جول – ساۋدا-ەكونوميكالىق بايلانىستىڭ كۇرەتامىرى بولۋىمەن بىرگە كۇنىنە مىڭداعان, ميلليونداعان جولاۋشىنى دىتتەگەن جەرىنە جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتەتىن ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمعا جاتادى. اسىرەسە نۇر-سۇلتان سىندى قارقىندى دامىپ كەلە جاتقان شاھار ءۇشىن جول – قاربالاسقا تولى قالا ءومىرىنىڭ اجىراماس بولشەگى. سوندىقتان دا قالا كوشەلەرىندە قالىپتاسقان تۇيىندەردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋ شاھاردىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ باستى باعىتىنا جاتادى. ايتسە دە سوڭعى كەزدەرى ەلوردا كوشەلەرىندە كوپشىلىكتىڭ ۇيدەن جۇمىسقا, جۇمىستان ۇيگە اسىعاتىن ساتىندە كەپتەلىستىڭ پايدا بولۋى بۇل ماسەلەگە ءالى دە جەتكىلىكتى دەڭگەيدە كوڭىل بولىنبەيتىنىن كورسەتەدى. كەرىسىنشە, مۇنداعى جاعدايدىڭ جىل وتكەن سايىن كۇردەلەنە تۇسكەنىن اڭعارۋ قيىن ەمەس.
رەسمي ورگانداردىڭ قالا كوشەلەرىندەگى كەپتەلىستى تۇرعىندار سانىنىڭ كۇرت وسۋىمەن بايلانىستىرۋىنا ەتىمىز ۇيرەنگەن. ماسەلەن, 2010 جىلى باس جوسپاردى جاساۋ كەزىندە ساراپشىلار ەلوردا حالقى 2030 جىلعا قاراي 1 ميلليوننان اسادى دەگەن بولجام جاساعان. الايدا سوڭعى جىلدارى ەلدىڭ ىسكەرلىك-اكىمشىلىك ورتالىعى بولۋىمەن بىرگە كاسىپكەرلىكتىڭ دە قالاسى رەتىندە دامىعان باس قالادا قازىردىڭ وزىندە 1 ميلليون 200 مىڭنان استام ادام تۇرادى. وسىدان بارىپ وزگە الەۋمەتتىك ماسەلەلەرمەن بىرگە كولىك كەپتەلىسى دە ەلوردالىقتاردىڭ باس اۋرۋىنا اينالىپ شىعا كەلدى.
باعىت سىلتەي مە, بوگەت بولا ما؟-
قاراپايىم جولاۋشى رەتىندە ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا, كولىك كەپتەلىسىنىڭ نەگىزگى سەبەبىن اۆتوكولىكتىڭ كوبەيۋىنەن بۇرىن قارىس قادام سايىن قويىلعان باعدارشامداردان ىزدەۋ كەرەك-اۋ. راسىندا, كۇندەلىكتى كوزىمىز كورىپ جۇرگەن جاي – وسى. ماسەلەن, سول جاعالاۋدا قاتار جاتقان سىعاناق, دوستىق, قوناەۆ, سارايشىق كوشەلەرىنىڭ تۇران داڭعىلىنان باستالىپ, ماڭگىلىك ەل داڭعىلىنا دەيىن سوزىلاتىن ارالىعى 2,5 شاقىرىمدى قۇرايدى. سول ارالىقتا كەيبىر كوشەلەردە 8 باعدارشام ورناتىلعان ەكەن. قاراپايىم ماتەماتيكالىق ەسەپتەۋگە سالساڭىز, ءار 300 مەتر سايىن 1 باعدارشام ورناتىلعان بولىپ شىعادى. وسىدان كەيىن اتالعان كوشەدەگى كولىك كەپتەلىسىن ەلورداداعى حالىق سانىنىڭ وسىمىمەن بايلانىستىرۋ قيسىنعا كەلە قويماس.
