بيىل جىل باسىندا استانانىڭ بىرنەشە جەرىنە اقىلى تۇراق جۇيەسى قوسىلىپ, جۇزەگە اسىپ كەلە جاتقانى بەلگىلى. جۇيەلى قۇرىلعان ءىس قاشاندا جالعاسىن تابارى انىق. جاقىندا اقىلى اۆتوتۇراق سانىن 10 مىڭ ورىنعا دەيىن ارتتىرۋ جوسپارلانىپ وتىرعانى تۋرالى اقپاراتقا قانىق بولدىق. وسىعان بايلانىستى «استانانىڭ كولىك تۇراعى كەڭىستىگى» جشس ديرەكتورى ارداق تۇرعانقۇلوۆپەن بايلانىسقا شىعىپ, كوكەيىمىزدە جۇرگەن ساۋالدارىمىزعا جاۋاپ الدىق.
– ارداق مىرزا, اڭگىمەمىزدى ەڭ اۋەلى اقىلى تۇراق جۇيەسىن ەنگىزۋ تۋرالى باستاما قاي ۋاقىتتان قولعا الىنعانىنان باستاساق.
– سۇراعىڭىزعا كوشپەس بۇرىن مىنا جايتتى ايتا كەتكىم كەپ وتىر. استانا كۇن ساناپ دامىپ, اۋماعى ۇلكەيىپ بارا جاتقانىنا ءبارىمىز كۋامىز. الايدا ءبىر وكىنىشتىسى, كولىك سانى دا ارتىپ بارادى. شىنىن ايتۋ كەرەك, قازىر ولار باس قالامىزدىڭ باستى ورىندارىن «جاۋلاپ» الدى. استانا بۇرىن كەپتەلىسى جوق قالالاردىڭ ءبىرى ەدى. سوڭعى جىلدارى بۇل تۇسىنىك تە ءمانىن جوعالتا باستادى. قازىر كەپتەلىسسىز مەجەلەگەن جەرىڭە جەتۋ مۇمكىن ەمەس. تۇرعىن ۇيلەردىڭ اۋلالارى, جول جيەكتەرى, ءتىپتى جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان جولدارعا دەيىن قاڭتارىلىپ تۇرعان ماشينالارعا كۋا بولامىز. زەرتتەپ قاراساق, كەي وتباسىندا ەكىدەن-ۇشتەن كولىكتەرى بار. بۇل جاقسى عوي. بىراق قالامىزدىڭ وزگە تۇرعىندارىنا ىڭعايسىزدىق تۋدىرىپ وتىرعانىن ەسكەرگەن ءجون. تەمىر تۇلپار سانىنىڭ ارتۋى جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە, اسىرەسە مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا, قۇنداقتاعى ءسابيى بار انالارعا, مۇگەدەك جاندارعا, سونداي-اق ۆەلوسيپەدشىلەرگە زيانىن تيگىزىپ وتىر. وزگەنىڭ قۇقىعىن شەكتەۋگە بولمايدى. قانشا دەگەنمەن استانا جۇرگىزۋشىلەرگە عانا ارنالعان قالا ەمەس قوي. مىنە, وسىنى ويلاعان قالا باسشىلىعى سوڭعى ەكى جىلدا كولىك تۇراعى كەڭىستىگىن رەتكە كەلتىرۋ ماسەلەسىنە بىلەك سىبانا كىرىستى. وسى ءىستى شەشۋ ءۇشىن حالىقارالىق PWC (PricewaterhouseCoopers) ماماندارى تارتىلدى. ەڭ الدىمەن تۇراق سانىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن شەشۋ قاجەت بولدى.
– اقىلى تۇراق ماسەلەسىن ءبىر جولعا قويۋ ىسىندە شەتەلدىك مامانداردىڭ قانداي كومەگى ءتيدى؟
– ولار زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ, ناتيجەسىندە پاركينگتەردى تۇركىستان, دوستىق, ورىنبور كوشەلەرىندەگى اۋلا ماڭايلارىنا, سونداي-اق «نۇرجول» بۋلۆارىنىڭ بويىنا مونيتورينگ جۇرگىزدى. ودان بولەك, مونيتورينگ قالانىڭ وزگە دە جەرلەرىندە تاڭعى 7.00 مەن تۇنگى 2.00 ارالىعىندا وتكىزىلدى.
