگەن) پەساسىنىڭ كوشىرمەسى الىندى.
ءبىزدىڭ قولىمىزعا تۇسكەن قۇندى ەڭبەكتىڭ ءبىرى – سكايلەر ءيۋدجيننىڭ «تۇركىستان تاريحى جانە ساياحات جازبالارى». 1873 جىلى ەۆگەني شۋلەر ەسىمىمەن بەلگىلى بولعان امەريكالىق زەرتتەۋشىنىڭ ساپارى سانكت-پەتەربۋرگتە باستالادى. ودان ءارى ورىنبور ارقىلى پەروۆسكي فورتىنا كەلەدى. سوسىن تاشكەنت پەن سامارقاند, بۇحاراعا وتەدى. سەگىز ايعا سوزىلعان ساياحاتتان ءسىبىر مەن ورال ارقىلى سانكت-پەتەربۋرگقا ورالادى. ناتيجەسىندە 1876 جىلى تۇركىستان ساياحاتىنان العان اسەرلەرى نەگىزىندە اعىلشىن تىلىندە كۇندەلىك ەڭبەگىن جازادى. اۆتور وسى ساياحاتىندا قازاقتاردىڭ ادەت-عۇرىپ, تۇرمىس-تىرشىلىگىنە قاتىستى قۇندى مالىمەتتەر بەرەدى.
اۆتور تۇركى حالىقتارىنا ورتاق تاريحي تۇلعا – قورقىت اتاعا قاتىستى دەرەكتەردى كەلتىرە وتىرىپ, قورقىت اتا مازارىنىڭ (1876 جىلعى) بەينەسىن كەسكىندەيدى. 1925 جىلدان قورقىت اتا مازارى وپىرىلا باستاپ, 1952 جىلى سىرداريا وزەنى شايىپ كەتكەن.
گۇلسىم بيسەنوۆا,
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