نۇر-سۇلتان قالالىق پوليتسيا دەپارتامەنتىنىڭ بەرگەن مالىمەتىنە سۇيەنسەك, شاھارداعى جول-كولىك قوزعالىسىن رەتتەۋ ءۇشىن 625 باعدارشام ورناتىلعان ەكەن. ونىڭ 189-ى جاياۋ جۇرگىنشىلەر باعدارشامىنا جاتادى.
– قالاداعى كولىك جۇكتەمەسىن ازايتۋ ماقساتىندا نۇر-سۇلتان قالالىق پوليتسيا دەپارتامەنتى بىرقاتار ءىس-شارالاردى جۇزەگە اسىردى. 2020-2021 جىلدار ارالىعىندا 31 قيىلىستا سول جاق بۇرىلىس پەن بۇرىلىس الىنىپ تاستالدى. بۇل قيىلىستىڭ تىكەلەي باعىتتاعى كولىك اعىنىن وتكىزۋ قابىلەتىن ارتتىردى. كورسەتىلگەن مانەۆرلەرگە تىيىم سالۋ مۇمكىندىگى بولماعان جاعدايدا, سول جاق بۇرىلىس ءۇشىن 39 قيىلىستا قوسىمشا سەكتسيا ورناتىلدى.
سونىمەن قاتار 31 رەتتەلەتىن كوشە قيىلىسىندا قىزىل ءتۇستى 32 قوسىمشا «+» سيگنالى قويىلدى. اعىمداعى جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا 2 قيىلىستا 2 «+» بەلگىسى قىزىل تۇستەن جاسىل تۇسكە اۋىستىرىلدى.
تىلەنديەۆ داڭعىلى مەن اقان سەرى كوشەسى, سارايشىق پەن تۇركىستان كوشەلەرى مەن اممان كوشەسى مەن م1 كوپىرىنىڭ قيىلىسىندا ەكىنشى كەزەكتەگى جولدى باستى جولعا قوسۋعا تىيىم سالۋ بەلگىلەرى قويىلدى.
نەگىزىنەن, كولىك كەپتەلىسىنىڭ نەگىزگى سەبەبى كوشەنىڭ گەومەتريالىق پارامەترلەرىنە دە بايلانىستى بولادى. كولىك اعىنىنىڭ قازىرگى قارقىنى بىرقاتار قيىلىستىڭ رۇقسات ەتىلگەن شەكتى وتكىزۋ قابىلەتتىلىگىنەن بىرنەشە ەسە اسىپ تۇسەدى. مىسالى, تۇران داڭعىلى مەن قورعالجىن تاسجولى قيىلىسىنىڭ وتكىزۋ قابىلەتى ساعاتىنا 2700 دانا كولىك قۇرالىنا ەسەپتەلگەن. دەپارتامەنت قىزمەتكەرلەرى جۇرگىزگەن تالداۋ كەزىندە اتالعان قيىلىسپەن 1 ساعات ىشىندە 5 مىڭنان استام كولىك وتەتىنى بەلگىلى بولدى. ءدال وسىنداي جاعدايدى ماڭگىلىك ەل داڭعىلى مەن قوناەۆ كوشەسىنەن قابانباي باتىر داڭعىلى باعىتىنداعى بارلىق قيىلىستاردا دا بايقالادى.
وعان قوسا, سوڭعى جىلدارى اۆتوكولىكتىڭ دە سانى كوبەيە تۇسكەن. 2021 جىلعى 1 قازانداعى جاعداي بويىنشا نۇر-سۇلتان قالاسىندا بارلىعى 387440 دانا كولىك قۇرالى تىركەلگەن, بۇل وتكەن جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا 8,1 پايىزعا ارتىق, – دەيدى قالالىق پوليتسيا دەپارتامەنتى باستىعىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى, پوليتسيا پولكوۆنيگى باقىتجان مالىباەۆ.