وسى تۇستا العاش بولىپ اقىلى تۇراق جۇيەسى ەنگىزىلگەن «نۇرجول» بۋلۆارىن مىسالعا كەلتىرە كەتەيىن. اقىلى تۇراق ەنگىزىلگەنگە دەيىن بۇل ماڭايعا ءبىر كۇندە 564 جۇرگىزۋشى كولىگىن قويسا, ونىڭ 238-ءى, ياعني 42 پايىزى ءتيىستى ەرەجەنى ساقتاماعانى انىقتالدى. ارقايسىسىنىڭ كولىك قويۋ ۋاقىتى ورتاشا ەسەپپەن العاندا 2 ساعات 33 مينۋتتى قۇراعان.
بۇدان بولەك, مونيتورينگ ءناتيجەسىندە ەلوردالىقتاردىڭ 42 پايىزى اۆتوتۇراق رەتىندە تۇرعىن ءۇي ماڭايىن پايدالانسا, تەك 26 پايىزى عانا پاركينگتەرگە قوياتىنى بەلگىلى بولدى. سول سياقتى تۇراق الاڭىندا جۇرگىزۋشىلەردىڭ 32 پايىزى ەرەجە بۇزادى ەكەن. مىنە, وسىنداي زەرتتەۋ جۇمىستارىنان كەيىن قالالىق اكىمدىك پەن جولاۋشىلار كولىگى جانە اۆتوموبيل جولدارى باسقارماسى بىرلەسە وتىرىپ, «استانانىڭ كولىك تۇراعى كەڭىستىگى» جشس-ءىن قۇرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى.
– جاڭا جۇيە ەنگىزىلمەس بۇرىن وزگە ەلدەردىڭ تاجىريبەسى قولدانىلدى ما؟
– قانداي ەل بولسىن اۆتوموبيليزاتسيا دەڭگەيى (1000 تۇرعىنعا 300-400 كولىكتەن) ارتىپ بارا جاتقان جاعدايدا پروبلەمانى شەشۋ ءۇشىن free parking رەجيمىنەن باس تارتۋعا ءماجبۇر بولادى. ياعني قوعامدىق ورىندار بۇرىنعىداي جەكە كولىك تۇراعى رەتىندە قولدانىلمايدى. شەتەلدىك تاجىريبەگە جۇگىنەر بولساق, امەريكانىڭ ءىرى قالالارىندا 1930 جىلداردىڭ وزىندە اقىلى جۇيە ەنگىزىلگەن. ەۋروپادا بۇل جۇيە 1960 جىلداردان باستالىپتى. ال تمد ەلدەرىندە سوڭعى جىلدارى عانا قارقىندى تۇردە جۇزەگە اسىپ كەلەدى. ماسەلەن, كورشىلەس رەسەي فەدەراتسياسىندا 2013 جىلدان باستالعان.
– جاقىندا «Astana اqshamy» باسىلىمىندا ەلورداعا قوسىمشا 10 مىڭنان اسا اقىلى تۇراق ىسكە قوسىلاتىنى جايلى اقپارات شىقتى. وسى جايلى تارقاتىپ ايتىپ بەرسەڭىز.