كەپتەلىس كوپىرمەن رەتتەلە مە؟
قالاداعى كولىك كەپتەلىسى ماسەلەسىن شەشۋدە باعدارشامداردىڭ رەتتىلىگىمەن بىرگە كولىك ينفراقۇرىلىمىن جەتىلدىرۋگە باسا ءمان بەرىلۋى قۇپتالادى. بۇل باعىتتا قازىرگى تاڭدا اۋقىمدى جۇمىستاردىڭ قولعا الىنعانى – كوڭىلگە دەمەۋ. وتكەن اپتادا ءماسليحات دەپۋتاتتارى الدىندا شاھاردىڭ 9 ايداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ قارقىنى تۋرالى بايانداعان قالا اكىمى التاي كولگىنوۆ تاۋىلسىزدىك, ۇلى دالا داڭعىلدارىندا ەكى جاعالاۋدى جالعايتىن كوپىر قۇرىلىسىنىڭ جۇرگىزىلەتىنىن ايتقان. سول جولى 8 جولاقتى قوس كوپىردىڭ قالا كوشەلەرىندەگى كولىك قوزعالىسىن وڭتايلاندىرۋدا دا مول مۇمكىندىككە يە ەكەندىگى ايتىلدى. سوندىقتان ەلوردالىق جۇرگىزۋشىلەر مەن جولاۋشىلارعا سول كوپىرلەرگە سالىنعانعا دەيىن كۇن سايىن كەمى 1 ساعات ۋاقىتىن كەپتەلىستە تۇرۋعا ارناۋدان باسقا امال جوق.
وسىندايدا تۇرعىندارىنىڭ سانى كۇللى قازاقستان حالقىمەن شامالاس الەمدەگى ۇلكەن قالالاردىڭ تاجىريبەسىنە قىزىعا كوز سالاسىڭ. كولىك ينفراقۇرىلىمىن جەتىلدىرۋگە جاۋاپتى ماماندار قاپەرگە الار دەپ سونىڭ كەيبىرىن مىسال ەتۋدى ءجون سانادىق. سونىمەن…
ۇيرەنەتىن-اق ءۇردىس…
كەپتەلىستىڭ قيىندىعىمەن وسىدان 40 جىلداي بۇرىن بەتپە-بەت كەلگەن لوندوندىقتار دا وتكەن عاسىردىڭ سوڭى, ءححى عاسىردىڭ باسىنا دەيىن ۇيدەن جۇمىسقا, جۇمىستان ۇيگە قايتار شاقتا التىن ۋاقىتىن باعدارشامنىڭ جاسىل ءتۇسىنىڭ جانعانىن كۇتۋمەن سارپ ەتتى. 2000 جىلداردىڭ باسىندا لوندوننىڭ تىزگىنىن ۇستاعان كەن ليۆينگستون عانا كەپتىلىسكە قارسى كۇرەس اشتى. جاڭا عاسىرداعى لوندوننىڭ العاشقى مەرى قالانىڭ تاريحي ورتالىعىنا تاڭعى 7:00 مەن 18:30 اراسىندا كولىك كىرەتىندەرگە ارناپ تولەم جۇيەسىن ەنگىزدى. وعان دەيىن ول قوعامدىق كولىك مارشرۋتىنىڭ سانىن كوبەيتتى. اۆتوبۋس پەن تاكسيگە ارنالعان جولاقتى ىسكە قوستى. سونداي-اق جول ەرەجەسىن بۇزۋشىلارعا ايىپپۇل سالۋدىڭ دا وزىندىك جۇيەسى پايدا بولدى. بۇل ءادىس ەرەجەنى ءجيى بۇزاتىندارعا ايىپپۇلدى كوبىرەك سالۋ مەن جازانى قاتاڭداتۋعا نەگىزدەلدى. كولىكتى تۇراققا دۇرىس قويماعاندار دا ايىپپۇلدى كوپ تولەۋگە ءماجبۇر بولدى. جەكە كولىك قۇرالدارىنا قارسى ليۆينگستون ەنگىزگەن «سانكتسيالاردىڭ» ارقاسىندا لوندوننىڭ ورتالىعىمەن جۇرەتىن كولىكتەردىڭ سانى 40 پايىزعا دەيىن ازايدى.