– الداعى جىلدارى اقىلى جۇيە استانانىڭ بارلىق ايماعىنا ەنگىزىلەدى. ال باسىمدىق, نەگىزىنەن, قالانىڭ سول جاعالاۋى بولىگىنە بەرىلەدى. 2018-2019 جىلدارى ەسىل اۋدانىندا 3908 كولىك ورنى اقىلى بولادى. ال وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن قوناەۆ, ماڭگىلىك ەل, سارايشىق, سىعاناق جانە قابانباي باتىر كوشەلەرىنىڭ اۋماعى جاڭا جۇيەگە كوشەدى. بۇدان بولەك, جاڭا جۇيە قالانىڭ وڭ جاعالاۋىنداعى سارىارقا, بوگەنباي باتىر, ءۋاليحانوۆ, باراەۆ كوشەلەرىنە جانە رەسپۋبليكا داڭعىلىنا دا ەنگىزۋ جوسپارلانىپ وتىر. جوسپار بويىنشا 2019 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بايقوڭىر اۋدانىندا 242 ورىن, الماتى اۋدانىندا 3337 ورىن, سارىارقا اۋدانىندا 2773 ورىن اقىلى جۇيە بويىنشا جۇمىس ىستەيدى.
– استاناداعى اۆتوتۇراق ورىندارىن تولىعىمەن اقىلاندىرۋ كولىگى بار تۇرعىندارعا كەرى اسەرىن تيگىزبەي مە؟ ال تەگىن ورىندار جاعى قالاي قاراستىرىلماق؟
– شىنى كەرەك, تەگىن ورىندار تەك جەڭىلدىگى بار ازاماتتارعا عانا قاراستىرىلعان. قازىر «استانانىڭ كولىك تۇراعى كەڭىستىگى» جشس وسى ساناتتاعى تۇرعىنداردى تىركەۋ جۇمىسىنا كىرىسىپ كەتتى. قازىر 500-دەن استام جەڭىلدىگى بار ادام تىركەۋدەن ءوتتى. ولاردىڭ اراسىندا ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرى, ءبىرىنشى جانە ەكىنشى توپتاعى مۇگەدەكتەر, «التىن قىران», «حالىق قاھارمانى» وردەندەرىمەن ماراپاتتالعان تۇلعالار, «التىن القا» مەن «كۇمىس القاعا» يە بولعان كوپ بالالى انالار سەكىلدى جاندار بار. بۇعان قوسا, سەمەي پوليگونىنان زارداپ شەككەندەر, اۋعانستان سوعىسىنىڭ ارداگەرلەرى مەن مۇگەدەكتەرىنە جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان. وسى ساناتقا كىرەتىن ازاماتتار استانا قالاسى, شارل دە گولل, 1 ا مەكەنجايىنا كەلىپ, تۇراق الاڭدارىن تەگىن پايدالانۋ جونىندەگى تىركەۋدەن ءوتۋى قاجەت.
– ال پاركوماتتىڭ جۇرت بىلمەيتىن قانداي ەرەكشەلىكتەرىن ايتار ەدىڭىز؟
– اقىلى تۇراق الاڭىنا كىرەر الدىندا جۇرگىزۋشى پاركومات اۆتوماتىنا كەز بولادى. ونىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى, اقىسىن الدىن الا تولەۋ قاجەت. بۇل بىزدە عانا ەمەس, جوعارىدا اتى اتالعان قالالاردىڭ بارىندە بار. بۇدان بولەك, كوپشىلىك سۇرايتىن مىنا ءبىر جايتتى ايتا كەتكىم كەلەدى, ەگەر ەكى ساعات ۋاقىتى ءۇشىن 200 تەڭگە تولەگەن جۇرگىزۋشى ءبىر ساعاتتان كەيىن كەتۋى كەرەك بولسا, SMS حابارلاما ارقىلى 2888 نومىرىنە «س» دەگەن ءارىپتى جىبەرۋى ءتيىس. وسىلاي اۆتوتۇراق ۋاقىتىنىڭ ءبىر ساعاتى ساقتالىپ قالادى. سول سياقتى ءموبيلدى قوسىمشا ارقىلى دا قالعان ۋاقىتتى كەلەسى جولعا قالدىرۋعا بولادى. ال اقىسىن تولەۋدەن جالتارعان ءجۇرگىزۋشىنى 3 اەك كولەمىندە, ياعني 7215 تەڭگە ايىپپۇل كۇتىپ تۇرادى. بۇدان وزگە مالىمەتتەر 2888.kz سايتىندا تولىعىمەن جازىلعان.
– جۇرگىزۋشىلەرگە ارنالعان ارنايى سالىق بار. مۇنداي سالىق بولا تۇرا, تۇراقتارعا اقى تولەۋ قانشالىقتى ورىندى؟ بۇل زاڭ جۇزىندە كورسەتىلگەن بە؟
– اقىلى اۆتوتۇراقتى ىسكە قوسۋدىڭ باستى سەبەبى بۇل, جۇرت ويلاعانداي, قالا قازىناسىن قومپايتۋ ەمەس. بەلگىلى ۋربانيست اركادي گەرشمان بىلاي دەگەن: «اقىلى تۇراق – سۇرانىس پەن ۇسىنىستى رەتتەۋ قۇرالى. كەز كەلگەن قالا باسشىلىعى تۇرعىنداردى جەكە كولىگىمەن كەپتەلىسسىز ءارى كەدەرگىسىز ءجۇرۋىن قامتاماسىز ەتە المايدى». ءبىز دە ساراپشىنىڭ وسى پىكىرىمەن كەلىسەمىز.
بۇدان بولەك, جاقىندا مەملەكەت باسشىسى استانانى دامىتۋ جونىندە وتكىزگەن جينالىستا اقىلى تۇراق ماسەلەسى جايلى ايتقانىن ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىن. «مەرسەدەس كولىگىن ساتىپ الۋعا اقشا تابىلسا, اقىلى اۆتوتۇراققا دا تابىلادى. كەرى جاعدايدا ايىپپۇل سالۋ كەرەك. سوندا بارىپ ءتارتىپ ورنايدى. ەسەسىنە قوعامدىق كولىكتەردى پايدالاناتىندار سانى ارتادى» دەگەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
ءيا, اۆتوموبيل – قوزعالىس قۇرالى. بىراق ول جەكەمەنشىك بولىپ ەسەپتەلەدى. ال جەر – قالانىكى. ەش جەردە جۇرگىزۋشىلەر ءۇشىن تەگىن ورىندار قاراستىرىلۋى كەرەك دەپ ايتىلماعان. ەگەر ادام كولىك الاتىن بولسا, ونىڭ بەنزينى ءۇشىن دە شىعىندالاتىنىن ءبىلەدى. سونداي-اق ارنايى سالىق تولەيتىنىنەن دە حاباردار. دەمەك, ونىڭ اۆتوتۇراققا دا اقشاسى جەتەدى. ەگەر اۆتوتۇراققا اقشاڭىز جەتپەسە, قوعامدىق كولىكتەرمەن قاتىناڭىز. مىنە, ماسەلەنىڭ شەشىمى وسى عانا. اركىم وزىنە ىڭعايلىسىن پايدالانادى. بۇعان قوسا, استانادا ۆەلوسيپەدشىلەر ءۇشىن ارنايى جولاقتار ورناتىلىپ, جاعداي جاسالعانىن ۇمىتپاعان ءجون.
– جوعارىدا ايتقان جوسپارلارعا قاراپ, استانانى اۆتوموبيلسىز قالا ەتۋ باستى ماقسات ەتىلگەندەي كورىنەدى.
– التى ايدا جۇرگىزىلگەن جۇمىستارعا قاراپ «نۇرجول» بۋلۆارىنىڭ بويىن جاياۋ جۇرگىنشىلەر ءۇشىن قاۋىپسىز ەتىلگەنىن بايقادىق. اپاتتار سانى كۇرت ازايدى. جەلەكجول بويى قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارى ءۇشىن ايتارلىقتاي ىڭعايلى بولا باستادى. بۇل باستاما قالانىڭ وزگە دە تۇستارىندا جالعاسسا, كەرەمەت ەمەس پە! باستى ماقساتىمىز – استانانى قاۋىپسىز, ىڭعايلى قالا ەتۋ.
سۇحباتتاسقان
ايان ءابدۋالي