سينگاپۋر دە جەكە اۆتوكولىكپەن جۇرەتىندەرگە كەپتەلىس ماسەلەسىنە سوڭعى نۇكتە قويۋدا «قىرىن قارايتىن» قاعيدالاردى قولدانىسقا ەنگىزۋىمەن ەرەكشەلەندى. مۇنان بولەك, كەپتەلىس تۋىنداتپاس ءۇشىن مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ جۇمىس كەستەسى وزگەرتىلىپ, ولاردىڭ ارقايسىسىندا جۇمىستى ءارتۇرلى ۋاقىتتا اياقتاۋ ءتاسىلى كادەگە جارادى.
ال الەم استاناسى سانالاتىن نيۋ-يورك كوشەلەرىندەگى كەپتىلىستى بولدىرماۋ قالا قۇرىلىسىن جوبالاۋ كەزىندە وتە مۇقيات ويلاستىرىلعان. قالانىڭ ىرگەتاسى ەستە جوق ەسكى زاماندا قالانسا دا, سول زامانعى ساۋلەتشىلەر بولاشاقتا تۋىنداۋى مۇمكىن كولىك كەپتەلىسى ماسەلەسىنىڭ الدىن العانى تاڭعالدىرادى. ويتكەنى نيۋ-يوركتىڭ كوشەلەرى كەڭ ءارى ءبىر-بىرىنە پارالەلل ەتىپ سالىنعان. ياعني جۇرگىزۋشى باراتىن جەرىنە ەكىنشى ءبىر كوشەگە ءتۇسىپ تە دەر شاعىندا بارا الادى. ءارى مۇنداعى جول ايىرىقتارىنىڭ كەيبىرى «قوس قاباتتى» ەتىپ جاسالعان. ونىڭ جوعارى بولىگى قالاارالىق ترانزيتتىك كولىكتەرگە ارنالسا, تومەن بولىگىمەن قالا ىشىندەگى كولىكتەر ەمىن-ەركىن قوزعالادى. سونداي-اق مۇندا دا ازاماتتاردىڭ قوعامدىق كولىككە باسىمدىق بەرۋى ءۇشىن بار جاعداي جاسالعان. سوندىقتان دەمالىس كۇندەرى كولىگى بارلاردىڭ ءوزى قوعامدىق كولىك قىزمەتىن پايدالانۋعا قۇشتار.
نۇر-سۇلتان قالاسىندا دا الگىندە ءسوز بولعان الەمدىك تاجىريبەنى قولدانىسقا ەنگىزۋدىڭ كەيبىر ەلەمەنتتەرىن اڭعارۋعا بولادى. جىل ساناپ اۆتوبۋسقا ارنالعان جولاقتار كوبەيىپ كەلەدى. بىرەر كۇن بۇرىن كەيبىر اۋدانداردا تۇراق ءۇشىن الىناتىن اقىنى بىرنەشە ەسە كوتەرۋ ماسەلەسى دە ءسوز بولدى. الايدا قوعامدىق كولىكتىڭ قىزمەتىن جەتىلدىرمەي تۇرىپ, مۇنداي تاۋەكەلگە بارۋ حالىقتىڭ شامىنا تيەرى انىق. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, كولىك اعىنىن جۇيەلەۋدەگى ەلوردالىق تاجىريبەنىڭ ءبىر قايناۋى ءالى دە ىشىندە سياقتى. سوندىقتان كەپتەلىسپەن كۇرەستە قالا اكىمدىگى ءالى دە جەتى رەت ولشەپ, ءبىر رەت كەسىلگەن ۇتىمدى شەشىم شىعارۋعا كۇش سالعانى ابزالىراق.
